Okręgi przemysłoweokręg przemysłowyOkręgi przemysłowe możemy podzielić ze względu na ich funkcje:

• ekonomiczne - produkcja towarów i dóbr, wydobywanie surowców mineralnych oraz produkcja energii elektrycznej;

• społeczne - wzrost poziomu życia, zapewnienie miejsc pracy, postęp techniczny w produkcji;

• przestrzenne - zmiana środowiska naturalnego, wzrost poziomu urbanizacji, rozwój miast.

Okręgi przemysłowe możemy podzielić ze względu na czynniki lokalizacji, do których należą:

• czynniki surowcowe - okręgi powstałe w miejscach eksploatacji węgla kamiennego, rud żelaza i metali nieżelaznych,

• zasoby wodne - w przypadku dużego zapotrzebowania w wodę w przemyśle, mała odległość od rzeki lub jeziora znaczenie redukuje koszta z nią związane,

• siła robocza - dostęp do szerokiej i dobrze wykształconej siły roboczej znacznie obniża koszty produkcji przez konkurencyjność oraz zwiększa wydajność pracy,

• rynek zbytu - bliskie położenie z rynkiem zbytu obniża znacznie koszty transportowe oraz przechowywania towarów,

• czynniki transportowe - okręgi powstałe na obszarach o dogodnym położeniu komunikacyjnym,

• infrastruktura techniczna - w jej skład wchodzi infrastruktura energetyczna, kanalizacyjna, komunikacyjna, gazociągowa, rurociągowa oraz oczyszczalnie ścieków,

• korzyści aglomeracji - położenie w bliskim sąsiedztwie z innymi zakładami przemysłowymi o różnej specjalizacji pozwala na współpracę naukową i techniczną, specjalizację produkcji, współpracę szkoleniową oraz wymianę towarową,

• bariery środowiskowe - klimat, ukształtowanie terenu, właściwości fizjograficzne. Z uwagi na warunki środowiskowe, ochronę środowiska i klimat pozyskanie surowców i ich obróbka może być ograniczona lub nieopłacalna finansowo,

• wielkomiejskie - powstałe na obszarach zurbanizowanych,

• technopolie - związane z obszarami rozwoju przemysłów zaawansowanych technologii,

• polityka państwa - odpowiednie regulacje prawne mogą ułatwiać, bądź utrudniać funkcjonowanie przemysłu.

Rzinl0DpgIm9T

Zdjęcie przedstawia zakład pracy z licznymi kominami. Z kominów unosi się dym. Wokół kominów są liczne budynki i konstrukcje przemysłowe.

Polskie okręgi przemysłowe są nierównomiernie rozmieszczone. Występują głównie w Polsce Południowej, a w mniejszym stopniu - w centralnej części kraju. Wynika to:

• ze zróżnicowanych cech środowiska, głównie z rozmieszczenia złóż surowców mineralnych i możliwości zaopatrzenia w wodę oraz energię. W skład tego podziału wchodzi okręg górnośląski (obecnie część okręgu śląsko‑krakowskiego), sudecki, staropolski (istniejący w podziałach do 1988 roku), częstochowski (obecnie część okręgu śląsko‑krakowskiego), piotrkowsko‑bełchatowski (obecnie część okręgu łódzkiego), tarnobrzeski (istniejący w podziałach do 1988 roku), karpacki (istniejący w podziałach do 1988 roku), opolski (istniejący w składzie wrocławskiego w podziale z 1980 roku);

• z uwarunkowań historycznych: ziemie zaboru pruskiego były objęte industrializacją w znacznie większym stopniu niż ziemie pozostałych zaborów; w skład tego podziału wchodzi staropolski okręg przemysłowy (zagłębie staropolskie);

• z warunków społeczno‑ekonomicznych, do których zalicza się: zasoby siły roboczej, chłonność rynków zbytu, tradycje przemysłowe, stopień rozwinięcia infrastruktury technicznej, dostępność komunikacyjną; w skład tego podziału wchodzi okręg poznański, krakowski (obecnie śląsko‑krakowski), wrocławski, bydgoski oraz toruński (obecnie bydgosko‑toruński), gdański i szczeciński;

