Filozofia nauki

Jednym z głównych tematów dociekań filozofów analitycznychfilozofia analitycznafilozofów analitycznych była naukanaukanauka, w szczególności zaś zagadnienia uzasadniania i wiarygodności twierdzeń naukowych. Na tym polu myśliciele ci wypracowali kilka kluczowych stanowisk.
Tradycyjna nauka opiera się na metodzie indukcyjnejindukcjaindukcyjnej, polegającej na gromadzeniu obserwacji oraz ich uogólnianiu w postaci praw. Jedną z form tej metody jest weryfikacjonizm neopozytywistówneopozytywizmneopozytywistów. Twierdzili oni, że tylko ogólne twierdzenia i hipotezy mogą uchodzić za naukowe, czyli takie, które są weryfikowalne empirycznieempiryzmempirycznie.

R1KylXT7IOBGJ

Na zdjęciu znajduje się starszy mężczyzna. Jest łysawy, ma zaczesane na boki krótkie, siwe włosy. Ma duże uszy oraz głębokie zmarszczki na twarzy. Ubrany jest w sweter, spod którego wystaje koszula.

RSa1uMKI89hwO

Na zdjęciu dojrzały znajduje się dojrzały mężczyzna. Jest łysawy, ma krótkie, ciemne włosy po bokach. Ma lekki zarost na twarzy. Nosi okulary w grubych oprawkach. Ubrany jest w koszulę z krawatem.

R1TBmux0O3Z5r

Na zdjęciu starszy znajduje się starszy mężczyzna. Jest łysiejący. Ma zmarszczki na twarzy oraz krzaczaste brwi. Nos wydatny, czoło wysokie. Mężczyzna ubrany jest w garnitur.

Przedstawiciele

Bertrand Russell (1872–1970)

RlV3gqR3O93741

Na zdjęciu znajduje się dojrzały mężczyzna. Jego twarz jest szczupła, czoło wysokie. Ma zaczesane na bok krótkie włosy. Jest lekko uśmiechnięty. Ubrany jest w garnitur.

Brytyjski filozof, logik, matematyk, działacz społeczny i pisarz, uważany za jednego z prekursorów filozofii analitycznej. Pochodził z wpływowej rodziny szlacheckiej (posiadał tytuł hrabiowski), studiował w Cambridge, był znany z pacyfistycznych poglądów (za związane z tym działania był dwukrotnie więziony). W 1950 r. otrzymał Nagrodę Nobla w dziedzinie literatury.

Badania i dociekania Russella motywowała kartezjańska wiara w możliwość stworzenia wiedzy pewnej. Stanowczo sprzeciwiał się idealizmomidealizmidealizmom we wszelkiej postaci, a szansę na sformułowanie wiedzy pewnej upatrywał w próbie stworzenia sztucznego, czysto matematycznego języka, który miałby być punktem odniesienia analizy wszystkich problemów filozoficznych. Russell uważał, że wszystkie pojęcia, nawet jaźń, umysł czy materia, dają się skonstruować metodami czysto logicznymi. Swój program oraz zakrojoną na szeroką skalę jego realizację przedstawił w trzytomowym dziele Principia mathematica (1903), napisanym wspólnie z matematykiem i filozofem Alfredem Northem Whiteheadem (1861–1947), oraz w książce AtomizmatomizmAtomizm logiczny (1924). W nawiązaniu do tytułu drugiego z tych dzieł stanowisko Russella określa się jako atomizm logicznyatomizm logicznyatomizm logiczny.
Dokonania filozofa były źródłem inspiracji dla większości znanych przedstawicieli filozofii analitycznej, w tym dla członków Koła Wiedeńskiego i szkoły lwowsko‑warszawskiej.

George Edward Moore (1873–1958)

R7DFJ594icoDY1

Zdjęcie przedstawia dojrzałego mężczyznę. Ma krótkie, lekko rozczochrane włosy. Ma w ustach fajkę. Trzyma ręce w kieszeniach spodni.

