„Nowa” władza

R1eiwtpEUGHvu1

Zdjęcie przedstawia dojrzałego mężczyznę o podłużnej twarzy. Mężczyzna ma krótkie włosy, długi nos oraz lekko odstające uszy. Ubrany jest w garnitur.

Wraz ze zmianą na stanowisku I sekretarza KC na najwyższych stanowiskach partyjnych i państwowych zaszły także znaczące zmiany. Gierek zastępował dawnych współpracowników Gomułki młodymi, jak na warunki komunistycznego państwa, działaczami. To, co oprócz wieku łączyło Kazimierza Barcikowskiego, Stanisława Kanię, Stefana Olszowskiego czy Jana Szydlaka, to brak związków z Międzynarodówką KomunistycznąMiędzynarodówka KomunistycznaMiędzynarodówką Komunistyczną i nieodwoływanie się do tradycji komunistycznych i związków z ZSRSZSRSZSRS.

Łącznikiem ze starszym pokoleniem i ze Związkiem Sowieckim miał być nowo powołany wicepremier – Piotr Jaroszewicz. Spośród ekipy Gomułki istotniejszą rolę w początkach dekady gierkowskiej odgrywał jedynie Mieczysław Moczar, choć i on objął jedynie stanowisko Prezesa NIK, uznawane za spokojny azyl dla prominentów odsuniętych od władzy.

Odpowiedzialnością za kryzys gospodarczy obarczono bezpośrednio Gomułkę, Kliszkę i Jaszczuka. Ekipa Gierka doskonale zdawała sobie sprawę, że przyczyny kryzysu mają charakter systemowy. Aby uniknąć niepokojów społecznych w przyszłości, konieczne były radykalne działania.

Reformy Gierka

Jednakże założenia systemowe PRL nie przewidywały możliwości racjonalnego gospodarowania. Jedyne, na co mogła zdobyć się ekipa Gierka, to nieco większe otwarcie na Zachód. Na VI zjeździe PZPR, w grudniu 1971 roku, przyjęto opracowany wcześniej nowy program gospodarczy. Zakładał on zaciągnięcie znacznych pożyczek na inwestycje, pobudzenie produkcji przemysłowej i pokaźny wzrost eksportu do krajów zachodnich.

Pierwszą część nowej strategii udało się zrealizować bardzo szybko. Udało się uzyskać duże kredyty w RFN, Austrii czy Szwecji. Zdołano także doprowadzić do zakupu wielu licencji w USA, Francji czy Niemczech. Oczywiście uzyskane pieniądze były szybko marnotrawione.

RvsnW0QhBN6Xo1

Zdjęcie przedstawia kompleks budynków. Po lewej stronie znajdują się charakterystyczne kominy hutnicze, z których wydobywa się para.

Do rangi symbolu urosła zainicjowana w styczniu 1972 roku budowa Huty Katowice. Utopiono w tej inwestycji niewyobrażalne fundusze, nie licząc się jednocześnie w żaden sposób z rzeczywistymi potrzebami rynku. W rezultacuie Huta Katowice stała się bodaj najbardziej chybionym projektem PRL. Dla samego Gierka inwestycja ta miała charakter propagandowy. On sam pochodził ze Śląska, tam też był sekretarzem KW PZPR. Charakterystyczne jest z resztą to, że obok Huty Katowice do najważniejszych inwestycji dekady należały budowa trasy Katowice–Warszawa oraz wykonanie Centralnej Magistrali Kolejowej z Zawiercia do Grodziska Mazowieckiego.

Nieracjonalne wydawanie zaciąganych pożyczek wymuszała także sytuacja międzynarodowa i nasza pozycja wobec Moskwy. W połowie lat siedemdziesiątych Stany Zjednoczone podjęły na nowo wyścig zbrojeń. Niewydolność gospodarki sowieckiej spowodowała, że ZSRS zaczęło przerzucać ciężar wyścigu zbrojeń na państwa z obozu komunistycznego, w tym w znaczącej części na PRL. Równocześnie Moskwa zmniejszyła dostawy surowców do Polski, ograniczając ewentualne możliwości rozwoju.

Trzecim, istotnym czynnikiem, potęgującym narastający w latach siedemdziesiątych kryzys, było załamanie się rynków światowych (w tym kryzys paliwowy, który rozpoczął się w roku 1973). Brak koniunktury sprawiał, że trudno było znaleźć nabywców na polskie towary. To zaś sprawiało, iż brakowało pieniędzy na obsługę zadłużenia zagranicznego. Dług rósł w zastraszającym tempie.