• z polityki państwa: w okresie gospodarki centralnie sterowanej po II wojnie światowej dominował przemysł ciężki. Był to okres szczególnego rozwoju górnictwa, hutnictwa, energetyki, przemysłu elektromaszynowego i chemicznego. Wprowadzenie zasad gospodarki rynkowej wymusiło restrukturyzację wielu okręgów przemysłowych i upadek nierentownych kopalń, hut i innych zakładów przemysłowych. W skład tego podziału wchodzi okręg lubelski (do 1999 r.), rzeszowski (występujący w podziale z 1980 r. jako rzeszowsko‑tarnowski, a w 1988 jako rzeszowski), tarnowski (w podziale 1980 jako rzeszowsko‑tarnowski).

Liczba okręgów jest uzależniona od przyjętych kryteriów ich wydzielania. Na przykład w roku 1980 GUS podał, że istnieją 24 okręgi przemysłowe, a w 1999 r. wyróżniono już tylko 15, zaś w 2005 r. - zaledwie 8 okręgów. Największe okręgi przemysłowe Polski o zatrudnieniu przekraczającym 150 tys. osób to: Górnośląski Okręg Przemysłowy, Warszawski Okręg Przemysłowy i Łódzki Okręg Przemysłowy.

1. Śląsko‑Krakowski Okręg Przemysłowy

Główne czynniki lokalizacji: baza surowcowa (węgiel kamienny, rudy cynku i ołowiu), baza energetyczna.

Główne ośrodki przemysłu to: Katowice, Kraków (tu skupia się głównie przemysł), Bochnia, Skawina, Wieliczka, Myślenice, Sosnowiec, Gliwice, Zabrze, Bytom, Ruda Śląska, Tychy, Dąbrowa Górnicza, Chorzów.

Charakterystyka okręgu przemysłowego: największy w Polsce, restrukturyzowany. Jego rozwój nastąpił w XIX w. na bazie górnictwa węglowego, co wpłynęło na strukturę gałęziową przemysłu. Główne gałęzie przemysłu to: górnictwo, hutnictwo żelaza oraz hutnictwo cynku i ołowiu, przemysł paliwowo‑energetyczny, przemysł elektromaszynowy, zwłaszcza metalowy, maszynowy (urządzenia dla górnictwa, hutnictwa, obrabiarki) oraz środków transportu (samochody osobowe w Gliwicach i Tychach, wagony i lokomotywy w Chorzowie oraz pojazdy pancerne - czołgi i transportery opancerzone firmy Bumar Łabędy), ponadto chemiczny, włókienniczy i spożywczy. Znajdują się tutaj zakłady azotowe, fabryka farb i lakierów, firmy produkujące artykuły chemiczne i kosmetyki. Przemysł hutniczy rezprezentuje huta ArcelorMittal Poland Oddział w Krakowie. Ważną rolę odgrywa też przemysł chemiczny, zwłaszcza farmaceutyczny i sodowy oraz przemysł tytoniowy i spożywczy. Rozwinęły się też zakłady przemysłu mineralnego, produkcja materiałów ognioodpornych, fabryka kabli, przemysł tytoniowy i meblowy (Kalwaria Zebrzydowska). Na obszarze okręgu występują ośrodki naukowe, w skład których wchodzi ok. 50 uczelni zrzeszających ponad 250 tys. studentów.

2. Warszawski Okręg Przemysłowy

Główne czynniki lokalizacji: dogodne położenie komunikacyjne, zasoby siły roboczej (duża liczba i wysokie kwalifikacje pracowników), chłonny rynek zbytu, czynniki polityczne.

Główne ośrodki przemysłu to: Warszawa, Pruszków, Żyrardów, Skierniewice, Piaseczno, Otwock, Mińsk Mazowiecki, Legionowo, Nowy Dwór Mazowiecki.