Brytyjski filozof i etyk, uważany za jednego z najważniejszych prekursorów filozofii analitycznej. Studiował w Cambridge. Opublikował esej Odparcie idealizmu (1903), który uchodzi za symboliczny moment narodzin filozofii analitycznej w Wielkiej Brytanii. Moore, krytykując Berkeleya i innych filozofów idealistycznych, rozróżnił świadomość spostrzeżenia i przedmiot spostrzeżenia. Uważał, że mylenie tych dwu kwestii jest głównym źródłem idealizmu, a także empiryzmu i psychologizmu. Przedmiotu doświadczamy jako czegoś niezależnego od świadomości, a nie jako idei w naszym umyśle.

Wiele prac Moore'a poświęconych jest kwestiom etycznym. Najbardziej znane jego dzieło z tego zakresu to Zasady etyki (1903), gdzie wprowadza pojęcie metaetyki, czyli dyscypliny badającej zasady formułowania norm etycznych. Dowodzi tam także, że pojęcie „dobry” nie odnosi się do żadnych naturalnych stanów rzeczy czy własności takich, jak „pożyteczny”, przyjemny” lub „służący życiu”. Utożsamienie dobra z którąś z tych naturalnych własności określa mianem „błędu naturalistycznego”.  Moore twierdził, że „dobra” nie można wywodzić z żadnych obserwowalnych, naturalnych stanów rzeczy i zamiast tego uznawał je za własność prostą, dostępną wyłącznie intuicji.

Karl Raimund Popper (1902–1994)

R1TJspJRfFEjw1

Zdjęcie przedstawia starszego mężczyznę. Ma krótkie, siwe włosy zaczesane do tyłu. Ma krzaczaste brwi i zmarszczki na twarzy.

Austriacki filozof pochodzenia żydowskiego, specjalizujący się przede wszystkim w filozofii nauki, polityki oraz w myśli społecznej. Studiował w Wiedniu, wykładał m.in. na Uniwersytecie Londyńskim. W dziedzinie filozofii nauki sformułował słynną koncepcję falsyfikacjonizmufalsyfikacjonizmfalsyfikacjonizmu. Miał go zainspirować sam Einstein podczas wykładu, którego Popper był słuchaczem. Niemiecki fizyk dokładnie określił eksperyment, który dowiódłby niesłuszności jego teorii względności.
Dorastanie w Niemczech – kraju, w którym rodził się nacjonalizm faszystowski – przyczyniło się do zainteresowania się Poppera genezą totalitaryzmutotalitaryzmtotalitaryzmu. W pierwszej kolejności krytyce poddał historyzm (wywodzony głównie od Hegla pogląd, który głosił, że historią kierują obiektywne prawa). Dostrzegł w nim źródło przemocy – sytuację, kiedy to jedni ludzie narzucają coś innym w imię rzekomych praw historii. Wykorzystując swoją teorię nauki, dowiódł, że historyzm nie spełnia kryteriów naukowości – jest klasyczną teorią niefalsyfikowalną (nie da się jej obalić), podobnie zresztą jak psychologizm i psychoanaliza. Źródeł europejskiego totalitaryzmu Popper upatrywał także w historii kultury europejskiej, zwłaszcza filozofii. Za pierwszego ideologa totalitaryzmu uważał Platona, poświęcając mu praktycznie cały pierwszy tom swojej monumentalnej dwutomowej pracy Społeczeństwo otwarte i jego wrogowie (1945). W dziele tym sformułował inspirowaną poglądami Henri'ego Bergsona, głośną koncepcję społeczeństwa otwartego – społeczeństwa, które nie przyjmuje żadnej jedynie słusznej wykładni tego, co historycznie prawdziwe, ale w którym stale ścierają się różne wizje życia i świata.

W Polsce podczas stanu wojennego dzieło Społeczeństwo otwarte i jego wrogowie, na którego oficjalny druk nie było zgody, ukazało się nakładem wydawnictwa podziemnego. Czytało je wielu ówczesnych opozycjonistów. Władze PRL‑u spełniały wszelkie kryteria wroga społeczeństwa otwartego.

Słownik