Umacnianie władzy przez komunistów

Rok 1947 rozpoczął proces umacniania władzy przez komunistów. Uchwalona jeszcze w lutym Mała konstytucja tworzyła w Polsce ustrój, w którym co prawda zapisana została istotna rola sejmu, jednak inne postanowienia stwarzały dogodne warunki do jej ograniczania. Były nimi silna pozycja władzy wykonawczej – przede wszystkim prezydenta, oraz szerokie uprawnienia rad narodowych, które wyrastały na konkurencję parlamentu.

Rn8huA7xplRAZ1

Zdjęcie przedstawia portret dojrzałego mężczyzny. Ma on prostokątną twarz z lekko zarysowanymi zmarszczkami, prosty nos, krótkie, ciemne, zaczesane do tyłu włosy, gęste brwi oraz krótko przystrzyżone wąsy. Ubrany jest w garnitur z krawatem.

Ten sam rok przyniósł faktyczne rozbicie Polskiego Stronnictwa Ludowego. Zaraz po wyborach rozpoczęła się nagonka na PSL oraz liczne procesy jego działaczy oskarżanych o współpracę z podziemiem – WiN‑emZrzeszenie Wolność i Niezawisłość (WiN)WiN‑em i NSZ‑emNarodowe Siły Zbrojne (NSZ)NSZ‑em. Ukoronowaniem tych działań było doprowadzenie do ucieczki Stanisława MikołajczykaStanisław MikołajczykStanisława Mikołajczyka z kraju. Zaszczuty codziennymi szykanami, straszony możliwością odebrania mu immunitetu poselskiego oraz postawieniem przed sądem wojskowym, prezes PSL skontaktował się w październiku 1947 r. z ambasadą USA, która zorganizowała jego ucieczkę drogą morską. W ślad za Mikołajczykiem podążył wkrótce Stefan KorbońskiStefan KorbońskiStefan Korboński. Wielu innych działaczy zostało aresztowanych. Na konsekwencje nie trzeba było długo czekać – jeszcze w październiku z woli komunistów wyłoniony został nowy zarząd PSL, na którego czele stanął Józef NiećkoJózef NiećkoJózef Niećko, a sekretarzem Stronnictwa został Stefan Banach. W listopadzie przystąpiono do „weryfikacji” członków PSL, w wyniku której z partii usunięto wszystkich niezależnych działaczy. W grudniu tak przygotowane PSL podjęło rozmowy z całkowicie podporządkowanym PPR‑owiPolska Partia Robotnicza (PPR)PPR‑owi Stronnictwem Ludowym o zjednoczeniu obu partii. Podobny los spotkał Polską Partię SocjalistycznąPolska Partia Socjalistyczna (PPS)Polską Partię Socjalistyczną. Jeszcze w grudniu 1947 r., podczas zjazdu PPS, wydawało się, że zwolennicy niezależności partii mieli silną pozycję. Jednak zaraz po zjeździe doszło do „czyszczenia” ugrupowania z elementów niechętnie odnoszących się do ścisłego współdziałania z PPR.

Stefan Korboński

(1901–1989); polityk polskiego ruchu ludowego, adwokat i publicysta, oficer Wojska Polskiego, p.o. Delegata Rządu na Kraj w okresie od 27 marca do 28 czerwca 1945 r.; poseł na Sejm Ustawodawczy z ramienia PSL

RofZO9bmKKkFX

Zdjęcie przedstawia owalną twarz dojrzałego mężczyzny. Mężczyzna ma małe oczy, spiczasty nos i wąskie usta. Włosy mężczyzny są krótkie, rzadkie, zaczesane do góry. Mężczyzna ubrany jest w marynarkę, koszulę i krawat.

Józef Niećko

(1891–1953); polski publicysta, działacz ruchu ludowego, kierownik Związku Młodzieży Wiejskiej RP „Wici” (1928–1939), członek Rady Naczelnej Stronnictwa Ludowego, prezes Centralnego Komitetu Wykonawczego Polskiego Stronnictwa Ludowego (1947–1949) i członek Rady Państwa (1948–1953); poseł do Krajowej Rady Narodowej i na Sejm PRL I kadencji

RsJutBzr7kUZj

Zdjęcie przedstawia portret starszego mężczyzny. Ma on owalną twarz z drugim podbródkiem, siwe, zaczesane na bok włosy, okulary w okrągłych, grubych oprawkach oraz krótko przystrzyżone wąsy. Ubrany jest w garnitur z krawatem.

