Aby minerałminerałminerał można było nazwać kamieniem szlachetnym (kamieniem jubilerskim), musi charakteryzować się on odpowiednimi właściwościami. Czym wyróżniają się na tle zwykłych minerałów oraz skałskałaskał kamienie szlachetnekamień szlachetnykamienie szlachetne? Właściwości, które je charakteryzują, to intensywny połysk, efektowne zabarwienie lub jego całkowity brak, duża trwałość (m.in. jako odporność na czynniki atmosferyczne), a także wysoka twardość, wynosząca więcej niż $7$ w skali Mohsa. W przyrodzie występują w niewielkich ilościach, co powoduje, że zwykle ich ceny są bardzo wysokie. Istotna jest również trwałość – kamienie szlachetne są odporne na wietrzenie, podczas gdy niektóre kamienie ozdobne łatwo ulegają rozkładowi pod wpływem różnych czynników chemicznych, nawet niezbyt silnych.

Ważne!

Skala twardości Mohsa to ułożone w kolejności minerały wzorcowe o określonej odporności na ścieranie, np. gips jest twardszy od talku, ale mniej twardy od kalcytu. Na poniższej grafice, z prawej strony umieszczone są przedmioty, którymi można szybko zidentyfikować twardość badanych minerałów, np. minerał gipsu ($2$ w skali Mohsa) zarysujemy paznokciem, ale rysy na kwarcu ($7$ w skali Mohsa) nie uda się zrobić nawet stalą narzędziową. Każdym kolejnym minerałem ze skali możemy zarysować poprzednie.

RTbCNtRGilV8b

Ilustracja przedstawiająca skalę twardości Mohsa. Po lewej stronie strzałka skierowana w dół z napisem "wzrost twardości", przy której zapisano wartości od jednego na górze do dziesięciu na dole. Po prawej stronie strzałki znajdują się nazwy minerałów, z których najtwardszy stanowi diament, a jego twardość w skali Mohsa wynosi $10$, znajduje się na samym dole ilustracji. Na skali od góry $1$ w skali Mohsa posiada talk, biały połyskliwy minerał daje się zarysować z łatwością paznokciem. Dalej $\mathrm{}$ w skali Mohsa ma gips, ciemnoszary minerał daje się zarysować paznokciem. Wartość równą trzy charakteryzuje szary minerał kalcyt, który daje się zarysować z łatwością miedzianym drutem. Dalej na skali przy wartości wynoszącej $4$ znajduje się fluoryt, minerał tworzący przeźroczyste, zielone kryształy daje się zarysować z łatwością ostrzem noża. $5$ w skali Mohsa charakteryzuje apatyt, szarawy minerał daje się zarysować z trudem ostrzem noża. Następnie przy wartości $6$ w skali Mohsa znajduje się ortoklaz, brązowo‑szary minerał daje się zarysować stalą. Przy wartości wynoszącej $7$ znajduje się kwarc, szarawy minerał, trudno jest zarysować stalą. Dalej $8$ w skali Mohsa odpowiada topazowi, który z łatwością rysuje szkło. Przy wartości równej $9$ w skali Mohsa znajduje się korund, który tnie szkło, daje się zarysować jedynie diamentem. Przy wartości wynoszącej $10$ występuje diament, który rysuje korund i daje się zarysować tylko innym diamentem.

Kamienie, które mają niższą twardość i nie są aż tak trwałe w kontakcie z czynnikami zewnętrznymi, zwyczajowo nazywa się kamieniami ozdobnymi – nie jest to jednak sztywny podział i czasami pojawiają się od niego odstępstwa. Wysoko cenione są minerały o konkretnych właściwościach optycznych, takich jak dobre wysycenie barwą bądź wprost przeciwnie – całkowita bezbarwność i przezroczystośćprzezroczystyprzezroczystość. Niepożądane są wszelkie zmętnienia i skazy zakłócające przepuszczalność światła; zaletą jest połysk, opalizacjaopalizacjaopalizacja czy iryzacjairyzacjairyzacja. Z zasady minerały mętne, wewnętrznie niejednorodne, zawierające liczne gazowe inkluzjeinkluzjainkluzje, są odrzucane przy przeróbkach jubilerskich.

