Ćwiczenia

W powtórkowych lekcjach skupimy się na części poświęconej pytaniom. Odnoszą się one do wielu różnych materiałów źródłowych (nie tylko tekstów oraz ilustracji, ale również map, tabel czy wykresów itp.). Przede wszystkim musisz dokładnie zapoznać się z materiałami źródłowymi, ale także zwrócić uwagę na polecenia. Poniżej przybliżamy, jak rozumieć polecenia w zadaniach różnego typu:

Pamiętajcie, że odpowiedź musi odnosić się do źródła – błędem jest bazowanie wyłącznie na swojej wiedzy i zignorowanie podanego źródła. Chodzi bowiem o to, aby osoba odpowiadająca na pytanie umiejętnie połączyła analizę materiału źródłowego z własną wiedzą. Nie bójcie się korzystać z posiadanych informacji i zawsze odwołujcie się do podanych źródeł. Pamiętajcie również o tym, by wczytywać się w polecenia – czasem wiedza własna nie jest potrzebna, czasem tekst to tylko inspiracja, a innym razem należy połączyć wiedzę z interpretacją tekstu.

Instytucje i mechanizmy ochrony praw człowieka w wewnętrznym systemie ONZ

Zgromadzenie Ogólne ONZ powołało wyspecjalizowane instytucje wewnętrzne, których zadaniem jest badanie przestrzegania przez państwa praw opisanych w traktatach i konwencjach. Instytucje te składają co roku sprawozdanie Zgromadzeniu Ogólnemu ONZ.

Komisja Praw Człowieka (1946–2006)

Powołana do życia w 1946 r. działała do 2006 r. Komisja liczyła początkowo 18 członków, ale w miarę poszerzania się zakresu jej kompetencji w ostatnim roku swej działalności – 2005, zasiadało w niej 53 członków wybranych przez Radę Gospodarczą i Społeczną (RGiS) ONZ według ustalonego z góry klucza geograficznego.

Umocowani dyplomatycznie wysłannicy Komisji gromadzili informacje nie tylko od władz, ale i z innych dostępnych źródeł, np. od uchodźców, organizacji pozarządowych czy międzynarodowych; powoływano misje terenowe. Niestety, skuteczność takiego mechanizmu przywracania czy wprowadzania praw człowieka w danym kraju okazała się niewielka. W 1992 r. mandat specjalnego sprawozdawcy Komisji Praw Człowieka ONZ w byłej Jugosławii powierzono Tadeuszowi Mazowieckiemu, który jednak rok później zrezygnował z powierzonej misji, nie mogąc się z niej wywiązać z przyczyn obiektywnych.

Pewien skutek odnosiły jedynie raporty tematyczne związane ze stosowaniem poszczególnych praw, dzięki którym udało się np. wypracować niektóre standardy ochrony praw człowieka. Komisja uznała np. (przed 1990 r.) prawo każdego do wyrażania sprzeciwu sumienia wobec obowiązku służby wojskowej.

Innym poważnym mankamentem tego systemu ochrony praw była trudność skutecznego rozpatrywania skarg składanych przez indywidualne osoby – ofiary nieprzestrzegania praw człowieka. Początkowo Komisja uznawała się za nieuprawnioną do rozpatrywania takich skarg, od 1959 r. publikowanie takich skarg i odpowiedzi na nie uzależniała od zgody państwa oskarżanego o łamanie praw człowieka. Dopiero od 1967 r. Komisja mogła samodzielnie badać naruszenia praw zgłaszanych poprzez indywidualne skargi, a od 1978 r. zapraszała na spotkanie przedstawicieli państwa, którego dotyczyły takie skargi. Jednak jedynie w co czwartej sprawie przedstawiciele rządów podejmowali współpracę z Komisją. Nie był to więc skuteczny system dochodzenia przez jednostki swoich praw.

Obok Komisji Praw Człowieka działa przy ONZ – również powołana przez RGiS – Komisja do spraw Statusu Kobiet. Przygotowała ona m.in. projekty konwencji dotyczących praw osobistych, politycznych, ekonomicznych, socjalnych i kulturalnych kobiet.

Rada Praw Człowieka

Na mocy rezolucjirezolucja ONZrezolucji z 15 marca 2006 r. na miejsce Komisji Praw Człowieka został powołany nowy organ pomocniczy Zgromadzenia Ogólnego ONZ – Rada Praw Człowieka. Siedziba Rady mieści się w Genewie.

W skład Rady Praw Człowieka wchodzi 47 członków, wybieranych w drodze bezpośredniego, tajnego głosowania przez co najmniej 2/3 członków Zgromadzenia Ogólnego ONZ.

Członkowie są wybierani według klucza geograficznego: Afryka ma 13 miejsc, Azja – 13 miejsc, Europa Wschodnia – 6 miejsc, Ameryka Łacińska i Karaiby – 8 miejsc, Europa Zachodnia i Ameryka Północna – 7 miejsc. Kadencja członków Rady trwa trzy lata.

