Przeczytaj
Główne używki
Wśród używek wskazać można między innymi: kawę, herbatę, kakao, tytoń i narkotyki. Omówmy dokładniej cztery pierwsze z nich.
Kawa
Kawowiec ma bardzo duże wymagania klimatyczne i glebowe. Potrzebna jest temperatura 30–35°C, żeby jego nasiona wykiełkowały. Po tym okresie wystarcza temperatura 24–28°C. Najlepiej rośnie wtedy, gdy roczna suma opadów jest w przedziale od 500 do 1500 mm. Preferuje gleby pylaste, o dużej zawartości próchnicypróchnicy. Ma on również wymagania orograficzne – największe plony uzyskuje się z plantacji, które rosną na wysokości od 300 do 600 m n.p.m. Rośliny te nie lubią dużego nasłonecznia, dlatego sadzi się je w cieniu innych. Kawę uprawia się między 28°N a 28°S. Głównymi rejonami jej uprawy są:
w Ameryce: strefa międzyzwrotnikowa (środkowa część Wyżyny Brazylijskiej w Brazylii, Kolumbia, Peru, kraje Ameryki Środkowej aż do południowej części Meksyku),
w Azji: Wietnam, Indonezja i Indie,
w Afryce: Etiopia, Uganda, Madagaskar oraz niektóre kraje leżące nad Zatoką Gwinejską.
Herbata
Roślina, z której liści otrzymuje się napar, będący nie tylko napojem codziennym współczesnego człowieka, ale również dla wielu narodów – ceremoniałem, jest uprawiana głównie na obszarach, na których roczna suma opadów wynosi około 2000 mm (opady muszą być równomierne w ciągu roku). Optymalna temperatura wzrostu krzewu herbacianego wynosi od 21 do 32°C. Herbata jest pracochłonna w uprawie, dlatego uprawiana jest na obszarach gęsto zaludnionych. Jest to roślina, która również lubi zacienienie. Wymaga gleb dobrych, głębokich i przepuszczalnych. Uprawia się ją na obszarach od 43°N do 28°S, lecz najdogodniejsze warunki do jej wzrostu i rozwoju występują na obszarach górskich, w Indiach i na Sri Lance.
Głównymi rejonami uprawy herbaty są:
w Azji: Indie (prowincja Assam, na stokach Himalajów na wysokości 1000–2000 m n.p.m., południowa część kraju – Madras), Sri Lanka, Chiny południowo‑wschodnie (między innymi Junnan), Wietnam, Indonezja, Bangladesz, Japonia,
w Afryce: Kenia, Rwanda, Uganda, Malawi,
poza tym mniejsze znaczenie ma uprawa w Turcji, Gruzji, Iranie, na wybrzeżu rosyjskim Morza Czarnego, w południowej części Argentyny i Brazylii oraz na Azorach.
Kakaowiec
Roślina ta ma bardzo duże wymagania agroklimatyczne. Lubi obszary wyżynne i pagórkowate. Najlepiej rośnie w gorącym i wilgotnym klimacie tropikalnym. Optymalna dla niej średnia roczna temperatura powietrza wynosi 24‑28°C, natomiast roczna suma opadów – 2000 mm. Dlatego też największe jej uprawy koncentrują się na obszarach od 18°N do 15°S. Nie lubi dużego nasłonecznienia i wiatru. Wymaga gleb żyznych, porowatych i przepuszczalnych. Sprzyja jej sąsiedztwo palmy kokosowej.
Po ręcznym zebraniu owoców kakaowca wydobywa się z nich miąższ z nasionami. Następnie składuje się go na hałdzie w celu fermentacji. Dzięki niej owoce tracą gorzki posmak, pojawia się brązowe zabarwienie i specyficzny zapach. Z nasion uzyskuje się półpłynną, tłustą masę (miazgę kakaową). Po dodaniu do niej mleka w proszku i cukru otrzymuje się czekoladę. Kakao natomiast jest produktem ubocznym po wytłoczeniu tłuszczu. Z tłuszczu tego wyrabia się masło kakaowe, które używane jest również w przemyśle farmaceutycznym i kosmetycznym.