Ciekawostka

Gemmologia to nauka o kamieniach szlachetnych i ozdobnych, stosowanych w jubilerstwie i zdobnictwie.

R1OcxpucF8aA0

Ilustracja przedstawia podręczny zestaw narzędzi gemmologa. Na obrazku obecne są między innymi mikroskop, małe buteleczki z nieznanymi substancjami, kable oraz lupa.

Minerały krzemionkowe to bogata i pospolicie spotykana rodzina, licznie występująca na kuli ziemskiej. Tlenek krzemu($\text{IV}$), zwany potocznie krzemionką, jest budulcem piasku, a wzorcowym minerałem, który potrafi być niezwykle cenny, jest zbudowany z tlenku krzemu kwarc. Powstaje on z kwasu krzemowego jako tlenek krzemu – tzw. bezwodna krzemionka. Występuje w formie bezbarwnej oraz, dzięki wrostkomwrostekwrostkom barwiącym, także w sporej palecie barw. Kwarce przezroczyste to np. kryształ górski, kwarc różowy, cytryn, ametyst i kwarc dymny, natomiast nieprzezroczystymi minerałami krzemionkowymi są agaty utworzone z chalcedonu – pospolitego minerału będącego odmianą skrytokrystalicznąstruktura skrytokrystalicznaskrytokrystaliczną krzemionki.

• Kryształ górski – bezbarwna odmiana kwarcu. Jego silny połysk i przejrzystość sprawiają, że może być utożsamiany z diamentem. Jest używany do wyrobu biżuterii, a okazy z występującymi wewnątrz inkluzjami obcych minerałów, np. złota, pirytu, rutylu czy turmalinu, podwyższają jego wartość.

• Kwarc różowy – ma duże znaczenie kolekcjonerskie jako kamień ozdobny; znalazł też zastosowanie w jubilerstwie. Rzadko tworzy kryształy, więc w takiej postaci jest wyjątkowo cenny.

• Ametyst – odmiana kwarcu o fioletowym zabarwieniu spowodowanym obecnością domieszek żelaza. Występuje w formie szczotek krystalicznych w pustkach skalnych. Właśnie w tej formie osiąga najwyższą wartość – pełna ametystowa geoda o przejrzystych kryształach potrafi kosztować kilka tysięcy dolarów. Krystaliczna czystość, brak wewnętrznych skaz, wrostków i przebarwień podnoszą jego cenę. Najwięcej ametystów wydobywa się w Brazylii, mniejsze złoża znajdują się w Boliwii, Kanadzie i Indiach.

• Cytryn – to żółta odmiana kwarcu, poszukiwana i ceniona zarówno przez kolekcjonerów, jak i przez jubilerów ze względu na swoją barwę. Na rynku dostępne są tańsze, sztuczne cytryny, powstałe przez wyprażanie ametystu lub kwarcu dymnego (w temperaturze $470°\text{C}$ brazylijski ametyst staje się jasnożółty).

• Kwarc dymny/morion – przydymiony, cieniowany czarny kwarc. Ciemna barwa jest wynikiem oddziaływania na kwarc naturalnego promieniowania radioaktywnego.

• Morion – czarna odmiana kwarcu, którego zabarwienie wynika z zawartości strukturalnych domieszek glinu (wraz ze wzrostem zawartości glinu wzrasta intensywność barwy). Cenione kolekcjonersko są mocno wybarwione okazy.

• Kwarc mleczny – odmiana kwarcu, którego charakterystyczne mleczne zabarwienie jest wynikiem obecności rozproszonych kropelek cieczy oraz inkluzji wypełnionych gazami, np. dwutlenkiem węgla.

• Kwarc niebieski – bardzo rzadka forma, której kolor wynika z obecności bezładnie ułożonych wyrostków magnetytu, rutylu, sodalitu lub wywołana jest przez inkluzje gazowe lub ciekłe. Bardzo rzadko tworzy kryształy, więc w takiej formie zyskuje na cenie. Łatwo poddaje się szlifowaniu, dlatego może być wykorzystywany w jubilerstwie.