Zadania Rady Praw Człowieka

Do zadań Rady należy m. in.:

• promowanie edukacji w zakresie praw człowieka;

• opracowanie zaleceń dla Zgromadzenia Ogólnego ONZ w celu zapewnienia dalszego rozwoju prawa międzynarodowego chroniącego prawa człowiekaprawa człowiekaprawa człowieka;

• dokonywanie wszechstronnych okresowych przeglądów dotyczących wypełniania przez każde państwo zobowiązań związanych z przestrzeganiem praw człowieka;

• rozwijanie dialogu i współpracy mającej na celu zapobieganie naruszaniu praw człowieka;

• reagowanie na nadzwyczajne sytuacje łamania praw człowieka;

• składanie corocznych raportów z przestrzegania praw człowieka na forum Zgromadzenia Ogólnego;

• przyjmowanie skarg od osób i organizacji pozarządowych;

• doradztwo w zakresie praw człowieka;

• współpraca na polu ochrony praw człowieka z rządami, organizacjami regionalnymi, państwowymi organami ochrony praw człowieka i społeczeństwem obywatelskim;

• stanowienie forum dyskusji związanej z realizacją praw człowieka.

Komitet Praw Człowieka

Komitet Praw Człowieka, formalnie niezależny od ONZ, ale ściśle z nią współpracujący, został powołany w 1966 r. na mocy Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych. Rozpoczął działalność 1 stycznia 1977 r. Jego zadaniem jest monitorowanie przestrzegania międzynarodowych paktów praw osobistych (obywatelskich) i politycznych. Jest pierwszą obok Komitetu ds. Likwidacji Dyskryminacji Rasowej instytucją o zasięgu ogólnoświatowym, która zajmuje się badaniem przestrzegania traktatowych praw człowieka. Z punktu widzenia kompetencji i procedury komitet ten, jak i inne komitety ONZ rozpatrujące skargi, można nazwać instytucją quasi-sądowniczą. Skargę do komitetu może złożyć wyłącznie „osoba fizyczna”. Komitet kończy postępowanie sformułowaniem poglądu w kwestii, czy zostały naruszone objęte ochroną prawa człowieka. Wydane opinie nie wiążą prawnie państw, mają jedynie charakter zaleceń.

Siedziba komitetu znajduje się w Genewie, ale co trzecia sesja odbywa się w Nowym Jorku. Komitet składa się z 18 członków wybieranych na 4‑letnią kadencję przez delegatów państw członkowskich wyłonionych w głosowaniu tajnym spośród kandydatów zgłoszonych przez te państwa. Co dwa lata wybiera się połowę składu komitetu. Jego członkowie pełnią swoją funkcję we własnym imieniu, nie reprezentują zatem żadnych państw. Skład komitetu powinien uwzględniać klucz geograficzny – reprezentowani mają w nim być przedstawiciele różnych kontynentów, cywilizacji, systemów prawnych, a także religijnych. Członkiem komitetu może zostać osoba o uznanych kompetencjach w dziedzinie praw człowieka i tylko jedna z danego państwa na okres kadencji. Formalnie nie może być nim osoba pełniąca służbę w administracji państwowej ani czynny dyplomata.

Komitet może rozpatrywać skargi międzypaństwowe, w których jedno państwo‑strona twierdzi, że inne państwo‑strona nie wypełnia swoich zobowiązań wynikających z postanowień paktu.

Komitet ma kompetencje do rozpatrywania skarg indywidualnych. Po rozpatrzeniu skargi formułuje on swój pogląd w kwestii naruszenia praw zawartych w pakcie, który przekazuje państwu‑stronie, a także w przypadku skargi indywidualnej – autorowi skargi. Na temat tej procedury warto wiedzieć, że:

• skarga indywidualna przysługuje jednostce, nie grupie;

• skarga może zostać złożona wyłącznie po wyczerpaniu krajowych środków odwoławczych.

• procedura kończy się uchwałą podejmowaną większością głosów;

• jeśli państwo naruszyło pakt, otrzymuje zalecania na rzecz autora skargi (często odszkodowanie);

• państwo w terminie 180 dni powinno nadesłać informacje o podjętych środkach.

Komitet analizuje również sprawozdania przedstawione przez poszczególne państwa‑strony z realizacji postanowień paktu, a także postępu w zakresie korzystania z nich. Od 1990 r. komitet ma prawo prowadzenia monitoringu wykonywania jego zaleceń przez państwo‑stronę i podjętych działań na rzecz ofiar naruszenia praw człowieka.

Od 2001 r. komitet przyjął jako dopuszczalną zasadę przeprowadzenie analizy stanu przestrzegania praw człowieka w państwie, które nie nadsyła oficjalnego sprawozdania. Dokonuje się jej na podstawie materiałów z innych źródeł, np. pochodzących od organizacji pozarządowych, a więc często pośrednio również na podstawie skarg indywidualnych.

Słownik