Stanisław Mikołajczyk

(1901–1966); polski polityk, przywódca Polskiego Stronnictwa Ludowego, poseł na Sejm II RP III kadencji, w latach 1943–1944 premier rządu Rzeczypospolitej Polskiej na uchodźstwie, członek Komitetu do spraw Kraju od stycznia 1940 r.; po II wojnie światowej poseł do Krajowej Rady Narodowej i na Sejm Ustawodawczy, wicepremier i minister rolnictwa w Tymczasowym Rządzie Jedności Narodowej, członek Centralnej Komisji Porozumiewawczej Stronnictw Demokratycznych w 1946 r.

R1ZcFbfKvb86o

Zdjęcie przedstawia portret dojrzałego mężczyzny. Ukazany jest jego lewy półprofil. Mężczyzna ma lekko zarysowane zmarszczki na owalnej twarzy, jest łysiejący, ma krótkie włosy po bokach. Ubrany jest w garnitur ze wzorzystym krawatem.

Powstanie Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej

Józef Cyrankiewicz

(1911–1989); polski działacz socjalistyczny i komunistyczny, członek władz PPS i PZPR, pięciokrotny premier Polski w latach 1947–1952 i 1954–1970 (funkcję tę sprawował najdłużej w historii), członek Biura Politycznego KC PZPR (1948–1971), przewodniczący Rady Państwa (1970–1972), wicepremier i minister bez teki, przewodniczący Towarzystwa Przyjaźni Polsko‑Radzieckiej w latach 1952–1955, członek prezydium Ogólnopolskiego Komitetu Frontu Jedności Narodu w latach 1958–1983; poseł do Krajowej Rady Narodowej, na Sejm Ustawodawczy oraz na Sejm PRL I, II, III, IV i V kadencji, członek Centralnej Komisji Porozumiewawczej Stronnictw Demokratycznych w 1946 r.; z zawodu dziennikarz

R2TXtKjgHIkRV

Zdjęcie przedstawia portret dojrzałego mężczyzny. Jest łysy, ma pociągłą twarz, wyraziste brwi, prosty nos oraz lekko zarysowany zarost. Ubrany jest w garnitur z krawatem w paski.

Władysław Gomułka

(1905–1982); polski polityk komunistyczny, I sekretarz KC PPR (1943–1948), I sekretarz KC PZPR (1956–1970), w latach 1945–1949 I wicepremier i minister Ziem Odzyskanych; poseł do Krajowej Rady Narodowej, na Sejm Ustawodawczy oraz na Sejm PRL II, III, IV i V kadencji; w latach 1957–1971 członek Rady Państwa

R1dCeAZ6OfSJc

Zdjęcie przedstawia starszego mężczyznę. Ma prostokątną twarz z głębokimi zmarszczkami, jest łysiejący, ma krótkie, siwe włosy po bokach, wydatny nos oraz założone okulary w grubych oprawkach. Ma złożone ręce. Ubrany jest w garnitur z krawatem.

Bolesław Bierut

(1892–1956); polski polityk, działacz komunistyczny, agent NKWD; przywódca PZPR – od 1948 r. jako sekretarz generalny, a od 1954 r. I sekretarz Komitetu Centralnego

R1RN5lsMlXTJF

Zdjęcie przedstawia portret dojrzałego mężczyzny. Ma on prostokątną twarz z lekko zarysowanymi zmarszczkami, prosty nos, krótkie, ciemne, zaczesane do tyłu włosy, gęste brwi oraz krótko przystrzyżone wąsy. Ubrany jest w garnitur z krawatem.

RXwrI8tsMguzt1

Zdjęcie przedstawia małą książkę w czerwonej okładce. Znajduje się na niej tytuł napisany złotymi literami: Statut Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej.

Wiosną następnego roku przeprowadzono weryfikację i natychmiast po tym pojawiły się zapowiedzi „zjednoczenia” PPS i PPR. Ze strony PPS takie deklaracje składał Józef CyrankiewiczJózef CyrankiewiczJózef Cyrankiewicz, ze strony PPR – Władysław GomułkaWładysław GomułkaWładysław Gomułka. Ostatecznie w grudniu 1948 r. na kongresie zjednoczeniowym w Warszawie (15‑21 grudnia 1948 r.) obie partie połączyły się, tworząc Polską Zjednoczoną Partię RobotnicząPolska Zjednoczona Partia Robotnicza (PZPR)Polską Zjednoczoną Partię Robotniczą. Na jej czele, jako przewodniczący Komitetu Centralnego, stanął Bolesław BierutBolesław BierutBolesław Bierut. We władzach znaleźli się między innymi Jakub BermanJakub BermanJakub Berman, Hilary MincHilary MincHilary Minc, Stanisław RadkiewiczStanisław RadkiewiczStanisław Radkiewicz i Józef Cyrankiewicz. Wcześniej, w połowie roku 1948, odsunięto od kierowania PPR Gomułkę. Stało się to za sprawą oskarżenia o tzw. „odchylenia prawicowo‑nacjonalistyczne”. Gomułka opowiadał się bowiem za rezygnacją z przymusowej kolektywizacji w Polsce, obawiając się chłopskiej rewolucji. Ponadto proponował on „polską drogę do socjalizmu”, co było w rażącej sprzeczności z linią narzucaną przez Kreml.

