Jerozolima to największe miasto w Izraelu. Zajmuje powierzchnię 126 km², a liczba jej mieszkańców przekracza 900 tysięcy osób. Leży na południowym krańcu płaskowyżu usytuowanego pośród gór Judei, które rozciągają się między Morzem Śródziemnym a Morzem Martwym. Otaczają je wzgórza wznoszące się na około 200 metrów ponad dachami miasta. W samej Jerozolimie, w jej północno‑wschodniej części, leży góra Skopus, a we wschodniej - Góra Oliwna.

RBUtkivd4KRZd

Zdjęcie przestawia położenie Jerozolimy - która leży na południowym krańcu płaskowyżu usytuowanego pośród gór Judei, które rozciągają się między Morzem Śródziemnym a Morzem Martwym. Otaczają je wzgórza wznoszące się na około 200 metrów ponad dachami miasta.

Ważną rolę w topografii miasta odgrywają doliny. Dolina Cedronu rozciąga się na wschód od Starego Miasta, rozdzielając właściwe zabudowania miejskie od Góry Oliwnej. Wzdłuż południowej strony Starego Miasta biegnie dolina Hinnom o stromych zboczach. Natomiast dolina Tyropeon ma swój początek po północno‑zachodniej stronie miasta i ciągnie się w kierunku południowo‑wschodnim. Dzieli ona Jerozolimę na dwie części leżące na dwóch wzgórzach: po stronie wschodniej znajduje się Wzgórze Świątynne, po zachodniej – pozostała część miasta.

RZxOXt4tCwuzH

Fotografia przedstawia dolinę Cedronu . Na zboczach góry widać kamienne budowle, w dolinie znajdują się liczne zabudowania z czerwonymi dachami. Przez środek doliny prowadzi droga.

Stare Miasto o powierzchni 0,9 km² leży we wschodniej części Jerozolimy. Otaczają je potężne mury z XVI wieku, w których wykuto osiem bram. Dziś jest ich siedem, ponieważ jedna z nich – Złota Brama – została przed wiekami zamurowana.

RETjQM26M7zNm

Zdjęcie przedstawia panoramę Starego Miasta w Jerozolimie z lotu ptaka. W dole widoczne liczne budynki z czerwonymi dachami. Na dalszym planie pusty plac z charakterystycznym błękitnym meczetem ze złotym dachem – Kopułą na Skale.

Sercem Starego Miasta jest górujące nad nim Wzgórze Świątynne ogrodzone wysokim murem. Jego znakiem szczególnym jest złota Kopuła na Skale. Jest to miejsce szczególne dla trzech wielkich religii monoteistycznych: judaizmu, chrześcijaństwa i islamu. Główny spór palestyńsko‑żydowski dotyczy tego właśnie miejsca.

R114GBFrNa5DQ

Zdjęcie przedstawia Wzgórze Świątynne w Jerozolimie z charakterystycznym błękitnym meczetem ze złotym dachem - Kopułą na Skale.

RmeJjXyfLrhQP

Schemat przedstawia Wzgórze Świątynne w Jerozolimie, na którym znajduje się słynny meczet – Kopuła na Skale. Teren meczetu otoczony jest murem. Od wschodniej strony do wnętrza terenu prowadzi Brama Murgrabiów, obok niej znajduje się Zachodni Mur (Ściana Płaczu). Dalej w otaczających ją budynkach dzielnicy żydowskiej znajduje się Brama Kupców Bawełnianych, a w samym murze kolejno: Brama Łańcucha, Brama Przebaczenia, Brama Ciemności, Brama Żelazna i Brama Radosna. W północnej ścianie muru znajduje się Brama Odpuszczenia oraz Brama Plemion. W środku tego terenu znajduje się Wzgórze Świątynne czyli inaczej Góra Moria, które jest otoczone drzewami. Pośrodku Wzgórza Świątynnego znajduje się Kopuła na Skale. We wschodniej części muru usytuowana jest Brama Miłosierdzia. Przed południową ścianą muru znajdują się wykopaliska archeologiczne. W obrębie murów usytuowany jest Muzeum Islamu, Meczet Al-Aksa oraz tzw. Stajnie Salomona.