R1MRSPV11SmXn

Ilustracja przedstawia kilkanaście zlepionych kryształów górskich. Kryształy są przezroczyste oraz błyszczące.

RTcIIPRmQIUax

Na ilustracji przedstawiony został kryształ kwarcu różowego. Kamień ma kolor bladoróżowy, wykazuje delikatny połysk, ma nieregularny kształt.

Rz5S2CsZLzRlD

Na ilustracji przedstawiono kryształy ametystu. Kryształy mają podłużny kształt i są zlepione. Wykazują połysk i nie mają jednolitego koloru.

R4iIEYlJhddNa

Na ilustracji znajdują się kryształy cytrynu. Kryształy mają kolor żółty. Kamienie mają kulisty kształt, a ich zewnętrzna powierzchnia jest nierówna.

Rfa4j3pnowN2q

Ilustracja przedstawia kryształ kwarcu dymnego. Kamień ma kolor czarny, wykazuje połysk a jego powierzchnia jest nieregularna i niegładka.

Rtj31krwJLx1W

Ilustracja przedstawia zlepione kryształy morionu. Dominuje kolor czarny kryształów, ale są też jaśniejsze refleksy. Kamienie wykazują połysk.

R1GciLO8CtLpD

Ilustracja przedstawia kryształ kwarcu mlecznego. Kamień ma biały kolor, jego powierzchnia jest gładka i niematowa.

R1b0si110fzE3

Ilustracja przedstawia kamienie kwarcu niebieskiego leżące na drewnianej powierzchni. Kryształy mają gładką powierzchnię. Kolor kamieni jest niejednolity. Dominują odcienie niebieskiego oraz kolor biały.

Znanych jest wiele odmian, form i barw chalcedonu (skrytokrystaliczna odmiana krzemionki). Zaliczamy do nich m.in. agaty, które od czasów antycznych służyły do wyrobu pieczęci, biżuterii i naczyń. Wyrabiano z nich pierścionki, broszki, wisiorki, kolczyki, naszyjniki, guziki, przyciski do papieru, urny prochowe, figurki zwierząt i figury szachowe. Przykłady:

• agat forteczny – wstęgi agatu o poszarpanych krawędziach;

• agat mszysty – ma zazwyczaj jasną, jednorodną barwę najczęściej przezroczystą, a jego wnętrze podobne jest mchu, czasami przypomina również zwoje mózgu;

• agat dendrytowy – bezbarwna lub białawo–szara, przeświecająca odmiana chalcedonu o „rysunkach” przypominających drzewa lub paprocie (dendrytachdendrytydendrytach).

• muszkowiec – jego dendryty tworzą niezwiązane ze sobą, kłębiaste zrosty, przypominające grupy siedzących much;

• agat oczkowy – tworzy pierścienie wokół centralnego punktu, przypominając tym samym oko;

• agat ognisty – bardzo rzadka odmiana o grze barw (iryzacja) powstającej w wyniku załamania światła na wrostkach żelaza;

• onyks – biało‑czarny kamień warstwowany (cenna odmiana agatu);

• agat warstwowy – tworzy się warstwami w szczelinach skał.

Rz1BTO3xVaCmE

Ilustracja przedstawia agat forteczny. Kamień jest wielobarwny, ma warstwową budowę. Pasma występujące naprzemiennie mają różne kolory.

R1CwJphOS6X0Y

Na ilustracji znajduje się kamień agatu mszystego. Kamień jest gładki i ma niejednolity kolor. Dodatkowo na powierzchni kryształu znajdują się barwne wtrącenia przypominające mech leśny.

RTy423ZPaU3kB

Na zdjęciu znajduje się kamień muszkowca. Kamień ma niegładką powierzchnię i niejednolity kolor. Struktura kryształu przypomina wiele warstw ułożonych jedna na drugiej.

RrlnaGLtkkhkK

Na ilustracji znajduje się agat oczkowy. Kamień nie ma jednolitego koloru, występują różne odcienie niebieskiego. Kamień ma formę owalnego plastru.

