Podróżujący w 1801 roku przez Ukrainę książę Iwan Dołgorukow pisał o niedawno zwiedzanej Sofiówce:

Rito4c7YhjbXJ1

Obraz przedstawia portret dojrzałego mężczyzny. Mężczyzna ma owalną twarz. Jego włosy są ufryzowane. Nad uszami ułożone w dwa loki. Mężczyzna ubrany jest w pelerynę z futrzanym kołnierzem i koszulę.

Romantyczna legenda głosi, że Sofiówka nazywana także Zofijówką (Zofiówką) miała być niespodzianką Stanisława Szczęsnego PotockiegoPotockiStanisława Szczęsnego Potockiego dla Zofii. W rzeczywistości żona właściciela dóbr humieckich była pomysłodawczynią parku. Urodzona w Turcji jako Zofia Glavani, w młodości pracowała jako stambulska kurtyzana. W 1779 roku przybyła do Polski. Uroda połączona z inteligencją, podsycana dodatkowo romantyczną legendą o szlacheckim pochodzeniu, pozwoliły jej zrobić karierę w towarzyskich salonach Rzeczypospolitej. W 1791 roku Zofia poznała magnata Stanisława Szczęsnego Potockiego – aby być razem, oboje zdecydowali się unieważnić swoje dotychczasowe związki.

R1ETFsEtNkO3A1

Obraz przedstawia młodą kobietę o pociągłej twarzy. Kobieta trzyma się za brodę prawą dłonią. Jego włosy są ufryzowane w bujne loki. Ma na sobie ubranie z futrzanym kołnierzem.

Potocka była zafascynowana ogrodami i parkami tworzonymi wówczas w Rzeczypospolitej przez właścicieli majątków ziemskich. Gościła m.in. w słynnej nieborowskiej Arkadii należącej do Heleny Radziwiłłowej oraz w Aleksandrii stworzonej przez rodzinę Branickich w Białej Cerkwi. Pierwotnie żona Szczęsnego Potockiego marzyła o zakupie dóbr ziemskich na Krymie i stworzeniu  tam romantycznego ogrodu. Ostatecznie para zdecydowała się zrealizować przedsięwzięcie w Humaniu.

Wykonanie projektu parku oraz koordynację prac w przyszłej Sofiówce powierzono kapitanowi Ludwikowi Metzellowi. Realizacja planów Potockich kosztowała niemal 20 milionów ówczesnych złotych. Każdego dnia w parku pojawiało się około 1000 pracowników mających wcielać w życie rozliczne fantazje właścicieli.

Rxn6iIyrWgEqr

Zdjęcie przedstawia fragment parku, w którym pośród drzew i krzewów stoją ruiny niewielkiej gotyckiej budowli ze strzelistymi wejściami i oknem.

W roku 1804 w rezydencji Potockich w Tulczynie zjawił się poeta Stanisław TrembeckiTrembeckiStanisław Trembecki, który towarzyszył wcześniej królowi Stanisławowi Augustowi Poniatowskiemu na wygnaniu w Grodnie oraz Petersburgu.

Potocki zamówił u Trembeckiego poemat mający sławić uroki humańskiej arkadii, którą goście porównywali do legendarnych wiszących ogrodów królowej SemiramidySemiramidywiszących ogrodów królowej Semiramidy. Trembecki – wytrawny panegirystapanegirykpanegirysta zdawał sobie sprawę z tego, że opowieść o ogrodzie musi być także hołdem złożonym Szczęsnemu Potockiemu i jego żonie.

Licząca 520 wersów Sofijówka w sposobie topograficznym opisana wierszem została wydana w 1806 roku, w Wilnie. Jak pisze Mieczysław Klimowicz:

RfeklFnHMxBFU1

Obraz przedstawia dojrzałego mężczyznę siedzącego na fotelu przy stole. Mężczyzna ma pociągłą twarz i wydatny nos. Jego włosy są ufryzowane w dwa loki nad uszami.

Poemat opisowy Trembeckiego odbiega od ówczesnego wzorca tego gatunku – Trembecki nie buduje w Sofijówce szeregu obrazów poetyckich szczegółowo opisujących rzeczywistość. Odwołuje się do niej, ale jego głównym celem jest wyrażenie określonego światopoglądu, sposobu widzenia natury i miejsca w niej człowieka. Oś kompozycyjną poematu stanowi przechadzka po humańskim parku. Bohater liryczny nie podziwia jednak wyłącznie widoków, samych opisów Sofiówki jest tu raczej niewiele. Jak zauważa Marcin Cieński:

Romantyczne ogrody

Zakładanie ogrodów stało się w XVIII wieku odrębną dziedziną sztuki. Istniały wówczas dwa podstawowe style ich urządzania. Pierwszy, określany mianem „francuskiego”, rozwijał się już wcześniej, przede wszystkim w wieku XVII, a najwspanialszą jego manifestacją są ogrody wersalskie, stworzone na zlecenie króla Francji, Ludwika XIV. Ogród w stylu francuskim był podporządkowany zasadom geometrii – naturę ujarzmiono, wytyczając alejki oraz nadając wymyślne kształty roślinom i drzewom. Założenia tego typu postrzegano jako dzieła sztuki dekoracyjnej, mające symbolizować harmonię i przejrzystość świata, ukazywać uniwersalne piękno i ład otaczającej człowieka rzeczywistości.

W początkach wieku XVIII rozgorzały dyskusje teoretyczne, w których kwestionowano francuski model ogrodu. Pojawiła się moda na eksponowanie różnorodności oraz kontrastów. Tendencja ta doprowadziła ostatecznie do ukształtowania modelu ogrodu angielskiego. Jego prymarną ideą była zgodność z naturą, naturalność. Stylizowano je w taki sposób, aby zatrzeć wrażenie ingerencji ogrodnika. Podstawową linią stosowaną w ogrodach tego typu była krzywizna – ścieżki wiły się kapryśnie, zapraszając do spaceru, którego celem było odczucie bliskości z naturą, zgodności z nią. W ogrodach angielskich istotną rolę odgrywały starannie zaprojektowane i wtapiane w tkankę danego miejsca budowle: antyczne świątynie, pseudogotyckie zamki, chińskie pagody, sztuczne ruiny. Stanowiły one element określonego programu kulturalnego wpisanego w ogród za pośrednictwem różnego rodzaju znaków – oprócz budowli były to również napisy, rzeźby, nazwy miejsc.

Słownik