Byty doskonałe

R9MfhjOcAIJCy1

Zdjęcie przedstawia rzeźbę głowy mężczyzny. Mężczyzna jest dojrzały. Jego twarz jest owalna, oczy głęboko osadzone, czoło wysokie. Mężczyzna ma krótkie włosy, gęstą brodę i wąsy. Rzeźba ma lekko utrącony nos.

Rozważania Platona (427‑347 p.n.e.), rozwijane przez tego filozofa w czasach antycznych, stały się jednym z filarów myśli europejskiej. Ateński myśliciel zwracał uwagę na fakt, iż poznanie za pomocą zmysłów dostarcza nam informacji tylko o pewnym aspekcie tego, co istnieje. Zdaniem tego filozofa rzeczy, które postrzegamy, są jedynie niedoskonałymi przejawami bytów nieskończonych i prawdziwych. Platon doszedł do wniosku, że ludzkie poznanie dokonuje się na sposób zmysłowy i inteligibilnypoznanie inteligibilneinteligibilny, czyli racjonalny.

Pierwszy ze sposobów jest niepewny, ponieważ odnosi się do zjawisk, rzeczy, które podlegają nieustającym przekształceniom. Rzeczy w postaci zwierząt, roślin, ludzi i przedmiotów mogą zostać unicestwione w wyniku różnych procesów. Choroby, starzenie się, śmierć powodują gwałtowne przekształcenia otaczającej nas rzeczywistości, którą to odbieramy za pomocą zmysłów. Zdaniem Platona to, co cielesne, czyli materialne, stanowi ułomny i niedoskonały aspekt istniejącego świata. Filozof zapewnia nas, że istnieją też byty, które w przeciwieństwie do tego, co postrzegane zmysłami, charakteryzują się doskonałością i stałością. Ateński myśliciel uważał, że za pomocą intelektu jesteśmy wstanie dotrzeć do świata innego niż ten, który obserwujemy „fizycznymi oczyma”.

Poznanie inteligibilne wprowadza nas w sferę ideiideaidei: wzorców, z których wywodzą się otaczające nas rzeczy i zjawiska. Pojęcie stosowane przez Platona może być dla nas bardzo mylące i znacząco odbiegać od współczesnego rozumienia tego terminu. Kiedy mówimy o idei, najczęściej mamy na myśli rodzaj przewodniej myśli stojącej za jakimiś działaniami lub rodzaj poglądu będącego typowym dla danej grupy ludzi. Za przykład może posłużyć idea społeczeństwa obywatelskiego, która oznacza spontaniczną i niewymuszoną aktywność obywateli danego kraju, nakierowaną na zwiększanie ogólnego dobrobytu. Człowiek, przyjmując tego rodzaju myśl za wartość nadrzędną, czyli taką, która wyznacza kierunek naszego działania, stara się, aby możliwe każde z jego poczynań przyczyniło się do poprawy nie tylko własnych warunków życia, lecz możliwie największej liczby osób. Codzienna segregacja śmieci, wolontariat na rzecz osób starszych lub niepełnosprawnych wyrażają ideę społeczeństwa obywatelskiego w działaniu.

Pomimo tego, że Platon zapewne popierałby tego rodzaju postępowanie pośród obywateli Aten, inaczej zdefiniowałby pojęcie idei. Zdaniem tego filozofa poza światem zmysłowym istnieją byty wieczne, doskonałe i niezmienne. Nie możemy ich zobaczyć, poczuć ani dotknąć, nie oznacza to jednak, że znajdują się one poza sferą ludzkiego doświadczania. Intelekt, jak twierdzi Platon, jest tym rodzajem narzędzia, które pozwala nam dotrzeć właśnie do świata idei, czyli rodzaju „wzorców”, czy też „matryc”, z których wywodzą się wszystkie otaczające nas rzeczy. Jak pisze Giovanni Reale, włoski badacz historii filozofii:

Mit jaskini

DualizmdualizmDualizm platoński stanowi rodzaj podziału na świat materialny poznawany za pomocą zmysłów oraz sferę idei, którą można zgłębiać poprzez intelekt. Rozważania ateńskiego myśliciela stały się fundamentem dla nurtu filozoficznego określanego mianem idealizmu. Mit jaskini przedstawiony w dziele Platona pt. Państwo uznaje się za jedno z najlepszych przedstawień platońskiego idealizmuidealizm platońskiplatońskiego idealizmu. Punktem wyjścia jest wizja przedstawiająca grupę ludzi, skazańców, uwięzionych w jaskini. Grota, w której przebywają, jest oświetlana przez płonący ogień, a znajdujące się w niej osoby nic nie wiedzą o istnieniu słońca. Spójrz na poniższą rycinę, żeby lepiej wyobrazić sobie tę scenę.

Dzieje się tak dlatego, że więźniowie zostali przykuci kajdanami do skał w taki sposób, że mogą patrzeć jedynie w stronę wnętrza jaskini. Za ich plecami znajduje się dodatkowo mur wysokości człowieka oddzielający ich od świata zewnętrznego. Osadzeni widzą jedynie cienie, przesuwające się po oświetlonym przez światło kaganka wnętrzu jaskini i słyszą odgłosy w postaci rozchodzącego się echa. Alegoria przedstawiona przez Platona obrazuje żywot istoty ludzkiej nieświadomej istnienia świata pozazmysłowego. Gra cieni dokonująca się we wnętrzu jaskini jest jedyną rzeczywistością, którą znają więźniowie. Ich ograniczone pole widzenia (poznania) stanowi jedynie niewielki skrawek otaczającego świata. Zdaniem Platona naszym celem powinno być „zerwanie kajdan” i „opuszczenie jaskini”, czyli wyzwolenie się z ograniczeń poznania zmysłowego na rzecz intelektualnego oglądu.

Słownik