Hamlet – bohater znany wszystkim

Historycy literatury i teatru zgadzają się, że Hamlet należy do najpopularniejszych bohaterów literackich na świecie. Jeden z szekspirologów, Jan Kott, twierdził:

Przyczyn tak ogromnej popularności dramatu badacze doszukują się m.in. w wielowymiarowości utworu Szekspira. J. Kott wśród atutów dramatu wymienił różnorodność tematów (polityka, przemoc, moralność, pytanie o cele ostateczne i sens życia) i atrakcyjność fabularną historii (tragedia miłosna, rodzinna, państwowa, studium psychologiczne, pojedynek, rzeź).

Złożoność postaci Hamleta

R1NOxbgILBiCU1

Zdjęcie przedstawia aktorkę, Sarah'e Bernhardt, w roli Hamleta. Kobieta ma na sobie szesnastowieczny strój męski, W prawej dłoni trzyma ludzką czaszkę.

Tytułowy bohater jest złożoną osobowością. Analitycy dramatu Szekspiradramat szekspirowskidramatu Szekspira, reżyserzy Hamleta oraz aktorzy grający tę rolę proponowali różne odczytania motywacji jego działań. Wśród zagadnień, które pozwalają na wybranie określonej koncepcji artystycznej, znalazły się:

• określenie wieku Hamleta: zgodnie z wypowiedzią jednego z bohaterów dzieła duński królewicz ma 30 lat, jednak w wielu przypadkach decydowano się na jego „odmłodzenie”. Inaczej postrzega się działanie niedoświadczonego młodzieńca, który dopiero wkracza w życie; inaczej – postępowanie dojrzałego mężczyzny, który precyzyjnie realizuje swój plan;

• stwierdzenie, czy Hamlet jedynie udaje szaleńca, by łatwiej oszukać przeciwnika, czy też rzeczywiście popadł w obłęd. Gdy zapowiada kilku przyjaciołom swoje działania, wydaje się prowadzić racjonalną grę, jednak postępowanie może świadczyć, że jego psychika nie wytrzymała napięcia;

• ustalenie, jaką książkę Hamlet trzyma w ręku podczas rozmowy z Poloniuszem. Niektórzy reżyserzy uznawali, że powinno to być dzieło filozoficzne mówiące o charakterze człowieka, inni wybierali opracowanie dotyczące tyranii, kolejni decydowali się, by były to współczesne im gazety, wreszcie – by Hamlet czytał Hamleta, co miało m.in. przypominać, że utwór Szekspira to również dzieło o teatrze.

Odpowiedź na powyższe pytania nie pozwala w pełni scharakteryzować Hamleta ani zrozumieć motywów jego postępowania.

Koncepcje interpretacyjne charakteru i działania Hamleta

Od XVII stulecia pojawiały się różne propozycje wyjaśnienia, jaki jest Hamlet i co nim kieruje. Wcześniej, w czasach Szekspira postrzegano dramat o duńskim następcy tronu jako tzw. tragedię zemsty: motorem działań Hamleta miała być chęć dokonania rewanżu na mordercy jego ojca. Jednak później zaczęto dostrzegać niewystarczalność takiego tłumaczenia postawy głównego bohatera. Romantyczno‑psychologiczną szkołę interpretacyjną prezentował m.in. Johann Wolfgang Goethe2Johann Wolfgang Goethe, który w powieści Lata nauki Wilhelma Meistra wyjaśniał postępowanie Hamleta:

Odmienną koncepcję przyjęli przedstawiciele tzw. szkoły historycznej, podkreślający m.in., że nadmierne psychologizowanie jest niezgodne z realiami, w jakich żył Szekspir. Edgar Elmer Stoll4Edgar Elmer Stoll wskazywał, że przy analizie Hamleta konieczne jest branie pod uwagę konwencji teatralnychkonwencje teatralnekonwencji teatralnych funkcjonujących w okresie renesansu i baroku:

Monologi Hamleta

R1dW0DtjXQqBM1

Plakat teatralny dotyczący inscenizacji Hamleta. Widać na nim kilka różnych scen ze sztuki oraz postać zamyślonego mężczyzny, wspartego na drewnianej szafie.

Motywację jego działania postrzegano też jako pragnienie odzyskania tronu, który należy mu się jako synowi zmarłego króla, ale też chęć zemsty na mordercy, dążenie do ukarania kochanej matki, która zawiodła go, wiążąc się z młodszym bratem swego nieżyjącego męża. Sens dzieła widziano w uzmysłowieniu widzom, że każde działanie człowieka powoduje popadnięcie w zło, albo we wskazaniu, iż najważniejszą powinnością ludzką jest odkrywanie prawdy. Część tych koncepcji opierała się na analizie monologówmonologmonologów Hamleta. W dramacie tytułowy bohater kilkakrotnie zostaje na scenie sam i wygłasza długie monologi. Zarówno w epoce Szekspira, jak i później taki sposób kształtowania tekstu był stosowany m.in. po to, by czytelnik lub widz mógł poznać myśli bohatera inaczej niż poprzez dialog, czyli główną formę podawczą w dramacie. Współcześnie monolog nie ma już tak powszechnego zastosowania w utworach scenicznych, jednak XVI‑wieczny autor Hamleta odwołał się do konwencji aprobowanej przez sobie współczesnych odbiorców.

Słownik