Charakterystyka okręgu przemysłowego: początki rozwoju przypadają na XIX w., kiedy Warszawa była największym miastem na ziemiach Polski, co pociągnęło za sobą rozwój przemysłu. Przemysł zniszczony w trakcie II wojny światowej przeżywał na nowo okres rozkwitu w latach 50. i 60. XX w. Obecnie rozwija się wiele zakładów przemysłu high‑tech. Zlokalizowane są tu główne gałęzie przemysłu elektromaszynowego, zwłaszcza elektrotechniczny i elektroniczny, precyzyjny, środków transportu, maszynowy (obrabiarki, maszyny budowlane), przemysł chemiczny, w tym produkcja środków czystości i przemysł kosmetyczno‑perfumeryjny, farmaceutyczny, hutnictwo (huta ArcelorMittal Warszawa), przemysł włókienniczy i odzieżowy w Żyrardowie, Milanówku i Garwolinie, spożywczy, poligraficzny w Warszawie. Bardzo dobrze rozwinięte jest zaplecze naukowo‑badawcze (największe polskie uczelnie: UW, Politechnika Warszawska i inne). Warszawski Okręg Przemysłowy charakteryzuje się chłonnym rynkiem zbytu.

3. Poznański Okręg Przemysłowy

Główne czynniki lokalizacji: dostęp do siły roboczej (duża liczba i wysokie kwalifikacje pracowników), chłonny rynek zbytu oraz dostęp do węzła i infrastruktury transportowej.

Główne ośrodki przemysłu to: Poznań, Gniezno, Września, Śrem, Szamotuły, Swarzędz.

Charakterystyka okręgu przemysłowego: ludność zatrudniona w poznańskim okręgu jest stosunkowo duża w porównaniu do jego powierzchni. W skład omawianego okręgu wchodzi przemysł: spożywczy (mięsny, młynarski, cukierniczy, spirytusowy i tytoniowy), przemysł maszynowy (produkcja samochodów, pociągów, wagonów kolejowych oraz obrabiarek przemysłowych), odzieżowy, meblarski i poligraficzny. Cechą okręgu jest również dobrze rozwinięte rolnictwo, zróżnicowane gałęzie przemysłu, dostęp do dobrej infrastruktury technicznej, bliskie sąsiedztwo z Niemcami oraz udział kapitału zagranicznego.

4. Łódzki Okręg Przemysłowy

Główne czynniki lokalizacji: zasoby wody, czynnik polityczny, siła robocza.

Główne ośrodki przemysłu to: Łódź, Pabianice, Konstantynów Łódzki, Łask, Zgierz, Zduńska Wola.

Charakterystyka okręgu przemysłowego: trzeci co do wielkości w Polsce, restrukturyzowany, o małej dynamice wzrostu. Jego powstanie przypada na początek XIX w. i wiąże się z rozwojem przemysłu włókienniczego. Jest to okręg silnie sfeminizowany (110 kobiet na 100 mężczyzn) z uwagi na duże zapotrzebowanie kobiet do pracy w przemyśle lekkim. Ważną rolę pełni przemysł włókienniczy, odzieżowy, wyrobów gumowych, maszynowy (produkcja maszyn włókienniczych), spożywczy, chemiczny (produkcja włókien celulozowych i syntetycznych w Łodzi oraz barwników w Zgierzu, lekarstw i wyrobów przemysłu perfumeryjno‑kosmetycznego).

5. Gdański Okręg Przemysłowy

Główne czynniki lokalizacji: położenie nadmorskie, ważny węzeł komunikacyjny na północy kraju, chłonny rynek zbytu, duże zasoby siły roboczej.

Główne ośrodki przemysłu to: Gdańsk, Gdynia, Wejherowo, Tczew, Pruszcz Gdański, Władysławowo.

Charakterystyka okręgu przemysłowego: główne gałęzie przemysłu związane przede wszystkim z gospodarką morską: elektromaszynowy (metalowy, maszynowy, upadający w ostatnich latach przemysł stoczniowy), chemiczny (zwłaszcza petrochemiczny związany z rafinerią gdańską, produkcja nawozów fosforowych), spożywczy oparty na przetwórstwie rybnym. Gałęzie przemysłu, które nie są związane z gospodarką morską: przemysł elektrotechniczny i elektroniczny, drzewno‑papierniczy, odzieżowy, spożywczy.

R192qwSYlCkwV

Zdjęcie przedstawia obiekty przemysłowe zlokalizowane nad zbiornikiem wodnym. Budynki są stosunkowo niskie, niektóre tworzą szeregi.

