Przeczytaj
„Wielki BratWielki Brat” się wycofuje
Na sytuację polityczną w Polsce duży wpływ miało to, co działo się w Związku Sowieckim. Głoszony przez nowego sekretarza generalnegosekretarza generalnego Komitetu Centralnego Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego (KC KPZR) Michaiła Gorbaczowa program „jawności i przebudowy” (głasnostgłasnost i pierestrojkapierestrojka) nie pozostał bez wpływu na pozycję aparatu władzy w większości państw komunistycznych. Program reform zapoczątkowany w ZSRS spowodował, że w wielu krajach Europy Środkowo‑Wschodniej ekipy rządzące straciły poczucie siły płynące z dotychczasowej stabilności systemu oraz przekonania o sowieckim wsparciu. Jednocześnie zaś narastały trudności wewnętrzne i coraz bardziej radykalizowały się nastroje społeczne. W kwietniu 1985 r. Gorbaczow przybył do Warszawy na naradę z okazji trzydziestej rocznicy utworzenia Układu Warszawskiego i oznajmił ekipie gen. Wojciecha Jaruzelskiego, że będzie ona musiała sama wziąć odpowiedzialność za rozwój sytuacji w Polsce, ponieważ nie ma już co liczyć na pomoc strony sowieckiej. Ogromne trudności ekonomiczne uniemożliwiały bowiem aktywne zaangażowanie się ZSRS w sytuację wewnętrzną w Europie Środkowo‑Wschodniej.
Odszukaj na mapie Czarnobyl i odpowiedz, na terenie którego współczesnego państwa on się znajduje.
Jaki cel miały wizyty sekretarzy sowieckich w krajach bloku wschodniego?
Przeciąganie liny – władza kontra opozycja
Sytuację wewnętrzną w Polsce drugiej połowy lat 80. cechował impas polityczny. Stan wojennyStan wojenny został zakończony formalnie w 1983 r., ale do końca dekady władza stosowała represje wobec opozycji. W maju 1983 r. zostali zaatakowani członkowie Komitetu Pomocy InternowanymKomitetu Pomocy Internowanym. W tym samym czasie podczas przesłuchań na komisariacie Milicji Obywatelskiej, milicjanci pobili 19‑letniego studenta Grzegorza Przemyka, który w wyniku obrażeń zmarł. W następnym roku funkcjonariusze Służby BezpieczeństwaSłużby Bezpieczeństwa porwali i zamordowali kapelana Solidarności ks. Jerzego Popiełuszkę. Władze zaostrzyły kampanię przeciwko księżom i prowadziły działania mające na celu osłabienie Solidarności. Jakiekolwiek ustępstwa ze strony ekipy rządzącej, takie jak amnestie dla więźniów politycznych, miały charakter ograniczony; nie pozostawało jej nic innego, jak występować z pozycji siły. Działania władzy w tym okresie można nazwać politycznym dryfowaniem. Próby przełamania impasu politycznego kończyły się fiaskiem, a podejmowane doraźnie działania nie przynosiły żadnej zmiany.
Sytuacja opozycji była bardzo zła. W atmosferze terroru i napięcia kilka wydarzeń nabrało ważnego znaczenia zarówno dla przeciwników systemu, jak i całego społeczeństwa. Pierwszym było przyznanie w 1983 r. prestiżowej Pokojowej Nagrody NoblaPokojowej Nagrody Nobla Lechowi Wałęsie. Komitet Noblowski wyraził w ten sposób uznanie dla jego działań na rzecz związków zawodowych i zapewnienia robotnikom prawa do zakładania własnych organizacji, ale także podkreślał pokojowy charakter działań Wałęsy i NSZZ „Solidarność” (zdelegalizowany przez komunistów). W związku z rozpętaną przez władze i oficjalne media kampanią mającą na celu umniejszenie tego wydarzenia oraz pogłoskami o niewpuszczeniu przywódcy Solidarności do kraju (gdyby zdecydował się pojechać na uroczystość do Oslo), w imieniu noblisty nagrodę odebrała jego żona, Danuta. W latach 1983 i 1987 miały miejsce wizyty papieża Jana Pawła II w ojczyźnie. Były one ważne z tego względu, że papież udzielił moralnego wsparcia opozycji (więcej na ten temat w lekcji o roli Jana Pawła II). W 1987 r. w miejsce TKKTKK powstała półjawna Komisja Wykonawcza NSZZ SolidarnośćKomisja Wykonawcza NSZZ Solidarność. Nadal kontynuowano wydawanie pism opozycyjnych i literatury w podziemiu. Duża część społeczeństwa czuła się już jednak zmęczona przedłużającą się walką i popadała w marazm, tracąc nadzieję na poprawę sytuacji i coraz niechętniej uczestnicząc w manifestacjach.