Głównymi rejonami uprawy kakaowca są:
w Afryce: kraje położone nad Zatoką Gwinejską (Wybrzeże Kości Słoniowej, Ghana, Nigeria, Kamerun, Nigeria),
w Ameryce: Brazylia, Kolumbia, Ekwador, Wenezuela, wyspy Morza Karaibskiego, płw. Jukatan w Meksyku,
ponadto: Indonezja i Papua‑Nowa Gwinea.
Tytoń
Mimo że jest to roślina klimatu tropikalnego, uprawia się ją na obszarach od 60°N do 40°S. Jest rośliną wymagającą. W okresie wegetacji potrzebuje temperatury powietrza od 21 do 27°C, natomiast roczna suma opadów powinna wynosić od 500 do 1000 mm. Nie znosi skoków temperatury w ciągu doby i silnych wiatrów oraz przymrozków i gradu. Dopływ wilgoci nie musi być duży, lecz ciągły. Wymaga ona dobrych gleb, spulchnionych i dobrze uwilgotnionych.
Głównymi rejonami uprawy tytoniu są:
w Azji: Chiny (Nizina Północnochińska i Kotlina Syczuańska), Indie (przede wszystkim na północ od 20°N) i Turcja,
w Ameryce: Brazylia, USA, Argentyna, Kuba, Puerto Rico),
w Afryce: Malawi, Zimbabwe i Tanzania),
w Europie: Grecja, Włochy, Francja, Bułgaria, Rumunia, Mołdawia, Ukraina, Rosja (głównie na Powołżu i Kubaniu) oraz Polska.
Produkcja używek na świecie
Światowa powierzchnia upraw kawowców i kakaowców jest obecnie na zbliżonym poziomie (około 11–12 mln ha). Jednakże powierzchnia upraw kawowców od początku lat 60. XX w. wykazuje tendencję stałą (z niewielkimi wahaniami), natomiast od 1961 roku powierzchnia uprawy kakaowca wzrosła z ok. 4,5 mln ha do niemal 12 mln ha. Przez cały analizowany okres powierzchnia upraw tytoniu na świecie była w granicach 4–5 mln ha. Obecnie wynosi ok. 3,5 mln ha. Podobną wartością odznacza się także globalna powierzchnia upraw herbaty (ok. 4 mln ha), jednakże od lat systematycznie wzrasta.
Od początku lat 60. XX w. obserwuje się wzrost światowych zbiorów w zasadzie wszystkich omawianych używek. Jedynie zbiory tytoniu są dziś niższe w porównaniu do lat 90. XX w.
W związku z powyższym również plony wszystkich omawianych używek w analizowanym czasie wzrosły i wynoszą obecnie (w 2017 roku według danych FAO): plony kakaowca – 442 kg/ha, plony kawy – 850 kg/ha, plony herbaty – 1497 kg/ha oraz plony tytoniu – 1843 kg/ha.
Głównymi producentami kawy są obecnie (według danych FAO) Brazylia oraz Wietnam. Ważnymi producentami są także Kolumbia i Indonezja. Jeżeli chodzi o herbatę, to czołówkę ich producentów stanowią kraje azjatyckie: Chiny (ponad 40% światowych zbiorów), Indie, Sri Lanka i Wietnam, a także Kenia. Z kolei największym producentem kakaowca jest Wybrzeże Kości Słoniowej (aż 39% światowych zbiorów). Ponadto ważnymi jego producentami są Ghana i Indonezja. Natomiast głównymi producentami tytoniu są Chiny (aż 37% światowych zbiorów), Brazylia, Indie i USA.
Słownik
(gr. éndon ‘wewnątrz’, karpós ‘owoc’) wewnętrzna warstwa owocni wyróżniająca się strukturą komórkową, rozwijająca się z epidermy owocolistka wyścielającej komorę zalążni
Indeks dolny Encyklopedia PWN Indeks dolny koniecEncyklopedia PWN
bezpostaciowa substancja organiczna o ciemnej barwie, produkt humifikacji resztek roślinnych i zwierzęcych w glebie; stanowi 80–90% wszystkich związków organicznych w glebie; chemiczna budowa próchnicy nie jest w pełni poznana