6. Bydgosko‑Toruński Okręg Przemysłowy

Główne czynniki lokalizacji: zasoby wodne, dostęp do odpowiedniej infrastruktury transportowej, dostęp do siły roboczej (duża liczba i wysokie kwalifikacje pracowników), dostęp do bazy surowcowej (sól kujawska).

Główne ośrodki przemysłu to: Bydgoszcz, Toruń, Inowrocław, Świecie.

Charakterystyka okręgu przemysłowego: w omawianym okręgu występują następujące gałęzie przemysłu: elektroniczno‑techniczny (produkcja sprzętu RTV i AGD, rowery, kable), spożywczy (olejowy, tłuszczowy, cukierniczy, cukrowniczy), chemiczny (soda, chlor, chemia gospodarcza i domowa, wyroby gumowe, środki higieny), mineralny (cement, wapno i szkło), kopalnia soli, produkcja taboru tramwajowego PESA.

7. Wrocławski Okręg Przemysłowy

Główne czynniki lokalizacji: dostęp do siły roboczej (duża liczba i wysokie kwalifikacje pracowników), położenie komunikacyjne.

Główne ośrodki przemysłu to: Wrocław, Oława, Jelcz‑Laskowice, Oleśnica, Brzeg, Brzeg Dolny.

Charakterystyka okręgu przemysłowego: przemysł jest wspierany kapitałem zagranicznym oraz prywatnym. W omawianym okręgu występują następujące gałęzie przemysłu: produkcja sprzętu elektro‑maszynowego (urządzenia oraz maszyny elektryczne, sprzęt AGD, samochody osobowe, autobusy, tabor kolejowy, maszyny rolnicze), chemia (produkcja środków czystości, farby, lakiery, leki i sprzęt medyczny), spożywczy (piwowarski, młynarski, cukrowniczy, tłuszczowy), odzież, obuwie.

8. Sudecki Okręg Przemysłowy

Główne czynniki lokalizacji: baza surowcowa

Główne ośrodki przemysłu to: Wałbrzych, Jelenia Góra, Kłodzko, Nowa Ruda, Dzierżoniów.

Charakterystyka okręgu przemysłowego: charakterystycznym elementem jest rozproszony układ okręgu z małymi ośrodkami przemysłu. Na skutek zlikwidowania Dolnośląskiego Zagłębia Węglowego (Wałbrzych oraz Nowa Ruda) wystąpił problem bezrobocia strukturalnego. Na omawianym obszarze występują następujące gałęzie przemysłu: paliwowo‑energetyczny (zagłębie Turoszowskie, elektrownia Turów), medyczny (produkcja leków i sprzętu), elektro‑maszynowy (produkcja taboru kolejowego oraz sprzętu dla przemysłu spożywczego), mineralny (szkło, kryształ, porcelana, pozyskiwanie granitu). Na obszarze okręgu przemysłowego występuje problem degradacji środowiska.

R1SeypbxszGha

Zdjęcie przedstawia kilka chłodni kominowych i wysokich cienkich kominów. Ze wszystkich unosi się biały dym. Na pierwszym planie jest płaski teren, na którym nic nie rośnie. Przypomina zaorane pole.

Bielski Okręg Przemysłowy - w skład tego okręgu wchodzą następujące miasta: Bielsko‑Biała, Czechowice‑Dziedzice, Oświęcim, Cieszyn, Żywiec, Kęty oraz Andrychów.

Okręg ten charakteryzuje się przemysłem motoryzacyjnym (produkcja samochodów osobowych Fiat, silników oraz części), lekkim przemysłem (produkcja tkanin i obuwia), chemicznym (produkcja tworzyw sztucznych, farb, kauczuku, rafinacja ropy naftowej), spożywczym (piwowarski, cukierniczy, tłuszczowy) oraz metalowym (produkcja elementów żeliwnych i walcowych).

Szczeciński Okręg Przemysłowy - w skład tego okręgu wchodzą następujące miasta: Szczecin, Police, Skolwin, Gryfin, Gryfice i Goleniów.

Charakterystyka okręgu przemysłowego: głównym rodzajem przemysłu jest stoczniowy (Stocznia Szczecińska) oraz chemiczny (produkcja azotu, fosforu, kwasu siarkowego), energetyczny, celulozowo‑papierniczy i spożywczy.

