W publicystyce i literaturze (nie tylko religijnej) zdarza się, że Jezus jest nazywany rewolucjonistą. Występują też jednak głosy przeciwne, według których takie określanie to nadużycie. Jednym ze źródeł tej sprzeczności jest brak precyzji w definicjach „rewolucjonisty” i samej „rewolucji”rewolucja„rewolucji”.

Kim jest rewolucjonista?

Definicje słownikowe wyjaśniają, kim jest rewolucjonista oraz czym jest rewolucja:

• rewolucjonistą nazywamy osobę, która uczestniczy w buncie przeciw władzy lub dąży do jego wywołania.

• rewolucja, jako przejaw zmiany społecznej, to bunt społeczeństwa przeciwko panującej władzy, prowadzący do jej obalenia i ustanowienia nowej, ale są to także gwałtowne i zdecydowane zmiany w czymś.

Z ewangelii nie wynika, że Jezus z Nazaretu chciał być działaczem politycznym i że miał zamiar przeprowadzić rewolucję polegającą na buncie przeciw ówczesnej władzy. Trzeba natomiast pamiętać, że sytuacja polityczna w Ziemi Świętej była wówczas bardzo skomplikowana. W efekcie wojen kraj został podzielony na trzy części (Galileę, Samarię i Judeę), a na znacznych obszarach władzę sprawowali Rzymianie.

Jezus a Cesarstwo Rzymskie

Wielu Żydów żyło pod okupacją Cesarstwa, a zarządzał nimi namiestnik (za czasów Jezusa był nim Poncjusz Piłat). W Judei panował zaś król Herod, ale ponieważ nie mógł pozwolić sobie na zatargi z potężnym Imperium, prowadził wobec niego ugodową politykę. W związku z tym niemal wszyscy wyznawcy judaizmu oczekiwali zapowiadanego w księgach Starego Testamentu Mesjasza, który poprowadzi Żydów do walki i zwycięży pogański Rzym. Niektóre wypowiedzi Jezusa mogłyby sprawiać wrażenie, że pragnie on przyjąć na siebie rolę dowódcy, ale znajdujemy też w ewangelii jednoznaczne zalecenie: Oddajcie więc Cezarowi to, co należy do Cezara, a Bogu to, co należy do Boga (Mt 22, 21). To zdanie potwierdzałoby opinie większości badaczy Pisma Świętego, że Jezus z Nazaretu nie chciał rewolucji i nie pragnął przeciwstawić się zbrojnie władzy.

Rewolucyjność nauk Jezusa

Określanie Jezusa mianem rewolucjonisty nie jest jednak całkiem pozbawione podstaw. Nie wolno go tylko utożsamiać z buntem wobec władz okupacyjnych albo elit społecznych. W słowach i postępowaniu Jezusa można natomiast dostrzec radykalizm w pojmowaniu nakazów i zakazów danych przez Boga. Radykalizm ten nie miał polegać na ścisłym wypełnianiu nakazów czy zakazów wynikających z Tory. Jezus nauczał, by nie kierować się literą, lecz duchem Prawa, którego jedno z przykazań brzmiało: Miłuj bliźniego swego jak siebie samego.

Jezus wobec kobiet

Ten maksymalizm etyczny objawiał się m.in. w postępowaniu wobec kobiet. W Dekalogu nie ma przecież stwierdzeń typu: „Czcij ojca, ale matki nie musisz” albo: „Nie zabijaj – chyba że ofiarą miałaby być kobieta”. W czasach Nazarejczyka w całym ówczesnym świecie kobiety były wykluczane z życia publicznego i religijnego. Ich niska pozycja była typowa dla całej starożytności. Unikanie kontaktów z kobietą wynikało z obawy nawiązania zakazanych kontaktów seksualnych.