Stanisław Radkiewicz

(1903–1987); polski generał dywizji bezpieczeństwa publicznego, oficer polityczny w Polskich Siłach Zbrojnych w ZSRS (armii Berlinga), zastępca sekretarza tajnego Centralnego Biura Komunistów Polski, kierownik resortu bezpieczeństwa publicznego, minister bezpieczeństwa publicznego

R131KRoqJYKg9

Zdjęcie przedstawia dojrzałego mężczyznę. Ma krótkie, ciemne włosy, owalną twarz z ledwo widocznymi zmarszczkami na czole, wyraziste brwi oraz lekki zarost. Ubrany jest w garnitur z krawatem. Przed mężczyzną znajduje się bukiet kwiatów.

Hilary Minc

(1905–1974); polski ekonomista i polityk komunistyczny, od 1921 r. członek KPP; w początkowym okresie rządów PPR i PZPR był osobą faktycznie kierującą polityką gospodarczą państwa; w latach 1949–1956 w najściślejszym kierownictwie PZPR (obok Bolesława Bieruta i Jakuba Bermana)

RhuryISVuoGhL

Zdjęcie przedstawia portret dojrzałego mężczyzny. Ma krótkie, zaczesane do tyłu włosy, okulary w okrągłych oprawkach, krótko przystrzyżone wąsy i podłużną twarz z drugim podbródkiem. Ubrany jest w garnitur z krawatem.

Jakub Berman

(1901–1984); polski prawnik i polityk komunistyczny żydowskiego pochodzenia, członek prezydium tajnego Centralnego Biura Komunistów Polski przy KC WKP; w latach 1949–1956 stanowił najściślejsze kierownictwo PZPR

R10a4E6HKE9dh

Zdjęcie przedstawia portret dojrzałego mężczyzny. Ma prostokątną twarz, jest łysiejący, ma krótkie włosy z tyłu i po bokach, ma lekko zarysowany zarost. Patrzy w stronę widza. Ubrany jest w garnitur w paski z krawatem.

Kominform

Przypomnijmy, że jeszcze we wrześniu 1947 r. w wyniku ustaleń na konferencji w Szklarskiej Porębie utworzono KominformKominformKominform (Biuro Informacyjne Partii Komunistycznych i Robotniczych), który miał w praktyce stanowić moskiewski mechanizm kontroli partii komunistycznych. Gomułka, mimo zgłoszonej częściowej samokrytyki, został zdjęty ze stanowiska szefa PPR. Na stanowisku tym zastąpił go Bierut, który wrócił do partii (wcześniej występował jako „bezpartyjny”). Ostatecznie z Gomułką rozprawiono się w roku 1949, pozbawiając go wszystkich pełnionych funkcji, następnie wykluczając z partii i osadzając w areszcie.

Mała konstytucja

RMyFnaJ2utZ5F1

Zdjęcie przedstawia portret starszego mężczyzny. Mężczyzna stoi. Prawą ręką podpiera się laską, lewą rękę trzyma na biodrze. Mężczyzna ma owalną twarz z głębokimi zmarszczkami i drugim podbródkiem. Jest łysiejący, ma krótkie, rzadkie włosy. Patrzy w stronę widza. Ubrany jest w garnitur z muchą.

