Badania nad dziedzicznością cech wykazały, że istnieje wiele możliwości dziedziczenia, a dziedziczenie mendlowskie jest tylko jedną z nich. Odstępstwa od praw Mendla spowodowane są m.in.:

• zjawiskiem kodominacji, kiedy w fenotypie ujawniają się cechy wielu alleli;

• dziedziczeniem wielogenowym, gdy cecha warunkowana jest przez kilka różnych genów;

• allelami wielokrotnymi, czyli możliwością występowania wielu alleli warunkujących daną cechę;

• dziedziczeniem pozachromosomowym, warunkowanym dziedziczeniem materiału genetycznego organelli (mitochondriów i chloroplastów).

Przykładami różnych form dziedziczenia są dominacja zupełna oraz dominacja częściowa (niezupełna).

W przypadku dominacji częściowej pojawiają się cechy pośrednie pomiędzy tymi, które warunkowane są przez allel dominujący i allel recesywny. Cecha pośrednia ujawnia się u osobników heterozygotycznych, u których występują dwa typy alleli. Efekt fenotypowy jest sumą działania obu z nich.

Z pozoru podobne krzyżówki genetyczne dają odmienne efekty fenotypowe, w zależności od formy dziedziczenia danej cechy.

Przykładem dominacji zupełnej (inaczej: pełnej, całkowitej) jest dziedziczenie barwy kwiatów u grochu zwyczajnego (Pisum sativum). W wyniku skrzyżowania roślin różniących się barwą kwiatów i pochodzących z czystych linii genetycznych otrzymuje się w pierwszym pokoleniu rośliny potomne, które wykształcają kwiaty o barwie, która jest warunkowana przez allel dominujący genu. Oznacza to, że allel dominujący obecny u heterozygotycznych osobników potomnych tłumi obecność allelu recesywnegoallel recesywnyallelu recesywnego. Osobnik rodzicielski będący homozygotą dominującąhomozygota dominującahomozygotą dominującą i osobniki potomne będące heterozygotamiheterozygotaheterozygotami mają identyczny fenotyp. Ujawnienie się allelu recesywnego w puli genowej krzyżowanych osobników następuje dopiero w drugim pokoleniu. Skrzyżowanie dwóch heterozygotycznych roślin o takiej samej barwie kwiatów pozwoli na otrzymanie w drugim pokoleniu roślin potomnych różniących się barwą. Rozkład fenotypów osobników potomnych wynosi 3 : 1.

Przykładowe zadanie polega na określeniu prawdopodobieństwa pojawienia się potomstwa o białej barwie sierści.

Przykładem dominacji częściowej (inaczej: niezupełnej, niepełnej) jest dziedziczenie barwy kwiatów u wyżlinu większego (Antirrhinum majus). W wyniku skrzyżowania roślin rodzicielskich różniących się barwą kwiatów i pochodzących z czystych linii genetycznych otrzymuje się w pierwszym pokoleniu rośliny potomne, które wykształcają kwiaty o barwie innej niż u odmian rodzicielskich. Oznacza to, że w przypadku heterozygotycznych osobników potomnych allel dominujący nie tłumi całkowicie obecności allelu recesywnego, dlatego osobniki te mają fenotyp pośredni między fenotypami rodzicielskiej homozygoty dominującej i rodzicielskiej homozygoty recesywnej. W wyniku skrzyżowania dwóch heterozygotycznych roślin o takiej samej barwie kwiatów otrzymuje się w drugim pokoleniu rośliny potomne różniące się od nich barwą.

Zadanie polega na określeniu fenotypu osobników potomnych otrzymanych w wyniku krzyżówki stalowoniebieskiej kury i białopiórego koguta.

R150Rd2bFvxbF

W tabeli przedstawiona jest krzyżówka genetyczna heterozygoty duże D małe d i homozygoty recesywnej małe d małe d. Przedstawia skrzyżowanie osobnika żeńskiego o genotypie duże D i małe d oraz męskiego o genotypie małe d małe d. W górnym wierszu tabeli, w oddzielnych kratkach są wypisane dwa geny osobnika żeńskiego: duże D oraz małe d na fioletowym tle. Z kolei po lewej stronie, w pionowej kolumnie w osobnych kratkach są wypisane geny osobnika męskiego: małe d oraz małe d  na żółtym tle. W miejscu, gdzie krzyżuje się duże D żeńskie i małe d męskie powstał osobnik o genach duże D i małe d. W miejscu gdzie małe d żeńskie krzyżuje się z małym d męskim powstał osobnik o genach małe d i małe d. W drugim rzędzie krzyżuje się duże D żeńskie i małe d męskie - powstaje kolejny osobnik o genotypie duże D i małe d. W kolejnej komórce krzyżuje się małe d żeńskie i małe d męskie - powstaje kolejny osobnik o genotypie małe d i małe d.

Wśród potomstwa 50% stanowią osobniki o stalowoniebieskim upierzeniu, warunkowanym przez heterozygotyczność, a drugie 50% – osobniki o upierzeniu białym (homozygoty recesywne). Rozkład fenotypów i genotypów wynosi w tym przypadku 1 : 1.

Słownik