Żydzi wierzyli, że wzgórze to stanowi centrum nie tylko Jerozolimy, ale i świata. Został on bowiem stworzony ze skały, która stała się fundamentem znajdującej się tam świątyni. Stary Testament wiąże z tym miejscem wiele wydarzeń ważnych dla judaizmu. Tu właśnie Bóg miał pobrać ziemię, z której stworzył pierwszego człowieka – Adama. Abraham na górze Moria (będącej według Talmudu inną nazwą Wzgórza Świątynnego) miał złożyć w ofierze swego syna Izaaka, a Jakub śnił tu o aniołach wstępujących i zstępujących z nieba. Nic więc dziwnego, że w tym właśnie miejscu zbudowano Pierwszą, a po jej zniszczeniu Drugą Świątynię, w których przechowywano świętą Arkę Przymierza. Jedyną zachowaną do dziś częścią Świątyni jest Mur Zachodni. Przy jego zewnętrznym fragmencie – Ścianie Płaczu – pobożni Żydzi modlą się, wtykając kartki z modlitwami i prośbami do Boga między kamienie starożytnego muru. O znaczeniu tego miejsca dla judaizmu świadczy też fakt, że synagogi na całym świecie tradycyjnie skierowane są w kierunku Jerozolimy.

Koran opisuje Świątynię Jerozolimską i jej budowniczych (Dawida i Salomona) jako proroków, a Jerozolimę uznaje się za trzecie święte miasto islamu. To właśnie na Wzgórzu Świątynnym Mahomet miał dostąpić wniebowstąpienia. Skałę, na której nastąpiło to wydarzenie, przykrywa dziś złota Kopuła na Skale, będąca szczególnie ważnym sanktuarium dla wszystkich muzułmanów świata. Wedle tradycji jest to środek świata. Odrębnym budynkiem Wzgórza Świątynnego jest meczet Al‑Aksa mogący pomieścić kilka tysięcy wiernych.

W pobliżu Wzgórza mieści się też wiele obiektów ważnych dla chrześcijan. Należy do nich m.in. bazylika Grobu Świętego, kościół św. Jana Chrzciciela oraz Via Dolorosa.

Rolę, jaką Jerozolima odgrywa dla wspomnianych trzech religii monoteistycznych oraz mniejszych grup, odzwierciedla podział przestrzenny Starego Miasta. Tradycyjnie dzieli się ono bowiem na cztery dzielnice (kwartały): muzułmańską, chrześcijańską, żydowską i ormiańską.

Dzielnica chrześcijańska jest usytuowana w północno‑zachodniej części Starego Miasta. Skupiła się wokół najważniejszej budowli na tym obszarze – bazyliki Grobu Świętego. Graniczy od południa z kwartałami żydowskim i ormiańskim, a od wschodu – z kwartałem muzułmańskim. Dla chrześcijan znajdujące się tu obiekty mają szczególne znaczenie jako miejsca męki i ukrzyżowania Jezusa Chrystusa.

R1HRun9KrZiiY

Zdjęcie przedstawia fragment dzielnicy chrześcijańskiej Jerozolimy. Widoczny jest kamienny mur, w którym widnieją dwa półkoliste otwory. W rogu pomiędzy ścianami znajduje się kamienna kapliczka z postacią świętego w środku. Jeden otwór jest zakończony zamkniętymi drzwiami, drugi otwarty.

Dzielnica muzułmańska usytuowana jest w północno‑wschodniej części Starego Miasta. To największy i najbardziej zaludniony kwartał. Prowadzi do niej Brama Damasceńska, a zabudowa tworzy labirynt wąskich uliczek, zaułków i hałaśliwych targowisk.

R1TFHjKfN8va8

Fotografia przedstawia dzielnicę muzułmańską w Jerozolimie. Widoczny jest długi korytarz uwieńczony wysokim, półkolistym sklepieniem. Z obu stron korytarza znajdują się kramy z towarami. Na pierwszym planie starszy człowiek siedzący na krześle.

Dzielnica żydowska leży w południowo‑wschodniej części Starego Miasta, przylegając do Wzgórza Świątynnego na wschodzie. Została gruntownie i niezwykle pieczołowicie odbudowana po zakończeniu wojny sześciodniowej w 1967 roku. Budynki są w znacznej mierze nowe, ale utrzymane w starym stylu architektonicznym. Panuje tu cisza i spokój.

RGSjYGsDyqOPR

Zdjęcie przedstawia dzielnicę żydowską w Jerozolimie. W centrum jest szeroki chodnik, z obu stron otaczają go wysokie kamienne mury budynków. Po chodniku spacerują ludzie. Na pierwszym planie palma.