Na tym tle postawa Jezusa wobec kobiet była naprawdę rewolucyjna. Co zatem czyni Jezus? Rozmawia sam na sam z Samarytanką przy studni. Idzie do domu znajomych sióstr Marty i Magdaleny, mimo że w budynku nie ma nikogo innego. Broni grzesznicy przed ukamienowaniem. Pozwala dotknąć się kobiecie cierpiącej na krwotok i nie tylko nie odrzuca jej, ale ją uzdrawia. W tym kontekście nie może dziwić, że według ewangelii pierwszą osobą, która spotyka zmartwychwstałego Jezusa z Nazaretu, jest kobieta – Maria Magdalena.

Nauczanie Jezusa było rewolucyjne

Takie postępowanie musiało wtedy szokować (także apostołów) i być odbierane jako rewolucyjne. Warto dodać, że ta rewolucyjność nie dotyczyła wyłącznie relacji mężczyzna–kobieta. Jezus zachowaniem i nauczaniem wielokrotnie przypominał o nakazie miłości bliźniego.

Potwierdzają to niektóre przypowieściprzypowieśćprzypowieści obecne w ewangeliach synoptycznychewangelie synoptyczneewangeliach synoptycznych, przedstawiające świat znany odbiorcom, a na jego tle jednoznacznie oceniane, skontrastowane ze sobą postawy moralne. Jezus chce pokazać uczniom, że bliźnim jest każdy człowiek, a wartości osoby nie mierzy się sprawowaną funkcją religijną, zajmowaną pozycją społeczną czy narodowością, lecz jej czynami.

Poniżej przedstawiono kilka z nich.

Żydzi i Samarytanie

R1FcpkJevLHoV1

Obraz przestawia dwóch mężczyzn idących kamienistą ścieżką. Jeden z mężczyzn siedzi nagi bokiem na ośle, ma zabandażowaną głowę, jest nieprzytomny. Drugi mężczyzna podtrzymuje ciało rannego na swoim ramieniu.

Odległość z Jerozolimy do Jerycha to niecałe 30 km, droga prowadzi stromo w dół. Oba miasta znajdują się w Judei – południowej części Ziemi Świętej. Mieszkańcy tego kraju uważali się za najlepszych Żydów (najbliższych Bogu także dosłownie, bo przecież to na ich terenie mieściła się świątynia w Jerozolimie, jedyna świątynia w całym państwie). Na północ od Judei znajdowała się natomiast Samaria – kraina traktowana przez Żydów z Judei oraz Galilei właściwie za pogańską. Dla prawowitego wyznawcy judaizmu każdy Samarytanin to grzesznik i odszczepieniec zadający się z poganami.

Konflikt między mieszkańcami Judei i Galilei a Samarytanami miał w czasach Jezusa już wielowiekową tradycję. Jednym z powodów niechęci było to, że na skutek działań wojennych i migracji wielu mieszkańców tej krainy miało pochodzenie inne niż żydowskie. Ponadto Żydzi tam żyjący, w przeciwieństwie do swoich rodaków z pozostałych części Ziemi Świętej, mieli znacznie mniejsze opory przed zawieraniem małżeństw z reprezentantami odmiennych religii. Wzajemne relacje psuło również to, że Samarytanie bojkotowali świątynię w Jerozolimie, uważając, że na ich terenie istnieją miejsca kultu równie ważne dla judaizmu – z tego względu np. utrudniali pielgrzymom przejście z północy kraju do Judei.

