Wykroczenie

Wykroczenie jest czynem:

• zawinionym, czyli popełnionym zgodnie z wolnym wyborem zachowania sprzecznego z normą prawną;

• społecznie szkodliwym (o mniejszym ładunku społecznej szkodliwości i łagodniej sankcjonowanym niż przestępstwo);

• zagrożonym przez ustawę obowiązującą w momencie jego popełnienia karą:

W odróżnieniu od przestępstw, wykroczenia mają mniejszy ciężar szkodliwości społecznej, co wiąże się z łagodniejszymi sankcjami.

Odpowiedzialność za wykroczenia

Wykroczenie popełnia jedynie sprawca czynu zabronionego, któremu można przypisać w chwili czynu winę, czyli wolny wybór zachowania sprzecznego z obowiązującą normą prawną. Odpowiedzialności za wykroczenie nie wyłącza nieświadomość karalności czynu, chyba że była ona usprawiedliwiona. Nie popełnia wykroczenia umyślnego ten, kto pozostaje w błędzie co do okoliczności stanowiącej znamię (cechę) czynu zabronionego. Na zasadach określonych w Kodeksie wykroczeń odpowiada tylko ten, kto popełnia czyn zabroniony po ukończeniu 17 lat.

Równocześnie mogą wystąpić okoliczności, które wyłączają odpowiedzialność za popełnienie wykroczenia. Należą do nich:

• działanie w obronie koniecznej;

• działanie w stanie wyższej konieczności.

Nie popełnia też wykroczenia osoba niepoczytalnaniepoczytalnośćniepoczytalna, ale nie dotyczy to sytuacji, gdy sprawca wykroczenia sam wprowadził się w stan nietrzeźwości lub odurzenia, powodując wyłączenie albo ograniczenie poczytalności, które przewidywał albo mógł przewidzieć.

Przestępstwo

Przestępstwo to czyn człowieka:

• społecznie niebezpieczny;

• określony w ustawie;

• zawiniony;

• zabroniony pod groźbą kary przez ustawę, która obowiązuje w momencie jego popełnienia.

Przestępstwa mają większy ładunek społecznej szkodliwości niż wykroczenia, dlatego są znacznie bardziej surowo karane.

Elementy przestępstwa

Przestępstwo jest pojęciem ogólnym, które powinno być rozpatrywane przez pryzmat jego struktury.

Klasyfikacja przestępstw

Przestępstwa są klasyfikowane według różnych kryteriów. Są to np.:

• podział ze względu na kryterium formy czasu – na przestępstwa z działania i z zaniechania;

• podział ze względu na kryterium formy winy – na przestępstwa umyślne i nieumyślne;

• podział ze względu na wagę przestępstwa – na zbrodnie i występki;

• podział ze względu na kryterium trybu ścigania – na przestępstwa publicznoskargowe i prywatnoskargowe.

R6GSzbYwxLrGc

Zdjęcie przedstawia mężczyznę ze śrubokrętem, który manipuluje nim w zamku klamki samochodowej.

Zbrodnie

Według Kodeksu karnego, zbrodnią jest dokonany umyślnie czyn zabroniony, zagrożony karą pozbawienia wolności na okres co najmniej 3 lat lub surowszą (np. zabójstwo ze szczególnym okrucieństwem, spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, handel ludźmi, zgwałcenie osoby małoletniej).

Występki

Występek to czyn zabroniony (dokonany umyślnie lub nieumyślnie), zagrożony karą grzywny, karą ograniczenia wolności przekraczającą miesiąc albo karą pozbawienia wolności przekraczającą miesiąc (np. nieumyślne spowodowanie śmierci, kradzież mienia o wartości powyżej 250 zł, rozpijanie osoby małoletniej).

Przestępstwa publicznoskargowe

Przestępstwo publicznoskargowe to przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego przez uprawniony organ – oskarżyciela publicznego. Może odbywać się to na wniosek osoby uprawnionej (np. w przypadku popełnienia kradzieży na szkodę osoby najbliższej) lub z urzędu, czyli bez potrzeby składania wniosku (np. sprowadzenie katastrofy). Określenie przestępstwa jako wnioskowego musi wyraźnie wynikać z treści przepisu.