Najmniejszym ze wszystkich kwartałów jest dzielnica ormiańska usytuowana w południowo‑zachodniej części miasta. Ormianie są chrześcijanami, jednak podkreślają odrębność swojej dzielnicy od dzielnicy chrześcijańskiej. Mieszkańcy żyją w niemal zupełnej izolacji od świata. Cała dzielnica otoczona jest murem wewnętrznym, a bramy zamykane są codziennie późnym popołudniem.

R1HbkONjoBBaX

Zdjęcie przedstawia dzielnicę ormiańską w Jerozolimie. W centrum jest szeroki chodnik, z obu stron otaczają go wysokie kamienne mury budynków. Krajobraz surowy, pod murami chwasty.

Współczesna zabudowa Jerozolimy powstała wokół Starego Miasta, rozwijając się głównie w kierunku zachodnim. Ta część nie odbiega wyglądem od innych miast świata – wzdłuż szerokich arterii komunikacyjnych są usytuowane nowoczesne bryły budynków mieszczących w sobie biura, banki, domy handlowe i luksusowe hotele. Niektóre z ulic zamieniono na deptaki z dziesiątkami knajpek i sklepów z pamiątkami, księgarni i antykwariatów.

RdgjoP92vbErg

Zdjęcie przedstawia budynki Akademii Sztuk Pięknych i Wzornictwa Besaleela na górze Skopus. Budynki mają prosty, nowoczesny kształt. Nad nimi góruje wysoka, prostopadłościenna wieża. Na pierwszym planie pusty parking.

R1IvtwGSg57Ao

Zdjęcie przedstawia współczesną zabudowę Jerozolimy. Przez centrum zdjęcia biegnie ulica, po jej prawej stronie liczne budynki mieszkalne, w tym wielopiętrowe bloki. Po prawej stronie ulicy domy jednorodzinne.

Współczesna Jerozolima to prawdziwy tygiel narodów, religii i kultur. Krzyżują się tu wpływy judaizmu, islamu i chrześcijaństwa. Wynika to ze skomplikowanej, liczącej 4 tys. lat historii. Miasto wielokrotnie przeżywało okresy świetności lub upadku, było niszczone, a następnie odbudowywane. Przez wieki zmieniali się też jego władcy, mieszkańcy, zmianie ulegały funkcje miasta.

Jerozolima jest jednym z najstarszych miast kananejskich – uważa się, że powstała już w III tysiącleciu p.n.e. W początkach swych dziejów była amorycką fortecą, z której król Dawid uczynił religijną i polityczną stolicę swego państwa w X wieku p.n.e. Jego syn Salomon otoczył miasto murem i zbudował Pierwszą Wielką Świątynię na wzgórzu Moria.

RiFhgICNXqoDa

Szkic przedstawia rekonstrukcję świątyni Salomona. Jest ogromna i wielopoziomowa, a dookoła niej znajdują się liczne tarasy. Ma kilka kondygnacji – każda węższa od następnej, co upodabnia ją do piramidy. Na szczycie ostatniej, najwyższej kondygnacji znajduje się budynek.

W kolejnych wiekach miastem zawładnęli Babilończycy, burząc Pierwszą Świątynię. Następnie władzę w tym miejscu przejęli Persowie, którzy wspomogli Żydów w budowie Drugiej Świątyni. Wreszcie do miasta wkroczyli Ptolemeusze wywodzący się od wodza armii Aleksandra III Wielkiego, a potem Seleucydzi.

RjWpvhDwvbwYs

Rysunek przedstawia zniszczenie Jerozolimy przez Babilończyków. Ilustracja pochodzi z Kroniki norymberskiej z 1493 roku. Widoczne są na nim liczne budowle Jerozolimy, w tym Słynna Kopuła na Skale. W centrum obrazka znajduje się budynek trawiony przez ogień.

W pierwszym wieku naszej ery, za panowania Heroda I Wielkiego, miasto przeżywało okres świetności. Przebudowano świątynię, wzniesiono cytadelę, twierdzę, liczne pałace i amfiteatr. Wtedy to nastąpiły wydarzenia opisane w Nowym Testamencie, które legły u podstaw religii chrześcijańskiej.

Po krwawo stłumionym powstaniu antyrzymskim w 70 roku świątynia została spalona, a Jerozolimę całkowicie zburzono. Na jej miejscu postawiono rzymskie miasto Aelia Capitolina. Żydzi zostali wygnani i mieli zakaz wstępu do miasta pod groźbą kary śmierci. Powrócili w to miejsce dopiero 300 lat później.