Przedstawiciele jakich środowisk towarzyszą papieżowi?
Co symbolizował Lech Wałęsa dla społeczeństwa polskiego w latach 80.?
Puste półki i ocet
Jedną z najważniejszych przyczyn kryzysu systemu komunistycznego w Polsce były trudności gospodarcze. Powodowały one narastanie frustracji i nastrojów opozycyjnych wobec ekipy rządzącej. W powszechnym odczuciu lata 80. były bardzo trudne pod względem ekonomicznym. Widomym znakiem kryzysu stały się ogołocone z towarów półki sklepowe i długie kolejki. Brakowało podstawowych artykułów spożywczych i przemysłowych. Wprowadzoną po stanie wojennym reglamentację stopniowo wycofywano dopiero od 1986 r., a kartki na mięso obowiązywały do 1989. Zanotowano spadek wszystkich wskaźników produkcji, zahamowanie inwestycji oraz lawinowy wzrost inflacji. Dodatkowym czynnikiem potęgującym trudną sytuację w gospodarce było zadłużenie zagraniczne. W 1989 r. wynosiło ono 40 mld dolarów. Podejmowany przez ekipę rządzącą program reform nie przyniósł żadnych pozytywnych rezultatów. Potrzebna była gruntowna restrukturyzacja gospodarki, a na to komunistyczne władze nie mogły sobie pozwolić. Pogłębiająca się stagnacja gospodarcza spowodowała obniżenie stopy życiowej obywateli i narastanie różnic w rozwoju gospodarczym między Polską a krajami zachodnimi.
Indeks dolny Wskaż, w którym okresie nastąpił największy wzrost zadłużenia Polski. Indeks dolny koniecWskaż, w którym okresie nastąpił największy wzrost zadłużenia Polski.
Produkcja wybranych towarów użytku codziennego w latach 1970–1990
Towar | 1970 | 1980 | 1990 |
pralki w tys. (w nawiasie automatyczne) | 423 | 809 (360) | 482 (144) |
odkurzacze w tys. | 383 | 961 | 913 |
chłodziarki w tys. | 444 | 694 | 604 |
samochody osobowe w tys. | 64,2 | 351 | 255 |
odbiorniki radiowe w tys. | 987 | 2695 | 1433 |
odbiorniki telewizyjne w tys. | 616 | 900 | 748 |
mydła w tys. ton | 65,9 | 72,2 | 56,9 |
proszki w tys. ton | 122 | 188 | 158 |
wyroby dziewiarskie w tys. ton | 33,4 | 46,7 | 27,5 |
obuwie w mln par | 142 | 162 | 105 |
Indeks dolny Wskaż dwa towary, których produkcja spadła najbardziej w latach 1980–1990. Indeks dolny koniecWskaż dwa towary, których produkcja spadła najbardziej w latach 1980–1990.
Indeks dolny Źródło: Historia Polski w liczbach. Gospodarka, t. 2, Warszawa 2006, tab. 97 (432), s. 455–459. Indeks dolny koniecŹródło: Historia Polski w liczbach. Gospodarka, t. 2, Warszawa 2006, tab. 97 (432), s. 455–459.
Ku przełomowi
Trudna sytuacja polityczna, zmiany w ZSRS oraz załamanie gospodarcze sprawiły, że ekipa rządząca zaczęła rozważać porozumienie z opozycją, ale na swoich warunkach. W lipcu zwolniono kolejną grupę więźniów politycznych i zapowiedziano wypuszczenie wszystkich przetrzymywanych. Podjęto też inicjatywę utworzenia w 1986 r. Rady KonsultacyjnejRady Konsultacyjnej przy przewodniczącym Rady PaństwaRady Państwa, Wojciechu Jaruzelskim. Jej powołanie było związane z dążeniem do rozpoczęcia procesu ograniczonej demokratyzacji życia politycznego i dopuszczenia do władzy grupy osób spoza dotychczasowej ekipy rządzącej. Inicjatywa ta została poparta przez Episkopat Polski.
Na podstawie zamieszczonego tekstu oceń, w jaki sposób podjęto decyzję o powołaniu Rady Konsultacyjnej. Jakie dostrzegasz w tekście elementy, które świadczyłyby o tym, że został napisany pod dyktando władz?
Rada Konsultacyjna w rzeczywistości nie odegrała ważnej roli politycznej. Nie udało się jej zdobyć zaufania większej liczby działaczy związanych z opozycją. W tej sytuacji rząd podjął próbę odwołania się do opinii narodu bez udziału Solidarności. W listopadzie 1987 r. zorganizowano referendumreferendum, które miało wskazać, w jakim stopniu władza może liczyć na poparcie społeczne. Było ono wzorowane na tym sprzed niemal 40 lat, czyli z roku 1946. Wynik referendum był jednak dla rządzących niesatysfakcjonujący. Frekwencja wyniosła ok. 67 proc., a liczba odpowiedzi udzielonych zgodnie ze wskazówkami komunistów oscylowała na poziomie 60 proc. Mimo wszystko władza nie była jeszcze gotowa na dalej idące ustępstwa i porozumienie.