Płocki Okręg Przemysłowy - w skład tego okręgu wchodzi Płock i Gostynin.

Charakterystyka omawianego okręgu przemysłowego: jest to najmniejszy pod względem powierzchni okręg przemysłowy na terenie kraju. Główną gałęzią jest przemysł rafineryjny i petrochemiczny (PKN Orlen), elektromaszynowy (produkcja maszyn rolniczych), spożywczy i odzieżowy.

Opolski Okręg Przemysłowy - w skład okręgu wchodzą następujące miasta: Opole, Kędzierzyn Koźle, Nysa, Kluczbork, Strzelce Opolskie, Zdzieszowice.

Charakterystyka omawianego okręgu przemysłowego: produkcja rozproszona pomiędzy ośrodkami, która zajmuje się różnymi gałęziami przemysłu - przemysł mineralny (produkcja cementu i wapna), chemiczny (nawozy azotowe), spożywczy (cukrowniczy i młynarski), metalurgiczny, motoryzacyjny (produkcja części samochodowych) oraz meblarski.

Częstochowski Okręg Przemysłowy - znajduje się na obszarze Częstochowy, Myszkowa, Koniecpola.

Okręg cechuje się niewielką powierzchnią oraz produkcją przemysłu hutniczego, sprzętu AGD, cementu oraz w coraz mniejszym stopniu - włókiennictwa.

Lubelski Okręg Przemysłowy - położony jest w Lublinie, Świdniku oraz Bogdance.

Charakterystyka omawianego okręgu przemysłowego: przemysł wydobywczy (węgiel kamienny), spożywczy (cukrowniczy, tytoniowy oraz spirytusowy) elektromaszynowy (produkcja śmigłowców, szybowców, części samolotowych oraz maszyn rolniczych) oraz farmaceutyczny.

Rzeszowski Okręg Przemysłowy - w skład okręgu wchodzi miasto Rzeszów, Dębica, Mielec i Łańcut.

Główne gałęzie przemysłu: elektromaszynowy (produkcja samolotów, silników wysokoprężnych, sprzęt AGD), chemiczny (opony samochodowe, lakiery i farby), mineralny (szkło, porcelana), spożywczy (mięsny, cukierniczy oraz spirytusowy).

Piotrkowsko‑Bełchatowski Okręg Przemysłowy - położony jest w Bełchatowie, Piotrkowie Trybunalskim, Radomsku.

Głównym przemysłem w okręgu jest przemysł wydobywczy (węgiel brunatny w kopalni) oraz energetyczny (elektrownia Bełchatów), meblarski, mineralny (szkło, gips) i produkcja maszyn górniczych.

R1IM1kpTUfh8J

Zdjęcie przedstawia widok z góry na obszar przemysłowy. Na pierwszym planie są niskie, prostokątne budynki. W tle są chłodnie kominowe i dwa wysokie cienkie kominy. Z kominów unosi się dym.

Tarnowski Okręg Przemysłowy - w skład okręgu wchodzi miasto Tarnów oraz Brzesko.

Charakterystyka omawianego okręgu przemysłowego: niewielka powierzchnia okręgu zajęta przez przemysł spożywczy (mięsny, piwowarski) oraz chemiczny (produkcja nawozów azotowych).

Tarnobrzeski Okręg Przemysłowy - znajduje się na obszarze Tarnobrzegu, Stalowej Woli, Sandomierza, Leżajska, Niska, Nowej Dęby, Nowej Sarzyny. Okręg tarnobrzeski jest w trakcie restrukturyzacji z uwagi na zakończenie wydobycia siarki, dzięki której się rozwinął. Obecnie głównym przemysłem jest dział elektromaszynowy (produkcja sprzętu wojskowego i ciężkich maszyn), spożywczy (mięsny i piwowarski) oraz mineralny (produkcja szkła).

Karpacki Okręg Przemysłowy - położony jest w Gorlicach, Jaśle, Sanoku, Jedlicach, Krośnie i Nowym Sączu.

Przemysł jest słabo rozwinięty, a jego główne gałęzie to: rafineria, elektromaszyny (produkcja autobusów Autosan) oraz produkcja szkła.

Słownik