Ruchy non violence to ruchy najczęściej walczące o cele polityczne lub społeczne, które w swojej działalności stosują bierny opór, odrzucając całkowicie przemoc w każdych warunkach i okolicznościach oraz stosując jedynie metody pokojowe.

Do najbardziej popularnych metod działania ruchów non violence należą m.in.:

• obywatelskie nieposłuszeństwo;

• marsze uliczne, rajdy i protestacje;

• pisanie petycji;

• komunikaty prasowe;

• publiczne przemówienia;

• bojkotbojkotbojkot, zarówno polityczny, jak i ekonomiczny;

• strajki;

• nierespektowanie niesprawiedliwych praw.

Należy jednak odróżniać walkę non violence od pacyfizmu. Pierwsza chce rozwiązywać konflikty, zanim spowodują one wybuch konfliktu zbrojnego, gdy drugi – pacyfizm, odrzuca wszelkie formy walki.

Z historii ruchów non violence

Mahatma Gandhi (1869–1948)

R1UvoO2D9BPU6

Zdjęcie przedstawia grupę Hindusów w tradycyjnych strojach, idącą przed siebie.

R11Mjo5ijy5Us

Zdjęcie przedstawia pomnik strojący w parku. Znajduje się na nim grupa idących przed siebie Hindusów. Na ich czele idzie Mahatma Gandhi.

Prekursorem takiego podejścia jest Mahatma Gandhi. Zaczerpnął on filozofię walki bez przemocy i biernego oporu z religii hinduskiej. Inspirował się także esejem o nieposłuszeństwie obywatelskim Henry’ego Davida Thoreau.

Jako młody człowiek zetknął się w Afryce Południowej z niesprawiedliwym traktowaniem ludzi innej rasy niż biała: był wyrzucany ze środków transportu publicznego (pociągów, dyliżansów) i hoteli. Zmieniło go to z nieśmiałego młodzieńca w osobę, która walczy o swoje prawa. Jednak nie zdecydował się na walkę z użyciem siły. Pobity przez białych obywateli odmówił wniesienia oskarżeń przeciwko sprawcom i zadeklarował, że nie chce dochodzić w sądzie zadośćuczynienia.

Po doświadczeniu, czym są rasizm i uprzedzenia w stosunku do osób z odmiennym kolorem skóry, zaczął myśleć o położeniu zarówno Hindusów, jak i ludzi innych ras w społeczeństwie rządzonym przez białych. Doprowadziło to do powołania Hinduskiego Kongresu Narodowego, w którym Gandhi został sekretarzem. Kongres zjednoczył Hindusów na tyle, że jako społeczność zaczęli wywierać presję na rząd i brytyjskie władze kolonii, aby zmienić istniejący stan rzeczy.

W 1906 r. rząd Transwalu (państwo na ziemiach dzisiejszej RPA) ogłosił ustawę, która nakazywała społeczności hinduskiej rejestrowanie się. Gandhi opracował wówczas nową formę walki z rządem opartą na satjagraha (oparcie na prawdzie). Polegała ona na pokojowych protestach sprzeciwiających się nowemu prawu. Osoby protestujące miały znosić upokorzenia i nie sprzeciwiać się im, całkowicie powstrzymywać się od przemocy. Walka tym sposobem z rządem trwała siedem lat i przyniosła protestującym poparcie opinii publicznej, co zmusiło rząd do kompromisu z Gandhim. Tę samą taktykę zastosował po powrocie do Indii.

Kiedy w kwietniu 1919 r. doszło do masakry w Amritsarze, w której z rąk Brytyjczyków zginęło 379 Hindusów, a po niej do hinduskich odwetów, Gandhi potępił zarówno postępowanie Brytyjczyków, jak i Hindusów. Zaapelował też o wskazanie winnych zamieszek i składanie kondolencji Brytyjczykom, którzy w czasie tych wydarzeń ucierpieli. Dwa lata później wezwał do bojkotowania zagranicznych towarów, szczególnie brytyjskich. Zachęcał też do szycia odzieży z własnoręcznie wykonywanych tkanin, dzięki czemu po raz pierwszy do ruchu przystąpiły kobiety, dotąd bierne politycznie. Bojkotowano także brytyjskie sądy, urzędy podatkowe oraz rezygnowano z zatrudnienia w brytyjskich instytucjach. Ruch ten zjednoczył Hindusów i wzmocnił ich ducha.

Gandhi nie był jednak zwolennikiem całkowitego pacyfizmu. Z jednej strony twierdził, że jest przygotowany na śmierć, ale nie znajduje żadnego powodu, aby samemu zabijać, z drugiej jednak:

W kwietniu 1920 roku Gandhi został wybrany na przewodniczącego Ligi mającej na celu osiągnięcie prawa do samostanowienia narodu hinduskiego. Wiedząc, że Hindusi nie są gotowi walczyć zbrojnie, zaproponował bojkot ekonomiczny – blokowanie zagranicznych, w szczególności brytyjskich towarów. Jednocześnie zachęcał do noszenia ubrań z tkanin wyrobu własnego, tzw. khadi. Dwuletni protest (1920–1922) przyniósł spore szkody brytyjskiemu kolonializmowi, zaktywował do działań wiele kobiet oraz podniósł ducha w narodzie. Podobny skutek odniósł zaproponowany przez niego w marcu 1930 r. bierny opór w związku z nałożonym podatkiem na sól, w ramach którego doszło do zorganizowania Marszu Solnego. W jego wyniku aresztowano około 60 tys. ludzi, ale rząd lorda Irwina został zmuszony do rozpoczęcia rozmów z Mahatmą Gandhim. Rząd musiał się zgodzić na uwolnienie więźniów w zamian za zakończenie protestu.