Pytania zadane społeczeństwu podczas referendum z roku 1987
Nr | Treść pytania |
1 | Czy jesteś za pełną realizacją przedstawionego Sejmowi programu radykalnego uzdrowienia gospodarki, zmierzającego do wyraźnego poprawienia warunków życia, wiedząc, że wymaga to przejścia przez trudny dwu‑trzyletni okres szybkich zmian? |
2 | Czy opowiadasz się za polskim modelem głębokiej demokratyzacji życia politycznego, której celem jest umocnienie samorządności, rozszerzenie praw obywateli i zwiększenie ich uczestnictwa w rządzeniu krajem? |
Indeks dolny Jak oceniasz pytania? Czy to referendum można nazwać plebiscytem popularności władzy? Uzasadnij odpowiedź. Indeks dolny koniecJak oceniasz pytania? Czy to referendum można nazwać plebiscytem popularności władzy? Uzasadnij odpowiedź.
Indeks dolny Źródło: pl.wikipedia.org. Indeks dolny koniecŹródło: pl.wikipedia.org.
Droga ku porozumieniu
Jak myślisz, dlaczego na miejsce rozmów wybrano otoczoną murem willę w lesie?
Przełomem okazał się rok 1988. Po raz kolejny ogłoszono podwyżki cen na towary przemysłowe powszechnego użytku oraz produkty spożywcze. Pogarszająca się sytuacja gospodarcza w połączeniu ze wzmożeniem represji ze strony ekipy Jaruzelskiego spowodowały wybuch strajkówstrajków. Najpierw do wystąpień doszło w Nowej Hucie, następnie w Stalowej Woli i Stoczni Gdańskiej. Wszystkie protesty zostały stłumione przy użyciu siły i z pomocą ZOMOZOMO. Wkrótce potem wybuchły kolejne strajki na Górnym Śląsku, za którymi poszły wystąpienia w różnych regionach Polski. Tym razem reakcja władz była odmienna. Nastroje opozycyjne okazały się bardzo trudne do stłumienia. Ze strony ministra spraw wewnętrznych Czesława Kiszczaka padła propozycja podjęcia rozmów z przedstawicielami Solidarności i Kościoła. Propozycja ta zapoczątkowała proces prowadzący do porozumienia strony rządowej z opozycją, zakończony obradami Okrągłego Stołuobradami Okrągłego Stołu w roku 1989.
Dlaczego na plakacie pojawiły się krasnoludki? Jaki to ma wydźwięk?
Rozmowy między rządzącymi a opozycją toczyły się w ośrodku konferencyjnym Ministerstwa Spraw Wewnętrznych (MSW) w podwarszawskiej Magdalence we wrześniu 1988 r. Ich tematem były warunki przystąpienia przez władze i opozycję do negocjacji przy okrągłym stole oraz zakres zagadnień, które miały zostać poruszone podczas takich spotkań. Strona rządowa początkowo nie chciała się zgodzić na legalizację Solidarności jako związku zawodowego, co było warunkiem kontynuowania rozmów. W tej sytuacji negocjacje chwilowo znalazły się w impasie. Ostatecznie na X Plenum Komitetu Centralnego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej (PZPR) podjęto decyzję o włączeniu opozycji do systemu rządów oraz legalizacji Solidarności. Poza tym opowiedziano się za pluralizmem politycznym i związkowym. Ustalono też termin obrad Okrągłego Stołu.
Strona rządowa nie dysponowała już wystarczającą siłą, by wymóc na społeczeństwie posłuszeństwo i utrzymać funkcjonowanie podstawowych struktur państwa. Ustępstwa na rzecz opozycji były również obliczone na to, by podzielić się z nią odpowiedzialnością za kryzys i załamanie gospodarcze. Strona opozycyjna wykorzystała zaś okres osłabienia ekipy rządzącej w celu wynegocjowania kompromisu politycznego. Droga ku szybkim zmianom ustrojowym, politycznym i społecznym stała otworem.
Odczytaj hasła na transparentach.