R1QgMNsQNQNcO

Na zdjęciu znajduje się agat ognisty. Kamień ma nieregularną powierzchnię i niejednolity kolor.

R1WxgHec8CoqH

Na zdjęciu znajduje się kryształ onyksu. Kamień posiada równoległe, naprzemienne ułożone białe i czarne warstwy.

RDzTAYV8OliNp

Na zdjęciu znajduje się agat warstwowy. Różnokolorowe warstwy są ułożone jedna na drugiej. Kamień ma owalny kształt.

Korund jest minerałem tlenku glinu. Zawiera czasami niewielkie domieszki chromu, tytanu lub żelaza, od których zależy barwa kryształów. Już bardzo małe domieszki chromu zabarwiają korund na czerwono, tytanu na niebiesko, żelaza na żółto i brunatno (aż do barwy czarnej). Przezroczyste odmiany krystaliczne są wyjątkowo czyste pod względem składu chemicznego. Są cennymi kamieniami szlachetnymi, od dawna używanymi do celów zdobniczych, jubilerskich i kolekcjonerskich. Drobnokrystaliczne, zbite, ziarniste odmiany korundu (szmergiel) są powszechnie stosowane do celów przemysłowych jako materiał ścierny i polerski oraz jako surowiec na kamienie łożyskowe w zegarkach.

• Rubin to jeden z najcenniejszych kamieni szlachetnych. Swoją barwę zawdzięcza domieszkom trójdodatnich jonów chromu. Jego twardość to 9 w skali Mohsa. Właściwości fizyczne rubinu zostały wykorzystane przy budowie pierwszego lasera, tzw. lasera rubinowego. Większość światowego wydobycia tych kamieni przypada na Birmę, Tajlandię, Pakistan i Afganistan. Najcenniejsze rubiny to tzw. rubiny karmazynowe, o nasyconym odcieniu czerwieni, tzw. gołębiej krwi.

RjQUEmtHxfnaB

Na ilustracji znajdują się rubiny leżące na skale. Kamienie są błyszczące i nieoszlifowane.

• Szafir, podobnie jak rubin, należy do grupy najcenniejszych kamieni szlachetnych. Jest odmianą korundu, wykształconą w formie kryształów bezbarwnych, zielonych, koralowych, żółtych i różowych, jednak najcenniejsze i najbardziej pożądane są szafiry barwy chabrowo–bławatkowej (niebieskiej). Najważniejszym dostawcą szafirów są Indie. Kamień ten jest wydobywany także w Birmie, Tajlandii, Sri Lance, Australii, Tanzanii, Nigerii i w USA.

ReSc6FCqmG7BK

Na ilustracji znajdują się szafiry o barwie żółtej. Kamienie mają podłużny kształt i są oszlifowane.

RpH1yS0BPzIpU

Zdjęcie przedstawia niebieski, oszlifowany kryształ szafiru. Kamień ma owalny kształt i wykazuje połysk.

Hematyt to minerał, którego nazwa pochodzi z języka greckiego, gdzie haema oznacza „krew”, a haimatites „krwisty”. Kryształy mają zazwyczaj barwę stalowoszarą/czarną o metalicznym, silnym połysku. Barwa proszku hematytowego (tzw. rysarysarysa) jest jednak czerwona i właśnie stąd wzięła się nazwa. Hematyt jest popularnym kamieniem ozdobnym o dużym znaczeniu kolekcjonerskim i jubilerskim, z którego wykonywane są rzeźby oraz biżuteria artystyczna. W epoce wiktoriańskiej wykonywana była z niego biżuteria żałobna.

RLqvVnLLGYs9h

Na ilustracji znajdują się kamienie hematytu. Kryształy hematytu mają kształt słupkowy i nie są przezroczyste.

