Prawidłowo funkcjonujący ustrój demokratyczny wymaga istnienia politycznej wspólnoty – zbiorowości ludzi, którzy utożsamiają się ze swoim państwem, działają w ramach jego wspólnych instytucji i wyłaniają swoich przedstawicieli. Brak ogólnonarodowych więzi skazuje państwo na partykularyzmy, deficyt wzajemnego zaufania, a niekiedy również na destrukcyjne konflikty między społecznościami żyjącymi w kraju. Napływ imigrantów nadaje jednak społeczeństwom europejskim ogromną różnorodność. Niezbędne jest zatem znalezienie takiej formuły, która pozwoli na odnalezienie się w jednej wspólnocie politycznej osób, które dzieli pochodzenie, religia, styl życia czy kolor skóry. Integracja tak różniących się od siebie ludzi nie jest zadaniem łatwym – przebiega ona zazwyczaj zgodnie z jedną z dwóch reguł.

Tygiel…

Pierwszą z nich jest asymilacjaasymilacjaasymilacja. Od wszystkich obywateli danego państwa oczekuje się tu przyjęcia wspólnej tożsamości zbiorowej, akceptacji podzielanych przez dane społeczeństwo wartości i miejscowego stylu życia. Każdy imigrant, jeśli chce pozostać w państwie, do którego przybył, musi nauczyć się obowiązującego w nim języka, a także przyswoić sobie podstawowe informacje o historii i kulturze kraju. Swoją odrębność – w religii, kulturze czy obyczajach – może kultywować tylko w sferze prywatnej. W przestrzeni publicznej – w szkole, urzędzie, zakładzie pracy – musi zachowywać się zgodnie ze standardami obowiązującymi w danym kraju. Celem polityki asymilacji jest przekształcenie zróżnicowanego kulturowo społeczeństwa w homogeniczną wspólnotę. Metaforą, która oddaje taką fuzję, jest tygiel (z ang. melting pot).

RfqJxUY0HbOJH

Zdjęcie przedstawia hutników pracujących przy wytopie stali. Z dużego tygla wylewana jest ciekła stal.

Zwolennicy polityki asymilacji imigrantów twierdzą, że tylko w ten sposób możliwe jest zbudowanie niezbędnego w demokracji poczucia przynależności do wspólnoty. Podziały kulturowe mogą być bowiem – w tej perspektywie – przyczyną społecznej dysharmonii. Przeciwnicy tego podejścia zwracają uwagę, że taka polityka nadmiernie ingeruje w wybory życiowe ludzi, przez ograniczenie ich możliwości kształtowania i wyrażania swojej tożsamości. Model asymilacji najbardziej konsekwentnie realizowany jest we Francji – od wszystkich jej obywateli oczekuje się przyjęcia republikańskich wartości, traktowanych w tym kraju w kategoriach „religii obywatelskiej”„religia obywatelska”„religii obywatelskiej”.

…czy sałatka owocowa?

Drugim podejściem jest multikulturalizmmultikulturalizmmultikulturalizm. Wiąże się on z przyzwoleniem na kulturową różnorodność społeczeństwa (lub nawet aprobatą tego zjawiska). Od imigrantów nie oczekuje się, że porzucą swoją dotychczasową tożsamość i dostosują się do kultury dominującej. Mogą zachować i kultywować swoją odrębność, a nawet wyrażać ją w sferze publicznej. Inaczej mówiąc, mają prawo pozostać sobą w społeczeństwie, które – w rezultacie – przypomina wielokulturową mozaikę. Jako symbol takiej polityki przedstawia się niekiedy sałatkę owocową (z ang. salad bowl) – jest ona mieszaniną różnych składników, które jednak zachowują wyraźną odrębność w ramach całości.

Kulturowy pluralizm oznacza, że kultura nie może integrować obywateli we wspólnotę polityczną. W przekonaniu zwolenników multikulturalizmu nie ma takiej potrzeby, gdyż wystarczającymi czynnikami spójności społecznej są prawo oraz państwowe instytucje. Stwarzają one ramy dla funkcjonowania obok siebie ludzi prezentujących różne style życia, wrażliwości i systemy etyczne oraz stwarzają ramy dialogu między nimi. Zmian postaw oczekuje się jedynie od takich społeczności, których praktyki zagrażają państwu lub którzy wykazują się brakiem niezbędnej w społeczeństwie wielokulturowym tolerancji.

RIHFG5WiIdl9q

Zdjęcie [przedstawia deskę z wieloma owocami: pomarańczami, grejpfrutami, kiwi, brzoskwiniami, mango, malinami, jeżynami, ananasem, cytrynami.

Rzecznicy takiego podejścia podkreślają, że sprzyja ono wolności obywateli, którzy sami decydują o swojej tożsamości. Krytycy z kolei ostrzegają, że lojalność wobec państwa – jeśli nie jest ugruntowana kulturowo – stanowi zbyt słabe spoiwo politycznej wspólnoty. Przykładowo, w Wielkiej Brytanii, gdzie przez lata istniało przyzwolenie na model wielokulturowy, skutkiem takiej polityki było zjawisko gettoizacjigettoizacjagettoizacji – odrębne społeczności zaczęły zamykać się we własnym kręgu, tracąc więź z innymi grupami oraz samym państwem. W niektórych sytuacjach doprowadziło to wręcz do zachowań antypaństwowych, jak w przypadku zradykalizowanych przez lokalnych imamów ekstremistycznych grup islamskich.

Słownik