Po uchwaleniu Małej konstytucji ogłoszono w kwietniu amnestię dla członków podziemia. W jej wyniku ujawniło się ponad 50 tysięcy osób. Z więzień wypuszczono 25 tysięcy ludzi – część z nich miała tam wkrótce wrócić. W ten sposób doszło do sytuacji, w której poważnie osłabiono podziemie oraz uzyskano w miarę dokładną mapę powiązań organizacyjnych i ludzkich. Kolejne procesy godziły w najwyższe kręgi opozycji. W ten sposób zlikwidowano III Zarząd WiN, a następnie IV. Zarząd V był już mistyfikacją Urzędu Bezpieczeństwa, obliczoną na działalność dezinformacyjną. Akcja w pełni się udała – aż do początku lat 50. płynęły na Zachód fałszywe meldunki wywiadowcze. W 1947 r. również nad Polską zaczęła zaciągać się „żelazna kurtyna”, zapowiadana przez Winstona Churchilla w marcu poprzedniego roku. Plan odbudowy i pomocy dla Europy, znany jako plan Marshalla, został przez władze Polski Ludowej odrzucony mimo sprzeciwu niektórych polskich komunistów – wśród nich Gomułki. Takie stanowisko wynikało z żądań Stalina, który obawiał się wejścia Zachodu do własnej strefy wpływu.

Rada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej

Dwa lata później odpowiedzią bloku sowieckiego na plan Marshalla oraz na ekonomiczno‑polityczną samoorganizację świata zachodniego było powołanie do życia Rady Wzajemnej Pomocy Gospodarczej (RWPG)Rada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej (RWPG)Rady Wzajemnej Pomocy Gospodarczej (RWPG). Była to forma wymiany wzajemnej między ZSRS a krajami komunistycznymi – bardziej fasadowa niż rzeczywista, jednak niezbędna z uwagi na kwestie propagandowe.

Sowietyzacja armii

RemJAC2OynbM41

Zdjęcie przedstawia portret dojrzałego mężczyzny. Ma prostokątną twarz, wyraziste brwi, krótkie włosy oraz wydatny nos. Ubrany jest w mundur wojskowy. Na całej szerokości munduru ma wiele medali i orderów.

Rok 1949 przyniósł w Polsce głęboką sowietyzację armii. Było to naturalną konsekwencją wydarzeń w świecie – eskalacji zimnej wojny i, co najważniejsze, utworzenia Sojuszu Północnoatlantyckiego (NATO).

Na czele Wojska Polskiego stanął Konstanty Rokossowski, sowiecki marszałek, który otrzymał polską buławę. Pierwsze ruchy nowego marszałka nie pozostawiały większych wątpliwości co do kierunku zmian w armii. Została ona upolityczniona na wzór sowiecki, wielu oficerów polskich wymieniono na sowieckich – wydawało się, że wraca instytucja „pełniących obowiązki Polaków”.

Sam Rokossowski został członkiem Biura Politycznego, co również było swoistym symbolem upartyjnienia wojska. Zwycięstwo komunistów w roku 1947 szybko dało o sobie znać także w życiu gospodarczym kraju.

Plan Odbudowy Kraju

RJVipKzXJWUJY1

Zdjęcie przedstawia pomnik. Prezentuje on mężczyznę, który stoi na szerokim cokole. Mężczyzna ma nagi tors, ubrany jest w rozpiętą koszulę, długie spodnie oraz wysokie buty robocze. Ma na głowie kask. W rękach trzyma oparty z tyłu na ramionach młot oraz latarenkę. Na cokole jest napis: Wincentemu Pstrowskiemu. Wokół widoczne są drzewa bez liści. Tło stanowi bezchmurne niebo.

Jeszcze latem tego roku sejm przyjął uchwałę o rozpoczęciu trzyletniego Planu Odbudowy Kraju. Zakładał on powrót do wskaźników sprzed wojny bądź ich nieznaczne przekroczenie do 1949 r., a także rozbudowę przemysłu – przede wszystkim ciężkiego. Początkowo zakładano wzrost dochodów wśród pracowników przemysłowych i zwiększenie nakładów inwestycyjnych na rolnictwo, jednak program kolektywizacji rolnictwa negatywnie zweryfikował te zapowiedzi. Mimo to wskaźniki osiągnięte w roku 1948 wyglądały obiecująco, choć ostatni rok planu przyniósł wyhamowanie tempa wzrostu.

Wiosną 1948 r. rozwiązano Centralny Urząd PlanowaniaCentralny Urząd Planowania (CUP)Centralny Urząd Planowania, w jego miejscu tworząc Państwową Komisję Planowania GospodarczegoPaństwowa Komisja Planowania Gospodarczego (PKPG)Państwową Komisję Planowania Gospodarczego, a jej kierownictwo powierzono Hilaremu Mincowi, głównemu projektodawcy tzw. „bitwy o handel”, rozpoczętej w 1947 r. od ustalenia maksymalnych marż i cen maksymalnych dla przedsiębiorstw niepaństwowych. Pod pretekstem nadużyć wiele takich przedsiębiorstw przejmowano, właścicieli nierzadko osadzano w więzieniach, a sądy orzekały przepadek ich mienia na rzecz skarbu państwa. Dodatkowo wprowadzenie dla prywatnych przedsiębiorców ogromnych kwot za koncesje oraz bardzo wysokich podatków szybko doprowadziły do bankructw i zaniku tego typu firm.