Zazwyczaj tworzy wydłużone kryształy o pokroju słupkowym, pręcikowym, igiełkowym lub włosowatym. Czysty rutyl, spotykany w przyrodzie, jest bezbarwny, a wszelkie jego barwne odmiany wynikają z obecności jonów zanieczyszczających. W zależności od ich rodzaju, może przyjmować barwę czerwono–czarną i brunatno–czerwoną, rzadziej niebieską, zielonkawą, żółto–brązową lub czarną. Kryształy rutylu mają wartość kolekcjonerską, ale cenne stają się będąc wrostkami w innych kryształach. Rutyl w takiej formie dodaje wartości kryształowi, w którym się znajduje, głównie ze względu na przyczynienie się do oryginalnego załamywania światła, efektu kociego okaefekt kociego okaefektu kociego oka, „włosów Wenus” czy asteryzmuasteryzmasteryzmu.

R8y7h8CPFOzVz

Na ilustracji znajduje się rutyl w krysztale cytrynu. Rutyl występuje w postaci cienkich igieł.

RQlNWCeTxp7j0

Ilustracja przedstawia układ rutylu, hematytu i kwarcu. Kamienie różnią się swoim kształtem. Obecne są cienkie igły, płaskie ciemne tablicki oraz bezbarwne kamienie o nieregularnym kształcie.

Rtdfiy76okpIG

Na ilustracji znajduje się rutyl w krysztale kwarcu. Cienkie igły znajdują się wewnątrz bezbarwnego kamienia. Igły są chaotycznie rozproszone w krysztale.

Cyrkon jest kamieniem szlachetnym, występującym w postaci przezroczystego minerału, który swoimi cechami optycznymi (przepuszczalność światła, refleksy, połysk) i podatnością na szlifowanie jest tańszym, ale wciąż kosztownym substytutem diamentu. W obrocie jubilerskim można spotkać się z też z cyrkonią – jest to bezbarwny syntetyczny kamień ozdobny, utworzony z tlenku cyrkonu, krystalizujący w układzie regularnym, o wysokiej twardości ($\mathrm{8,5}$) i wyraźnej dyspersjiwspółczynnik dyspersjidyspersji. Z uwagi na duże podobieństwo własności optycznych, cyrkonie również uznaje się za materiał bardzo udanie naśladujący diament.

Cyrkon tworzy kryształy izometryczne, słupkowe i igiełkowe. W zależności od domieszek, może posiadać różne barwy i odcienie: złocistobrunatną, żółtą, różową, czerwoną, koralową, zieloną, fioletową, niebieską aż po brunatną i czarną,  bywa też bezbarwny (sparklit).

REbr9HF4cwvul

Na ilustracji znajduje się dużo oszlifowanych kryształów cyrkonu.

Ciekawostka

R9Z063CSav7v7

Na ilustracji znajduje się obraz mikroskopowy kryształu cyrkonu. Kryształ ma podłużny kształta zakończenia są zaostrzone.

Cyrkon to minerał, który występuje w wielu rodzajach skał w postaci małych kryształków. Minerał ten posiada dużo uranu–$235$ i uranu–$238$, które rozpadają się do izotopów ołowiu–$207$ i –$206$ ze stałym tempem. Ze stosunków tych izotopów geochronolodzy mają możliwość obliczyć wiek próbki skały, która go zawiera. Najstarsze na świecie ziarna cyrkonu – a zarazem najstarsze odnalezione minerały – zidentyfikowano we wzgórzach Jack Hills w Zachodniej Australii. Cyrkony stamtąd liczą aż $\mathrm{4,46} \text{mld}$ lat, czyli utworzyły się we wczesnym archaiku, niedługo po ukształtowaniu naszej planety. Najbardziej odporne minerały przetrwały jednak wchodząc w skład kolejnych generacji skał, tym razem osadowych i metamorficznych.

RSeU0Zg3QqIrR

Na ilustracji znajdują się kamienie aleksandrytu. Kamienie są nieoszlifowane, mają kształt kwadratowy.

Wyjątkowy i niezwykle cenny minerał będący tlenkiem glinu i berylu, który w zależności od oświetlenia zmienia barwę: w świetle dziennym jest zielony, w sztucznym oświetleniu czerwony (zmiana barwy wynika ze zdolności do odfiltrowywania części widma światła widzialnego), wykazuje się dużą twardością ($\mathrm{8,5}$ w skali twardości Mohsa). Najcenniejsze aleksandryty pochodzą ze złóż w Rosji (obecnie już jest wyeksploatowane), Sri Lance i w Brazylii. Aleksandryt jest wykorzystywany jako kamień jubilerski i kolekcjonerski, ale kryształy (naturalne i syntetyczne) są używane w laserach oraz do produkcji elementów optycznych w statkach kosmicznych i sztucznych satelitach.