W okresie II wojny światowej Mahatma Gandhi opowiedział się przeciwko uczestniczeniu jego narodu w wojnie, uzasadniając to tym, że Brytyjczycy nie chcą przyznać Hindusom prawa do samostanowienia. Żądał także opuszczenia Indii przez brytyjskich kolonizatorów. W tym celu zorganizował ruch pod nazwą Opuście Indie, który miał ogromny zasięg. Brytyjczycy aresztowali lub zabili tysiące jego członków, a Mahatmę Gandhiego aresztowali. Osiągnął jednak swoje zamierzenia – Brytyjczycy zaczęli się zastanawiać nad oddaniem władzy w Indiach Hindusom (co też się stało w 1947 r.).

Gandhi zajmował się także pomocą najbiedniejszym. Zorganizował akcję budowy szkół i szpitali w biednych regionach Indii oraz stworzenia systemu edukacji dla najbiedniejszych czy promował przędzenie tkanin i rozwój innych domowych rzemiosł. Wielokrotnie też występował przeciwko kastowości i gorszemu traktowaniu kobiet. W wyniku swoich działań wielokrotnie był aresztowany i więziony. Do końca życia jednak został wierny swoim ideałom.

Martin Luther King Jr (1929–1968)

R1KLW4BSjBHSe

Zdjęcie przedstawia czarnoskórego mężczyznę, Martina Luthera Kinga, który stoi na podwyższeniu. Trwa wiec, na którym zgromadzeni są tłumnie ludzie. Mężczyzna przemawia.

Afroamerykanin, pastor baptystyczny, lider ruchu działającego na rzecz równouprawnienia Afroamerykanów oraz zniesienia segregacji rasowej. King w czasie studiów zapoznał się z działalnością Mahatmy Gandhiego, co wywarło na niego duży wpływ.

Był jednym z założycieli i liderów ruchu Montgomery Improvement Association, który odegrał dużą rolę podczas bojkotu autobusów w Montgomery w Alabamie i nagłośnił opinii publicznej problem segregacji rasowej w południowych stanach USA. Był też założycielem Konferencji Przywódców Chrześcijańskich Południa, dzięki której zaczął być szerzej znany i mógł spotykać się braćmi Robertem i Johnem F. Kennedy, Richardem Nixonem czy Nelsonem Rockefellerem.

W latach 60. XX w. King brał udział w wielu akcjach przeciw segregacji rasowej, przykładowo: akcji sit‑ins, pokojowych marszach i bojkotach sklepów w okresie przedświątecznym. Do historii przeszło przemówienie Martina Luthera Kinga podczas Marszu na Waszyngton 28 sierpnia 1963 r. I Have a Dream zaczynające się słowami:

W roku 1964 przyznano mu Pokojową Nagrodę Nobla. Miał wówczas 35 lat i był najmłodszym laureatem w historii. Został zamordowany w Memphis 4 kwietnia 1968 r.

Aksamitna rewolucja w Czechosłowacji

RxSL7GhVFa69u

Zdjęcie przedstawia tablicę z datą siedemnastego listopada tysiąc dziewięćset osiemdziesiątego dziewiątego roku. Nad tablicą znajduje się kilkanaście dłoni pokazujących palcami wskazującym i środkowym literę v.

Aksamitna rewolucja wybuchła w Pradze 17 listopada 1989 r. Początkowo była to legalna uroczystość upamiętniająca 50. rocznicę zamknięcia przez Niemców szkół wyższych. Przekształciła się jednak w antykomunistyczną manifestację prowadzoną pokojowymi metodami (manifestujący m.in. wręczali milicjantom kwiaty). Pomimo to została rozpędzona przez siły podległe rządowi.

Dało to początek kolejnym manifestacjom, które poza Pragą objęły też inne miasta. W jednej z najliczniejszych, która odbyła się 20 listopada w Pradze, brało udział ponad 100 tys. osób.

W Czechach powstało Forum Obywatelskie na czele z Vaclavem Havlem, a na Słowacji ruch Społeczeństwo przeciw Przemocy. Koordynowały one protesty społeczne, m.in. strajk generalny, który wybuchł 27 listopada pod hasłami: „wolne wybory” i „dość rządów jednej partii”. Według badań statystycznych został on poparty przez około ¾ społeczeństwa czechosłowackiego.

W wyniku tego władze komunistyczne ustąpiły.

Serbski OTPOR

R159CZILxh2no

Zdjęcie przedstawia ścianę, na której namalowana jest zaciśnięta pięść. Poniżej jest napis OTPOR.

Powstały w 1998 r. w Serbii ruch był na początku oddolną obywatelską inicjatywą, której celem było protestowanie przeciw polityce władz podporządkowanych Slobodanowi Miloševiciowi. Stworzony przez studentów działał na podstawie trzech zasad: jedności, planowania i pokojowej dyscypliny. Podstawą kampanii OTPOR był humor i ironia. Publicznie kpiono z przywódcy państwa oraz rozpowszechniano satyryczne plakaty. Organizowano też imprezy kulturalne, koncerty i wykorzystywano internet do przekazywania sobie nawzajem informacji.

Po upadku Miloševicia OTPOR przekształcił się i rozpoczął kampanię na rzecz rozwoju demokracji i walki z korupcją oraz rozliczania władzy.

Słownik