W 1947 r. komuniści upaństwowili również spółdzielczość. W listopadzie na miejsce kół spółdzielni „Społem” utworzono Centralny Związek Spółdzielczy „Społem”, na czele którego postawiono Edwarda OchabaEdward OchabEdwarda Ochaba. Można przyjąć, że do końca 1949 r. „bitwa o handel” została przez komunistów całkowicie wygrana – obrót towarami w hurcie był kontrolowany przez państwo niemal w 95%. W roku 1949 zbilansowano wyniki planu trzyletniego – bezrobocie spadało, rosły inwestycje, przystąpiono więc do konstruowania założeń planu sześcioletniego.

Edward Ochab

(1906–1989); polski polityk i działacz społeczny, działacz komunistyczny

R5Hfz7nmxwLbH

Zdjęcie przedstawia portret dojrzałego mężczyzny. Ukazany jest jego lewy półprofil. Mężczyzna ma krótkie, zaczesane ku górze włosy, podłużną twarz z drugim podbródkiem i wydatnym nosem. Patrzy przed siebie w bok. Ubrany jest w garnitur z jasnym krawatem.

Walka o rząd dusz

Stefan Wyszyński

(1901–1981); polski duchowny rzymskokatolicki, biskup diecezjalny lubelski w latach 1946–1948, arcybiskup metropolita gnieźnieński i warszawski oraz prymas Polski w latach 1948–1981, kardynał prezbiter od 1953 r.; uważany za jednego z największych Polaków XX w., zwany Prymasem Tysiąclecia, mąż stanu, obrońca praw człowieka, narodu i Kościoła, doktor prawa kanonicznego, kaznodzieja, publicysta

RxJkbj9nx1ZVW

Zdjęcie przedstawia portret starszego mężczyzny. Ma on złożone ręce. Ma podłużną twarz z głębokimi zmarszczkami, lekko zarysowany zarost oraz krótkie, siwe włosy, które wystają spod czerwonej czapeczki. Mężczyzna ubrany jest w czarny strój duchownego z zawieszonym u szyi dużym krzyżem.

Rk7WoGzH5XbOE1

Zdjęcie przedstawia portret starszego mężczyzny. Ubrany jest w biały strój papieski, na którym założoną ma czerwoną pelerynę. Na złotym łańcuchu wisi wysadzany klejnotami krzyż. Mężczyzna siedzi na złotym krześle i ma złożone ręce. Ma podłużną twarz z głębokimi zmarszczkami i lekko zarysowanym zarostem. Posiada okulary w okrągłych oprawkach oraz krótkie, rzadkie, siwe włosy. Na głowie ma białą, okrągłą czapeczkę.

Od przełomowego roku 1947 intensywnie toczyła się „walka o dusze”. Tu najpoważniejszym konkurentem dla nowej władzy był oczywiście Kościół katolicki. Od początku wzajemne stosunki na tej linii nie układały się dobrze. Solą w oku władzy był „Tygodnik Powszechny”, wychodzący w Krakowie, korzystający z osłony Episkopatu Polski i reprezentujący poglądy niezależne. Komuniści zdawali sobie sprawę z siły Kościoła w Polsce, toteż nie decydowali się na tak ostrą rozgrywkę, jak to miało miejsce w innych krajach bloku, na przykład na Węgrzech. W roku 1948 zdecydowano się jednak na ogłoszenie planu laicyzacji społeczeństwa. W tym samym roku zmarł prymas Polski August Hlond, a jego następcą został Stefan WyszyńskiStefan WyszyńskiStefan Wyszyński.