Faryzeusze i celnicy

W czasach Jezusa w społeczeństwie żydowskim istniały grupy darzone powszechnym szacunkiem oraz takie, którymi pogardzano. Do pierwszej kategorii należeli faryzeusze. Było to jedno ze stronnictw religijno‑politycznych, które powstało w III w. p.n.e. w ramach reakcji ortodoksyjnych Żydów na postępującą hellenizację społeczności zamieszkującej Ziemię Świętą. Mimo że do tego bractwa należały głównie osoby świeckie, faryzeusze zdobyli sobie duży autorytet wśród wyznawców judaizmu. Stało się tak m.in. dlatego, że łączyli oni nakaz bezwzględnej konieczności przestrzegania zasad zapisanych w Torze z przekazywaną ustnie tradycją wyjaśniającą zastosowanie Prawa we wszelkich dziedzinach aktywności. Szczególna pieczołowitość w wypełnianiu rytualnych przepisów objawiała się m.in. w bardzo krytycznym nastawieniu do wszelkich odstępstw od reguł nakazanych przez Biblię. Nawet nazwa tego bractwa wskazywała na dążenie faryzeuszy do odróżniania się od ludzi rytualnie nieczystych – hebrajskie słowo perusza oznacza „tego, kto się oddziela” od osób, które nie przestrzegają skrupulatnie nakazów.

Zupełnie inną pozycję w społeczeństwie żydowskim zajmowali celnicy. Żydów wykonujących ten zawód traktowano jako grzeszników i kolaborantów służących władzy Cesarstwa Rzymskiego, na rzecz którego zbierali cło i podatki od mieszkańców Izraela. Postrzegano ich jako zdrajców narodowych współpracujących z okupantem, a ponieważ wśród poborców zdarzali się tacy, którzy działali samowolnie i nadużywali swojej władzy – stosunek prawowiernych Żydów do wszystkich reprezentantów tego zawodu był zdecydowanie negatywny.

RbpxFziJ6GuNm1

Obraz przedstawia trzy postacie i psa w świątyni. Diabeł stoi za mężczyzną z wyższych sfer, wytwornie ubranym, który schodzi ze schodów, prawą rękę odchyla na bok, przed nim biegnie pies. Obok mężczyzny po prawej stronie inny mężczyzna skromniej ubrany, bije się w pierś. Na ołtarzu świątyni tablice z rzymskimi cyframi oznaczającymi Dekalog.

Jezus i faryzeusze

Ewangeliści przedstawiają wiele sytuacji, w których Jezus spierał się z faryzeuszami. Ich zarzuty wobec niego koncentrowały się głównie na nieprzestrzeganiu niektórych zasad religijnych. Do takich należał np. nakaz obmywania rąk przed posiłkiem, w którym nie chodziło jedynie o pozbycie się brudu materialnego, ale też o oczyszczenie się ze skalania wynikającego z dotknięcia poganina. Ewangelia według św. Marka przedstawia zakończenie tego sporu o tradycję dotyczącą gestów rytualnych.

Jezus krytykował faryzeuszy za to, że ich postępowanie polega na doktrynalnym respektowaniu wymyślonych przez nich reguł przy jednoczesnym niezrozumieniu głębszego sensu Pisma. Przyjmowanie wyłącznie postawy formalnej dotyczyło nawet tych faryzeuszy, którzy wydawali się jego przyjaciółmi. Dowodzi tego sytuacja opisana w Ewangelii według św. Łukasza. Jeden z przedstawicieli bractwa zaprosił Jezusa na ucztę, jednak nie był to gest szczery i spontaniczny. Obłudę prawowiernego Żyda obnażyło pojawienie się w domu faryzeusza grzesznej kobiety. Jej zachowanie było niezgodne z ówczesnymi zasadami i regułami przyzwoitości, ale Jezus uznał je za przejaw szczerości i prawdziwego szacunku wobec gościa, a nie tylko za próbę zachowania pozorów.

RmSfDdGsTRrsr

Obraz przedstawia ludzi siedzących w wytwornym pokoju przy suto zastawionym stole. Jedni rozmawiają między sobą, inni siedzą i patrzą. NA pierwszym planie po prawej stronie Jezus - mężczyzna z brodą w poświacie wokół głowy. Jezus rozmawia z mężczyzną wytwornie ubranym siedzącym obok niego. Kobieta klęczy i obmywa stopy Jezusa.

Słownik