Minerały, w tym tlenki, od zarania dziejów aż po dzisiaj towarzyszą człowiekowi w codziennym życiu jako leki, pigmenty do farb czy do zdobienia ciała. Przykładem takiego wielofunkcyjnego tlenku jest hematyt, który w formie sproszkowanej używany był już przez człowieka pierwotnego do malowania na ścianach jaskiń. Starożytnym Egipcjanom służył do zdobienia sarkofagów, a rdzenni mieszkańcy Ameryki i Australii malowali hematytową pastą twarze, nadając im barw wojennych. Hematyt był jeszcze w czasie średniowiecza jednym z najważniejszych pigmentów, ponieważ  jego kolor był trwały, a po zmieszaniu z bielą ołowiową (węglanem ołowiu($\text{II}$)), uzyskiwano szeroką gamę odcieni. Przy tworzeniu farb brano pod uwagę kolor sproszkowanego surowca (czyli barwę tzw. rysy).

R189tO1EGKBM1

Na zdjęciu znajduje się kamień hematytu. Kamień posiada nieregularny kształt oraz miejscowy połysk.

Minerały o kolorowej rysie, jak np. hematyt, noszą nazwę idiochromatycznych. W tej chwili to tlenki żelaza służą do barwienia kosmetyków.

Mogą przyjmować barwę od żółtej, przez pomarańczową, czerwoną, brązową i czarną. Są to tzw. pigmenty ziemne żelazowe (ochry, ugry, umbry i sieny). Ich kolor zależy od dodatków innych pierwiastków, jak chociażby manganu. Obecnie wiele z nich uzyskuje się syntetycznie, choć pigmenty ziemne, jak nazwa wskazuje, od zarania dziejów były uzyskiwane naturalnie.

Tlenki żelaza najczęściej występują w podkładach, pudrach, korektorach bądź cieniach.

RIdQk5WxiTRew

Na ilustracji znajdują się pokruszone i rozsypane różne kolory cieni do powiek.

Glinki bardzo często można spotkać w składzie rozmaitych maseczek do twarzy, ze względu na ich szczególne właściwości oczyszczające. Składają się one z mieszanek różnych tlenków, a ich aplikacja na ciało ma na celu usunięcie zanieczyszczeń, nadmiaru sebum, poprawienie mikrokrążenia, a tym samym odżywienie i poprawienie ogólnego stanu skóry.

Indeks górny Tabela $1.$ Skład mineralny glinki białej (Źródło: www.yournaturalside.eu/glinki‑jako‑cenny‑skladnik‑kosmetyczny) Indeks górny koniec^{Tabela $1.$ Skład mineralny glinki białej (Źródło: www.yournaturalside.eu/glinki‑jako‑cenny‑skladnik‑kosmetyczny)}

Tlenek krzemu($\text{IV}$) jest jednym z najczęściej stosowanych tlenków w kosmetykach, np. kremach czy pudrach matujących. Odpowiednio rozdrobniona krzemionka wchłania sebum oraz pozytywnie wpływa na procesy regeneracji i gojenia się skóry. Krzem odznacza się także właściwościami przeciwzapalnymi.

Tlenek glinu to biały proszek, który nie rozpuszcza się w wodzie. Podobnie jak tlenek krzemu($\text{IV}$), ma bardzo dobre właściwości chłonne oraz zmniejszające wydzielanie potu, dlatego często pojawia się w składzie rozmaitych pudrów czy zasypek oraz właśnie środków przeciwpotowych. Jednak teraz coraz częściej klienci szukają dezodorantów bez aluminium. Bardzo popularne jest też stosowanie w kosmetykach tlenku cynku, jako składnika antybakteryjnego, czy tlenku tytanu($\text{IV}$), jako naturalnego filtra UV.