W lipcu 1949 r. powstała sytuacja, w której konflikt był nieunikniony. Papież Pius XII wydał encyklikę, w której członkom i sympatykom partii komunistycznych grożono ekskomuniką. Odpowiedzią władz komunistycznych w Polsce był dekret o ochronie wolności sumienia i wyznania, na mocy którego za „nadużywanie” tych wolności „zagrażające ustrojowi” można było trafić do więzienia. Jesienią przy ZBOWiD (Związek Bojowników o Wolność i Demokrację), utworzonej wcześniej organizacji kombatanckiej, powołano do życia Komisję Księży. Znalazło się w niej początkowo kilkudziesięciu księży rzymskokatolickich niechętnych hierarchii kościelnej – z czasem ich liczba wzrosła. Byli to tzw. księża patrioci, całkowicie podporządkowani linii partyjnej i nierzadko ściśle współpracujący z organami bezpieczeństwa. Grono to powiększało się np. w wyniku szeroko zakrojonej akcji nękania kleru przy użyciu fałszywych oskarżeń czy przez prowadzenie drobiazgowych kontroli przeciwpożarowych, które w wypadku starych zabudowań kościelnych groziły zamknięciem świątyń bądź pociągały za sobą dotkliwe kary finansowe. To narastające napięcie trwało do wiosny roku 1950, kiedy to w kwietniu Episkopat zdecydował się na ustępstwa, które zostały ujęte w dokumencie zatytułowanym Porozumienie pomiędzy przedstawicielami rządu Rzeczypospolitej Polskiej i Episkopatu Polski.

Napięcia między Kościołem a władzą

R10KfdKrYzvRU1

Zdjęcie przedstawia portret dojrzałego mężczyzny. Ukazany jest jego lewy półprofil. Mężczyzna ubrany jest w strój duchownego z koloratką i zawieszonym na łańcuchu krzyżem. Ma na głowie czapkę z pomponem. Ma podłużną twarz z dołeczkiem na brodzie, ma bardzo krótkie, jasne włosy, spogląda w bok przed siebie.

Kościół zobowiązywał się nie blokować kolektywizacji i zachęcać do obywatelskiego posłuszeństwa wobec władz. W zamian uzyskiwał potwierdzenie pozostawienia w szkołach nauki religii oraz gwarancję pozostawienia swobody w obchodach tradycyjnych świąt religijnych.

Mimo poprawy stosunków na linii Kościół–władza napięcie pozostawało. Dało o sobie znać choćby w roku 1951, gdy poruszona została sprawa hierarchii kościelnej na Ziemiach Odzyskanych. W następnym roku doszło do konfrontacji – władze zamknęły część nowicjatów zakonnych i seminariów duchownych. W listopadzie tego samego roku z powodu odmowy wydania paszportu uniemożliwiono Wyszyńskiemu wyjazd do Rzymu, gdzie miał otrzymać kapelusz kardynalski. W styczniu następnego roku grupa księży została oskarżona o szpiegostwo na rzecz USA – najcięższy wyrok, jaki zapadł w tym procesie, stanowiła kara śmierci. Ostatecznie w lutym, dekretem Rady Państwa, wprowadzono pełną kontrolę państwa nad obsadą najwyższych stanowisk duchownych oraz podporządkowano sądom państwowym jurysdykcję kościelną.

Szykany i łamanie porozumienia z 1950 r. nie ustawały w latach następnych. W maju 1953 r., a więc już po śmierci Stalina, Episkopat wydał dokument zatytułowany Non possumus, w którym krytykowano stanowisko władz oraz wyliczano naruszenia wcześniejszych umów. Ze swojej strony władze zaktywizowały koła PAX‑owskie (stowarzyszenie kierowane przez Bolesława Piaseckiego) oraz środowiska księży patriotów. Mnożyły się wystąpienia skierowane przeciwko najwyższym władzom kościelnym w Polsce oraz prześladowania duchownych niższego szczebla. Kulminacja nastąpiła jesienią 1953 r. We wrześniu rozpoczął się proces biskupa kieleckiego Czesława Kaczmarka i kilku innych duchownych. Oskarżenia były kuriozalne – o szpiegostwo, próbę obalenia ustroju i wreszcie o kolaborację z Niemcami. Nie zabrakło głosów oskarżających Kościół katolicki o prowokowanie Hitlera do wojny. Wyroki, jakie zapadły, były wysokie – 10 do 12 lat. W tej sytuacji Prymas Wyszyński nie mógł milczeć. Ostro potępił posunięcia władz i zaprotestował przeciwko procesowi biskupa Kaczmarka.

Internowanie prymasa Wyszyńskiego

W słowach kardynała znalazła się zapowiedź walki z wszelkim zakłamaniem. Odpowiedź władz była szokująca. W dniu 26 września prymas został uwięziony, o czym w kilku mglistych komunikatach poinformowano społeczeństwo dwa dni później. Był to jeden z poważniejszych, jak się miało okazać, błędów władz komunistycznych. Uwięziony prymas stawał się symbolem bezkompromisowej walki z komunistycznym zakłamaniem.