Za panowania Konstantyna I Wielkiego (IV w.) Jerozolima stała się miastem chrześcijańskim. Zburzono pogańskie świątynie, odkryto Kalwarię i Święty Grób, wybudowano też bazylikę. Jednak już 300 lat później miasto przejęli we władanie Persowie, burząc chrześcijańskie sanktuaria, a w kilkanaście lat później na te tereny wkroczyli Arabowie, pod panowaniem których początkowo Jerozolima stała się ważnym ośrodkiem religijnym i gospodarczym świata muzułmańskiego. Z czasem jednak podupadła, tracąc na znaczeniu.

Zburzenie w 1009 roku bazyliki Grobu Świętego i zakaz wstępu do miasta dla chrześcijańskich pielgrzymów było początkiem nowego okresu w dziejach – wypraw krzyżowych. Krzyżowcy zdobyli Jerozolimę w 1099 roku. Przez następne 100 lat była stolicą Królestwa JerozolimskiegoKrólestwo JerozolimskieKrólestwa Jerozolimskiego. Aby uniemożliwić powrót do miasta wygnanym żydom i muzułmanom, krzyżowcy zaludnili ją koptami, Grekami, Bułgarami, Węgrami, Egipcjanami, Syryjczykami i przedstawicielami wielu innych nacji.

RaLSlB1SqMbTk

Rycina przedstawia zdobycie Jerozolimy przez krzyżowców. Na drugim planie widać zabudowania Jerozolimy, natomiast na pierwszym planie liczne postacie ludzkie, które wspinają się po podwyższeniach i atakują mury miasta. Pierwsze zabudowania miasta płoną. Postaci ludzkie są wyposażone w włócznie i tarcze, widoczny jest również namiot wojskowy, obok którego stoi uzbrojona postać.

Pod koniec XII wieku miasto zdobył Saladyn, kurdyjski sułtan Egiptu i Syrii. Po nim Jerozolimą władały egipskie dynastie Ajjubidów i Mameluków, a wreszcie, od XVI wieku, Osmanowie. Miasto podupadło, straciło znaczenie polityczne i gospodarcze. Ponowny jego rozwój nastąpił dopiero od drugiej połowy XIX wieku.

XX‑wieczne dzieje miasta są równie burzliwe. W 1917 roku Jerozolima została zajęta przez wojska brytyjskie, a w latach 1922–48 stała się stolicą Brytyjskiego Mandatu PalestynyBrytyjski Mandat PalestynyBrytyjskiego Mandatu Palestyny.

R1AdI8yh59u0n

Na zdjęciu z 1917 roku uchwycony został moment wkroczenia Wojsk Brytyjskich do Jerozolimy. Przed budynkiem kościoła stoi szereg uzbrojonych żołnierzy. Uzbrojeni wojskowi ustawieni w szeregi stoją również po bokach placu. Po środku placu maszeruje pułk wojska.

Po zakończeniu II wojny światowej i utworzeniu państwa Izrael ze stolicą w Tel Awiwie Jerozolima stała się centrum konfliktu izraelsko‑arabskiego. Początkowo wokół niej miała zostać utworzona strefa neutralna pod międzynarodową kontrolą. Jednak po wojnie arabsko‑izraelskiej prowadzonej w latach 1948–49 miasto zostało podzielone między Jordanię (Stare Miasto) i Izrael (Nowe Miasto).

W 1967 roku, po kolejnej wojnie izraelsko‑arabskiej (tzw. wojnie sześciodniowej) Izrael zajął całą Jerozolimę i – wbrew uchwale ONZ – uznał ją za swoją stolicę, co oficjalnie proklamował parlament Izraela (KnesetKnesetKneset) w 1980 roku. W myśl uchwalonego prawa Jerozolima stała się „wieczną stolicą” Izraela. Rada Bezpieczeństwa ONZ oraz większość społeczności międzynarodowej nie uznała tej decyzji, pozostawiając tę sporną kwestię do wyjaśnienia podczas przyszłych negocjacji izraelsko‑palestyńskich. Mimo to Jerozolima jest dziś oficjalną siedzibą prezydenta, mieści się tu znaczna część urzędów państwowych, Sąd Najwyższy, parlament i inne instytucje. Natomiast większość państw utrzymuje swoje ambasady w Tel Awiwie.

Słownik