Lata nauki

Stanisław Wyspiański w wieku siedmiu lat stracił matkę i został oddany pod opiekę wujostwa. Jego ojciec był rzeźbiarzem i wprowadził go w świat sztuki, lecz oddał syna pod opiekę ciotki – Janiny Stankiewiczowej. Państwo Stankiewiczowie, którzy odtąd zajmowali się młodym Wyspiańskim, utrzymywali kontakty z krakowską elitą intelektualną. Dorastający Stanisław miał okazję poznać między innym Jana Matejkę – dyrektora Szkoły Sztuk PięknychSzkoła Sztuk PięknychSzkoły Sztuk Pięknych, do której później uczęszczał. Zanim jednak zaczął studiować malarstwo, uczył się w Gimnazjum św. Anny. Tam zaprzyjaźnił się z przyszłymi artystami, którzy odegrali istotną rolę w młodopolskim świecie artystycznym. Byli wśród nich Lucjan Rydel oraz Józef Mehoffer. Do tej samej szkoły uczęszczał także starszy o cztery lata Kazimierz Przerwa‑Tetmajer.

R1DJE3qERAfXS1

Obraz przedstawia młodego mężczyznę. Ma układające się, średniej długości włosy. Jego pociągłą twarz ozdabia zarost - broda i wąsy. Mężczyzna jest ubrany w koszulę ze stójką, surdut, płaszcz z futrzanym kołnierzem.

Wyspiański zapisał się do Szkoły Sztuk Pięknych w Krakowie, równocześnie podejmując studia na Uniwersytecie Jagiellońskim na kierunku historia sztuki. Jego talent został dostrzeżony przez mistrza Matejkę, który zaangażował młodego artystę do prac przy polichromiipolichromiapolichromii kościoła Mariackiego w Krakowie. W trakcie studiów otrzymał stypendium i wyjechał do Francji. W latach 1890–1894 często przebywał w Paryżu, gdzie realizował kursy malarskie w prywatnym atelier (Académie Colarossi). W stolicy europejskiej kultury zapoznawał się z nowymi kierunkami w sztuce i zainteresował się teatrem.

Malarz, dramaturg, inscenizator

Po powrocie do Krakowa w 1894 roku Wyspiański zajmował się jednocześnie malarstwem i dramatopisarstwem. Doznał kilku artystycznych niepowodzeń – jego projekty witraży do katedr wawelskiej i lwowskiej nie zyskały uznania i nie zostały przyjęte do realizacji. Fiaskiem zakończyła się także próba stworzenia dramatu muzycznego na wzór Richarda Wagnera we współpracy z muzykiem Henrykiem Opieńskim.

R1OTb9JjF9Xj1

Obraz przedstawia portret młodego mężczyzny. Jego twarz jest pociągła, , czoło wysokie. Mężczyzna ma brodę i wąsy. Jego włosy są ciemne, krótkie, zaczesane do góry. Mężczyzna ubrany jest w koszulę, kamizelkę i surdut. Pod szyją ma zawiązaną kokardę. W tle portretu ukazany jest szkic lewego profilu tego samego mężczyzny. Nad postacią widać prawą rękę mężczyzny, a pod nią pięciolinię z zapisanymi nutami. W lewym dolnym rogu widnieje data 1898.

Wyspiański silnie odczuwał kontrast między tętniącym życiem Paryżem a prowincjonalnym Krakowem. W tej atmosferze w 1897 roku podjął pracę nad polichromią i witrażami w kościele Franciszkanów, którą kontynuował z przerwami aż do roku 1905. Uczestniczył także w renowacji innych świątyń, jednocześnie malując portrety. Wykonał w tym czasie także m.in. ilustracje do fragmentów Iliady przetłumaczonych przez Lucjana Rydla.

Aspiracje teatralne artysty okazały się możliwe do zrealizowania wraz z objęciem stanowiska dyrektora Teatru Miejskiego przez Tadeusza Pawlikowskiego, który wprowadził na scenę twórców młodego pokolenia. To za jego dyrekcji został wystawiony dramat Wyspiańskiego Warszawianka. Artysta zaczął działać również jako inscenizator: w 1901 r. jako pierwszy wystawił Dziady Mickiewicza. Edward Gordon Craig, wybitny angielski twórca teatralny, uznał Wyspiańskiego za „artystę teatru” w duchu Wielkiej Reformy Teatralnej, w myśl której reżyser powinien odgrywać dominującą rolę w kreowaniu przedstawienia. Jednocześnie autor Wesela angażował się jako ilustrator w czasopiśmie „Życie” – czołowym periodyku młodopolskiej bohemy artystycznej.

Wieszcz narodowy

Rls5UVuKAsErR1

Obraz przedstawia leżącą kobietę w długiej sukni. Kobieta ma zamknięte oczy. Na jej ciele leży długi miecz. Kobietę otacza trzech mężczyzn i dziecko z jej lewej strony. Z prawej strony kobiety widać postacie dwóch kobiet, które się nad nią pochylają. Na drugim planie widać stojące dwie postacie z wyciągniętymi dłońmi do góry. Tło obrazu ozdabiają strzeliste rośliny.

W 1900 roku Stanisław Wyspiański ożenił się z chłopką Teodorą Pytko. W tym samym roku we wsi Bronowice odbyły się także zaślubiny Lucjana Rydla z Jadwigą Mikołajczykówną, które stały się inspiracją do powstania Wesela (1901). Wystawienie dramatu przyniosło Wyspiańskiemu rozgłos i uznanie – z dnia na dzień stał się jedną z najważniejszych postaci młodopolskiej kultury. Ze względu na podjętą w utworze tematykę narodowo‑wyzwoleńczą został przez wielu widzów i czytelników uznany za nowego wieszcza narodowego. Do tej problematyki nawiązywał także w innych swoich sztukach, między innymi w Wyzwoleniu (1902) i Nocy listopadowej (1904).

Wyspiański wykorzystywał również osiągnięcia europejskiego symbolizmusymbolizm symbolizmu. Napisał wizyjny dramat Akropolis (1904), w którym na czas nocy poprzedzającej niedzielę wielkanocną ożywają wawelskie posągi i gobeliny. Poddawał również reinterpretacji wydarzenia z dawnej historii Polski w dramatach takich jak Bolesław Śmiały (1903) czy Skałka (1907). Żadne z jego późniejszych dzieł teatralnych nie spotkało się jednak z tak wielkim entuzjazmem jak Wesele.

Profesor

Wyspiański zajmował się także refleksją teoretyczną. Swoje poglądy na temat teatru najpełniej wyraził w napisanym w 1904 roku Studium o „Hamlecie”. W 1906 roku Wyspiański został mianowany profesorem Akademii Sztuk Pięknych, swojej dawnej uczelni. Niestety w tym czasie pogłębiła się choroba, na którą cierpiał od wielu lat. Ostatnie lata życia spędził w Węgrzcach pod Krakowem, starając się utrzymywać kontakt ze światem artystycznym. Zmarł 28 listopada 1907 roku, a jego pogrzeb stał się narodową manifestacją.

RTiLkpVlspeyj

Zdjęcie przedstawia tłumy ludzi otaczające trumnę z ciałem Stanisława Wyspiańskiego. Ludzie stoją na ulicy, na schodach. Widać liczne sztandary.

Słownik