Granica z NRD

Otto Grotewohl

(1894–1964); wschodnioniemiecki polityk; w 1912 r. wstąpił do SPD; od 1923 r. minister spraw wewnętrznych, a potem oświaty i sprawiedliwości w rządzie krajowym Brunszwiku; od 1925 r. deputowany do Reichstagu; po dojściu do władzy hitlerowców kilkakrotnie więziony; przywódca SPD w sowieckiej strefie okupacyjnej po II wojnie światowej, w 1946 r. doprowadził do połączenia swojej partii z Komunistyczną Partią Niemiec w jedną Socjalistyczną Partię Jedności Niemiec (SED)

RLmaUlg9ICx9a

Zdjęcie przedstawia portret starszego mężczyzny. Ukazany jest jego lewy półprofil. Mężczyzna ma podłużną twarz ze zmarszczkami, wydatny nos oraz okulary w okrągłych, cienkich oprawkach. Mężczyzna jest łysiejący, ma krótkie, ciemne włosy po bokach i z tyłu głowy. Ubrany jest w garnitur w paski z krawatem.

R12zFBkjsIpre1

Zdjęcie przedstawia dwa słupki graniczne, które stoją naprzeciw siebie. Słupek po lewej jest pomalowany w żółto‑czerwono‑czarne pasy, a słupek po prawej w biało‑czerwone pasy. Pomiędzy słupkami stoi drewniany słup. Za słupkami znajduje się droga. Dalej widoczny jest las z rozdzielającym go pasem, na którym nie ma żadnych drzew.

W roku 1950 doszło do ważnego dla Polski wydarzenia na forum międzynarodowym. W lipcu podpisana została w Zgorzelcu umowa graniczna między Polską i Niemiecką Republiką Demokratyczną, która powstała niespełna rok wcześniej. Układ zgorzelecki, podpisany przez Cyrankiewicza i Ottona GrotewohlaOtto GrotewohlOttona Grotewohla, uznawał granicę na Odrze i Nysie Łużyckiej za ostateczną. Władze polskie usiłowały przedstawić to wydarzenie jako wielki sukces i potwierdzenie stabilnej sytuacji w Polsce, jednak w warunkach eskalacji zimnej wojny, w szczególności widocznej wobec wojny koreańskiej, efekt ten został poważnie osłabiony.

Potwierdzenie zachodniej granicy Polski przez Republikę Federalną Niemiec nastąpiło dopiero w roku 1970, kiedy to Józef Cyrankiewicz i Willy Brandt podpisali układ między PRL a RFN o podstawach normalizacji wzajemnych stosunków.

Granica ZSRS

RiFbT4gpWi5901

Zdjęcie przedstawia tablicę, która wisi na drewnianej ścianie. Na tablicy znajduje się orzeł w koronie oraz następujący napis: 1951–2001. W 50. rocznicę przymusowego wysiedlenia z ojcowizny ludności polskiej gmin: Bełz, Chorobrów, Krystynopol, Uhnów, Waręż, części Sokala — do powiatu ustrzyckiego i innych stron Polski. Przodkom w hołdzie, potomnym ku pamięci, Matce Bożej za opiekę w trudnych czasach. Związek Wysiedlonych, Parafia Brzegi Dolne, październik 2001.

Pół roku później, w lutym 1951 r., Polska podpisała umowę o korekcie granicznej z ZSRS. Do Polski przyłączono część Bieszczadów z Ustrzykami Dolnymi, w Związku Sowieckim znalazła się część Wołynia. Powodem tego była chęć przejęcia przez ZSRS prawa do eksploatacji złóż gazu ziemnego odkrytych właśnie na Wołyniu. Argumentem strony sowieckiej było „oddanie” Polsce terenów roponośnych. Złoża te jednak zostały już dawno wyczerpane. O tym, że porozumienie to było dla Polski niekorzystne, może świadczyć choćby fakt, że z jego ogłoszeniem zwlekano aż do maja. W taki sposób ostatecznie uregulowane zostały sprawy granic polskich.

Narastanie napięcia

R1Vs5rUQml0m21

Zdjęcie przedstawia tłum manifestujących ludzi. Są to głównie młodzi mężczyźni. Idą w kierunku widza. W rękach trzymają duży transparent z napisem Żądamy chleba.