Słownik
tytuł przywódcy w partiach politycznych oraz w różnych organizacjach; w państwach komunistycznych tytuł najwyższego urzędnika partyjnego i państwowego
oddziały Milicji Obywatelskiej powołane w 1956 r. celem ingerencji w sytuacjach zagrożenia bezpieczeństwa i porządku publicznego
(ros. гласность – jawność) działania podjęte przez Michaiła Gorbaczowa w ramach pierestrojki, prowadzące do jawności życia publicznego (w tym ograniczenia cenzury) oraz otwarcia informacyjnego na świat
(ros. перестройка – przebudowa) przemiany w życiu politycznym i gospodarczym zapoczątkowane przez Michaiła Gorbaczowa w latach 1985–1990, mające na celu przekształcenie i zmodernizowanie ZSRS
wybuch reaktora jądrowego w bloku nr 4 w elektrowni w Czarnobylu w nocy z 25 na 26 kwietnia 1986 r., czego konsekwencją było uwolnienie substancji radioaktywnych i skażenie dużej części Ukrainy, Rosji, Białorusi oraz krajów sąsiadujących
nagroda przyznawana przez Norweski Komitet Noblowski za działalność na rzecz światowego pokoju; w 1983 r. jej laureatem został Lech Wałęsa i do tej pory jest on jedynym Polakiem, który otrzymał to wyróżnienie
stan polegający na wprowadzeniu pewnych ograniczeń na terytorium państwa polskiego przez Wojciecha Jaruzelskiego 13 grudnia 1981 r., zawieszony rok później, a odwołany w 1983 r.
społeczno‑kościelna instytucja o charakterze charytatywnym powołana przez prymasa Józefa Glempa w 1981 r., mająca na celu pomoc osobom internowanym i rodzinom tych osób, miała swój punkt w kościele św. Marcina w Warszawie
podziemny organ koordynujący działania różnych struktur Solidarności w okresie jej delegalizacji, utworzony w 1982 r.
kierowniczy organ Solidarności powołany w 1987 r. z połączenia różnych struktur
związek zawodowy powołany w 1980 r. podczas strajków dla obrony praw pracowniczych, w latach 80. główny ośrodek opozycji wobec władzy komunistycznej
porozumienie utworzone w 1984 r. i do 1990 podporządkowane PZPR, powstało w opozycji do NSZZ „Solidarność”
kolegialny organ najwyższej władzy Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, istniał w latach 1947–1989
kolegialny organ doradczy funkcjonujący przy przewodniczącym Rady Państwa Wojciechu Jaruzelskim, działał w latach 1986–1989; powstanie Rady było związane z próbą ograniczonego dopuszczenia czynnika społecznego do rządów, nie zyskała ona poparcia Solidarności
(łac. referendum – to, z czym należy się do kogoś zwrócić, odwołać, od referre – odnosić, informować) forma głosowania o charakterze bezpośrednim, w którym biorący udział odpowiadają na postawione im pytania
rozmowy toczone we wrześniu 1988 r. w celu opracowania formuły obrad między opozycją a stroną rządową
strajki w różnych regionach Polski związane z pogarszającą się sytuacją polityczną i ekonomiczną kraju, pośrednio doprowadziły one do porozumienia między władzą a opozycją w ramach obrad Okrągłego Stołu
organ utworzony w 1956 r. do ochrony bezpieczeństwa państwa i porządku publicznego w PRL; SB brała udział m.in. w zwalczaniu opozycji; rozwiązana w 1990 r.
negocjacje prowadzone od lutego do kwietnia 1989 r. między opozycją a stroną rządową, w wyniku których nastąpiły zmiany ustrojowe w Polsce i upadek władzy komunistycznej
antykomunistyczny ruch happeningowy organizowany w latach 80. w kilku miastach Polski: w rodzimym Wrocławiu, Warszawie, Łodzi i Lublinie; jej liderem był Waldemar Fydrych „Major”, artysta i pisarz; kolor pomarańczowy, który pojawia się w nazwie, jest odniesieniem do holenderskiego ruchu kontrkulturowego z lat 60.; pierwsze happeningi Pomarańczowa Alternatywa zorganizowała w 1986 r., a największy rozgłos zyskała w latach 1987–1988
(ang. Big Brother) postać z powieści Rok 1984 George’a Orwella, najwyższy wódz partii rządzącej fikcyjnym państwem, symbolizujący Hitlera lub Stalina; nazwa nawiązuje do totalitarnej propagandy
Słowa kluczowe
strajki 1988, lata 80., rozmowy w Magdalence, przyczyny obrad Okrągłego Stołu, Polska w latach 1981–1989, komunizm w Polsce
Bibliografia
Historia Polski w liczbach, t. 2, Gospodarka, Warszawa 2006.
J. Kłaczkow, A. Zielińska, Zrozumieć przeszłość. Dzieje najnowsze po 1939 roku, Nowa Era, Warszawa 2015.
W. Roszkowski, Historia Polski 1914–1991, PWN, Warszawa 1992.
R. Kaczmarek, Historia Polski 1914–1989, PWN, Warszawa 2010.