Przestępstwa prywatnoskargowe

Przestępstwo prywatnoskargowe ścigane jest z oskarżenia prywatnego. Postępowanie zostaje wszczęte, gdy pokrzywdzony złoży prywatny akt oskarżenia, np. w przypadku znieważenia lub naruszenia nietykalności cielesnej. Zakwalifikowanie przestępstwa jako prywatnoskargowego musi wynikać z konkretnego przepisu.

Zasady odpowiedzialności karnej

Istnieje kilka podstawowych zasad, które muszą być spełnione, aby można było mówić o odpowiedzialności sprawcy za czyn.

Pierwsza z nich to zasadna nullum crimen sine legenullum crimen sine legenullum crimen sine lege. Zasada ta chroni jednostkę przed samowolnym stosowaniem represji przez organy państwowe.

Druga to zasada lex retro non agitlex retro non agitlex retro non agit. Zgodnie z nią odpowiedzialności karnej podlega tylko ten, kto popełnia czyn zabroniony pod groźbą kary według ustawy obowiązującej w czasie jego popełnienia. Ponadto nie popełnia przestępstwa sprawca czynu zabronionego, jeżeli nie można mu przypisać winy w czasie czynu, czyli wolnego wyboru zachowania sprzecznego z obowiązującą normą prawną. Kary i inne środki przewidziane w Kodeksie karnym stosuje się z uwzględnieniem zasad humanitaryzmu, w szczególności z poszanowaniem godności człowieka. Jeżeli w czasie orzekania obowiązuje ustawa inna niż w czasie popełnienia przestępstwa, stosuje się ustawę nową, jednak należy stosować ustawę obowiązującą poprzednio, jeżeli jest względniejsza (łagodniejsza) dla sprawcy.

Ogólną zasadą jest także to, że odpowiedzialności karnej podlega osoba, która w momencie popełnienia czynu zabronionego miała ukończone 17 lat. Czyny popełnione przez osoby nieletnie, czyli poniżej 17 roku życia, co do zasady nie są przestępstwami. Nieletni nie podlegają zatem odpowiedzialności karnej, ale stosuje się wobec nich środki przewidziane w Ustawie o postępowaniu w sprawach nieletnich.

Jednak od zasady, że odpowiedzialność karną ponoszą osoby powyżej 17 roku życia, istnieją pewne wyjątki. W niektórych przypadkach odpowiedzialności karnej podlegają nieletni, którzy ukończyli 15 lat i dopuścili się określonych przestępstw, np. zamachu na życie Prezydenta RP, umyślnego zabójstwa, umyślnego spowodowania ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, zgwałcenia, czynnej napaści, rozboju. Kara wymierzona nieletniemu nie może przekroczyć 2/3 ustawowego maksymalnego wymiaru kary przewidzianego za dane przestępstwo. Sąd może też zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary. Reakcją państwa na przestępstwo powinna być kara, która z jednej strony będzie konsekwencją sprawcy za popełnienie czynu zabronionego, a z drugiej - w wymiarze społecznym - skuteczną przestrogą przed dopuszczaniem się podobnych czynów.

Polskie prawo nie przewiduje kary śmierci.

Kiedy sprawca nie ponosi odpowiedzialności karnej?

R7eCALNqqNUBB1

Zdjęcie przedstawia mężczyznę znajdującego się w celi, na tle okna z kratami.

W pewnych sytuacjach odpowiedzialność karna nie następuje, mimo że mamy do czynienia z czynem zabronionym pod groźbą kary.

Sprawca czynu nie będzie pociągnięty do odpowiedzialności z przyczyn natury faktycznej (np. jeśli nie został wykryty lub organy ścigania nie dopełniły swoich obowiązków) albo natury prawnej.

Na mocy Kodeksu karnego w określonych sytuacjach nie następuje ukaranie sprawcy, który popełnił przestępstwo, np. kiedy nastąpiło przedawnienie albo umorzenie postępowania.

Równocześnie Kodeks karny przewiduje, że w niektórych sytuacjach sprawca nie podlega karze albo sąd może odstąpić od wymierzenia kary. Okoliczności, które wyłączają przestępność czynu, można podzielić na trzy kategorie:

RjNKzgQxpTaZN

Zdjęcie przedstawia dwóch bokserów podczas walki w ringu.

Słownik