Stosunki państwo – Kościół

Ekipa Gierka wykazała się w tym czasie jednym: świadomością, że Kościół jest niepodważalnym autorytetem dla Polaków. Walka z nim mogła przynieść z punktu widzenia komunistycznych władz więcej złego niż dobrego.

Już wiosną 1971 roku zainicjowano rozmowy na temat normalizacji stosunków z Watykanem. Papież Paweł VI rozwiązał podstawowy problem w stosunkach PRL ze Stolicą Apostolską, tworząc w 1972 nową strukturę administracji kościelnej na „ziemiach odzyskanych”. Równocześnie Watykan zerwał oficjalne stosunki z rządem polskim w Londynie.

W Polsce, w porównaniu z innymi krajami obozu, panowała znaczna swoboda religijna. Swobody religijne nie miały jednak żadnego przełożenia na liberalizację życia politycznego.

Polityka Gierka

Intencje Gierka w tej kwestii bardzo trafnie oceniał w 1972 roku największy polski publicysta tamtych czasów, Stefan Kisielewski:

Niestety, względny dobrobyt w nieracjonalnym systemie gospodarczym był jednak luksusem, na który pozwolić mogły sobie jedynie niezwykle bogate państwa.

Reforma administracyjna

Podjęta w 1975 roku reforma administracyjna kraju miała za zadanie umocnić pozycję Gierka w partii. Zamiast 17 województw wprowadzono 49. Ten w żaden sposób nieuzasadniony podział wywołał zresztą falę szyderstw. Żartowano, że Gierek próbuje nawiązać do amerykańskiego podziału administracyjnego.

Istota reformy administracyjnej leżała jednak w reorganizacji struktur partyjnych. Miejsce 17 potężnych lokalnych kacyków partyjnych zajęło 49 znacznie słabszych, a tym samym łatwiejszych do kontrolowania sekretarzy Komitetów Wojewódzkich. Otwarcie na Zachód, odsunięcie od władzy dawnych sojuszników Moskwy czy swobody religijne – wszystko to mogło czynić z Gierka osobę podejrzaną dla przywódców ZSRS.

Polska wobec Moskwy

Być może w potrzebie uwiarygodnienia się w oczach Kremla należy poszukiwać źródeł najbardziej kontrowersyjnej decyzji dekady lat siedemdziesiątych.

W 1976 roku znowelizowano konstytucję PRL z 1952 r. Zmiany, które wprowadzono, nie pozostawiały już nawet złudzeń demokracji i suwerenności Polski. Według nowego brzmienia konstytucji Polska Rzeczpospolita Ludowa miała być państwem socjalistycznym, kierowanym przez PZPR oraz związanym wieczystym sojuszem ze Związkiem Sowieckim. Sformułowania te wywołały falę protestów intelektualistów i hierarchów kościelnych.

Kryzys gospodarczy

Równocześnie pogłębiający się kryzys gospodarczy spowodował, że władze musiały podjąć działania, by zapobiec nadchodzącej katastrofie. Ceny nie były regulowane od 1970 roku, a koszty produkcji w tym czasie znacznie wzrosły. Zaczęło brakować podstawowych środków do życia. Kilometrowe kolejki, stojące czasem całą noc przed sklepami, stały się zjawiskiem normalnym.

Polityka Gierka wywoływała coraz ostrzejszą krytykę w łonie samego kierownictwa PZPR. Przeciwko I sekretarzowi i premierowi Jaroszewiczowi występowali między innymi Babiuch, Kania i Moczar.

Ostatecznie decyzję o nowej „regulacji cen” postanowiono ogłosić 24 czerwca 1976 roku. Moment wybrano fatalny. Rosnące niezadowolenie robotników zbiegło się w tym momencie z protestami intelektualistów w sprawie nowelizacji konstytucji. W różnych częściach kraju wybuchły strajki i manifestacje uliczne. Te największe miały miejsce w Radomiu, Ursusie i Płocku.

Skala wystąpień i groźba rozszerzenia protestów spowodowała, że po dwóch dniach odwołano podwyżki cen. Była to kompletna kompromitacja władz. Jaroszewicz podał się do dymisji, której Gierek nie przyjął. Aby nie pozostawiać wrażenia całkowitej bezsilności, w stosunku do uczestników protestów w Radomiu, Ursusie i Płocku zastosowano ostre represje. Areszty, kary więzienia, masowe zwolnienia z pracy – wszystko to paradoksalnie przyczyniło się do stworzenia podstaw zorganizowanej opozycji antykomunistycznej w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej.

Opozycja antykomunistyczna

Słownik