R6L93QJAXIG4I

Na ilustracji znajdują się dwa małe słoiczki kremu oraz mała muszelka.

Myjąc zęby czy podlewając trawnik, rzadko myślimy o tym, że tlenek wodoru (oksydan), który właśnie zużywamy, jest cennym surowcem. Tymczasem w $\text{XXI} \text{w}.$ jego deficyt może być najpoważniejszym problemem świata. Zasoby bezpiecznej do picia wody kurczą się błyskawicznie. Wody słodkie stanowią zaledwie niecałe $3\%$ masowe wszystkich zasobów wód na Ziemi.

Zachodzące zmiany klimatu, które coraz wyraźniej dają o sobie znać, są jednym z czynników (obok intensywnej antropopresji) zmniejszania się zasobów wody słodkiej, co z kolei wpływa na zwiększanie kosztu jej pozyskania. Najsilniej problemy te odczuwane są przez kraje najbiedniejsze, ale nie tylko one borykają się z deficytami tego cennego tlenku. Większość krajów na świecie cierpi na niedobór wody. Zaledwie kilkanaście państw posiada tzw. wodne nadwyżki – jest to np. Norwegia, która ze względu na stosunkowo niewielkie zaludnienie i klimat umiarkowany chłodny, ma odpowiednie zapasy wody pitnej. Najgorsza sytuacja panuje w Afryce i niektórych krajach Azji. Według naukowców, pierwsze niedobory wody w Europie zaczną być odczuwalne już w $2050$ roku.

W Polsce średnio każdy z nas zużywa codziennie ok. $150—190 \text{l}$ wody pitnej, a Amerykanie zużywają jej nawet do $500 \text{l}$ na dobę. Wodą do picia podlewamy ogródki, myjemy samochody, pierzemy i zmywamy naczynia. Także każda z gałęzi przemysłu zużywa jej gigantyczne ilości. Tymczasem statystyczny Afrykanin ma do swojej dyspozycji niecałe 50 litrów wody dziennie, a najmniej zamożni mieszkańcy krajów rozwijających się często jedynie $5—10 \text{l}$. To tyle, ile zużywamy przy jednym pociągnięciu za spłuczkę czy myjąc zęby przez dwie minuty z lekko odkręconym kranem.

W Polsce od kilku lat w okresie letnim spotykamy się z problemem niedoboru wody. W celu ograniczenia jej zużycia, Samorządy zachęcają do zaprzestania lub ograniczenia podlewania i zraszania trawników, klombów i ogrodów. Skutkiem niedoboru wody jest postępujące pustynnienie województwa łódzkiego. Jednocześnie dochodzić będzie do powodzi w dolinach Warty, Pilicy i Bzury.

Ponad miliard ludzi nie ma dostępu do wody zdatnej do picia, a prawie trzy miliardy żyje w złych warunkach sanitarnych.

W $2050 \text{r}.$ liczba mieszkańców naszej błękitnej planety przekroczy 9 miliardów. Tymczasem zdatnej do spożycia wody niestety nie przybywa.

RZnEaDOPiIYlM

Ilustracja przedstawia dwa zdjęcia Morza Aralskiego. Na pierwszym widać duże zapełnienie wodą, natomiast na drugim zdjęciu wody jest mniej i zajmuje ona mniejszą powierzchnię.

Słownik

Bibliografia

Maślankiewicz K., Kamienie szlachetne. Wyd. $3$ poprawione i uzupełnione, Warszawa, $1982 \text{r}.$.

Sachanbiński M., Vademecum zbieracza kamieni szlachetnych i ozdobnych, Warszawa, $1984 \text{r}.$.

(www.pgi.gov.pl/muzeum/kopalnia‑wiedzy‑1/10151‑mineraly (dostęp $01.02.2021$).

(www.pgi.gov.pl/muzeum/wystawy/wystawy‑stal (dostęp $01.02.2021$).

http://yournaturalside.eu/glinki-jako-cenny-skladnik-kosmetyczny (dostęp $01.02.2021$).

http://www.sos.wwf.pl/problemy (dostęp: $01.02.2021$).