Początek lat 50. daleki był w Polsce od normalności. Wobec narastającego napięcia w Europie władze zdecydowały się na wydłużenie służby wojskowej do dwóch lat. Miało to również służyć większej indoktrynacji i podporządkowaniu męskiej części młodzieży, która wchodziła w życie. Ogromnej rozbudowie uległy służby bezpieczeństwa (kierowane przez Stanisława Radkiewicza) oraz Milicja Obywatelska. Znacznie też zwiększono ich uprawnienia. Polska wchodziła w okres pełnego zniewolenia. W październiku 1950 r. przeprowadzono wymianę waluty. Nową złotówkę wymieniano w relacji 3:100 w odniesieniu do poprzednio obowiązującego środka płatniczego. Ta relacja dotyczyła jednak oszczędności i lokat bankowych do kwoty 100 tysięcy zł. Powyżej tej sumy relacja wymiany wynosiła już tylko 1:100, co było kradzieżą w majestacie ustawy. Na terenie Polski wprowadzono także zakaz posiadania walut obcych, złota i platyny. Karą za nielegalne ich posiadanie mógł być nawet wyrok śmierci.

Plan sześcioletni

R8oswnp21rEMu1

Zdjęcie przedstawia tłum ludzi zgromadzony po dwóch stronach ulicy. Wypatrują czegoś po lewej stronie zdjęcia. Za tłumem widoczny jest wielki stelaż na budowanym budynku z ogromną cyfrą 6 i napisem u góry: Plan sześcioletni to pokój, dobrobyt, socjalizm. Pod spodem znajduje się wielka rzeźba młota oraz koła zębatego z kłosem zboża. W tle widoczny jest inny budynek w budowie.

W sytuacji gdy społeczeństwo gwałtownie ubożało, rozpoczęła się realizacja planu sześcioletniego przewidzianego na lata 1950–1955. Głównym jego celem była przyśpieszona industrializacja kraju, którą zamierzano osiągnąć przez skierowanie głównych nakładów inwestycyjnych do przemysłu ciężkiego. Tym samym zaniedbano sektor konsumpcji i – co najtragiczniejsze – rolnictwo. W założeniach inwestycje przewidywane dla wsi miały nie przekroczyć 12%, a i tak nie osiągnęły tego poziomu. Innym sektorem, który bardzo ucierpiał, było budownictwo mieszkaniowe. Wszechobecne w kraju było zjawisko przepełnienia lokali mieszkalnych, co odbijało się na jakości życia społeczeństwa. Głównym mankamentem planu sześcioletniego było co roku zmienianie, a właściwie wytyczanie coraz to nowych założeń. Można powiedzieć, że plan ten właściwie nigdy nie został zrealizowany z powodu tak częstych i głębokich korekt.

Nowa konstytucja

R8qS6bOHAalCy1

Zdjęcie przedstawia portret dojrzałego mężczyzny. Ma on krótkie, zaczesane na bok włosy, owalną twarz, gęste brwi, bruzdy wokół ust oraz okulary w okrągłych oprawkach. Ubrany jest w garnitur z jasnym krawatem.

W 1951 r. pojawiły się plany podjęcia prac nad nową konstytucją. O stopniu suwerenności Polski najlepiej świadczył fakt, że jesienią tego roku projekt ustawy zasadniczej powrócił z Moskwy z odręcznymi poprawkami naniesionymi przez Stalina. Ostatecznie 22 lipca (święto narodowe – Manifest PKWN) 1952 r. uchwalono Konstytucję Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej. Jak widać, zmianie uległa nazwa państwa. Konstytucja znosiła urząd prezydenta. Kompetencje głowy państwa przejmowała wyłaniana przez sejm Rada Państwa, której przewodniczącym, już po wyborach z października, wybrano Aleksandra Zawadzkiego. Bolesław Bierut został premierem. Wybory do sejmu wyznaczały nową jakość życia politycznego. Startowali w nich kandydaci Frontu Narodowego (czyli ci „namaszczeni” przez PZPR), którzy zdobyli 99,8% głosów. Imponująca też była oficjalnie ogłoszona frekwencja wyborcza, która przekroczyła 95%. Od tej pory wszystkie kolejne głosowania powszechne miały charakteryzować się takimi wskaźnikami. W sytuacji narastania terroru i braku widoków na przyszłość powstała nowa rzeczywistość PRL. Niewiele zmieniła śmierć Józefa Stalina (5 marca 1953 r.). I choć pewne powiewy złagodzenia reżimu dało się poczuć w 1954 i 1955 r., to właściwe zmiany nastąpiły dopiero w roku kolejnym – 1956.

Słownik