Wybrane przykłady ujęcia motywu zdrady w literaturze

Słownik języka polskiego podaje trzy znaczenia słowa zdrada:

1. niedochowanie wierności wobec partnerki lub partnera;

2. złamanie jakichś zasad, idei;

3. działanie na szkodę kraju.

Przykłady można znaleźć w historii i literaturze. Strach, ambicja, zysk, fanatyzm to najczęstsze przyczyny zdrady. Bolesław Piasecki, Aleksander Wielopolski, Szczęsny Potocki, Ludwik Kalikstein to postacie autentyczne, których zdrada doprowadziła do tragedii wielu ludzi. Motyw zdrady od dawna fascynował artystów, w literaturze odnajdziemy wiele jednoznacznych i niejednoznacznych portretów zdrajcy. Najczęściej wymykają się one jednoznacznym ocenom.

William Szekspir Makbet (epoka elżbietańska)

ROXsTAH9HGH1W1

Czarno‑białe zdjęcie przedstawia mężczyznę w zbroi z nałożoną peleryną. Ma na głowie hełm ze skrzydłami. Mężczyzna patrzy w prawą stronę zdjęcia. Lewą rękę opiera na stojącej kolumnie.

Historia Makbeta rozgrywa się w Szkocji, gdzie dochodzi do krwawej walki o władzę. Tytułowy bohater pod wpływem przepowiedni, która rozbudza w nim ambicje polityczne, zabija swego pana, króla Szkocji Dunkana i obejmuje tron. Chcąc utrzymać władzę, posuwa się do coraz potworniejszych zbrodni, pozbawiając życia m.in. swego przyjaciela Banka. Ostatecznie jednak ponosi klęskę, ginąc w walce z Makdufem, jednym z panów szkockich. Powodem zdrad, których dopuszcza się Makbet, jest żądza władzy. Według Szekspira zdrada i zbrodnia, jak każde zło, muszą zostać ukarane. Zbrodniczego króla Szkocji wyrzuty sumienia prowadzą do szaleństwa, a jego żonę, Lady Makbet, która pchnęła go do pierwszej zbrodni, wiodą do samobójczej śmierci. Bohaterowie Szekspira są skomplikowani i wielowymiarowi. Ich historia pokazuje, w jaki sposób zło rodzi zło i w jaki sposób zdrada przyczynia się do następnej zdrady i zbrodni.

Gustav Flaubert Pani Bovary (realizm, w Polsce – pozytywizm)

R16lzmixjK7O3

Zdjęcie przedstawia stojącą przy oknie młodą kobietę. Ma owalną twarz, brązowe oczy i półdługie, ciemne włosy. Jej wizerunek odbija się w szybie okna.

Flaubert po napisaniu tej powieści wypowiedział słynne zdanie: Pani Bovary to ja. Stwierdzenie to miało podwójny sens: wyrażało przekonanie autora, że to najważniejsza książka, jaką stworzył, a także że bierze swoją bohaterkę w obronę i sugeruje czytelnikom, aby przyjrzeli się jej wnikliwiej. Emma Bovary jest postacią złożoną – to wrażliwa i nieszczęśliwa kobieta, która przez całe życie poszukuje miłości. Pochodząca z warstwy zamożnych chłopów dziewczyna, wyróżniająca się urodą i delikatnością, zostaje wysłana na pensję w klasztorze. Płytka religijność i romansowe lektury, które tam pochłania, wyrabiają w niej fałszywe wyobrażenia na temat życia. Kiedy wychodzi za mąż za wiejskiego lekarza Karola Bovary, jej marzenia zderzają się z szarą rzeczywistością. Niedobrane małżeństwo i niedojrzałość Emmy stają się przyczyną jej romansów. Emma zdradza męża z ziemianinem Rudolfem Boulanger, a potem z młodym notariuszem Leonem Dupuis. Związki te nie przynoszą jej szczęścia, kochankowie ją wykorzystują i przyczyniają się do jej kłopotów finansowych. Kiedy komornik zajmuje cały skromny majątek państwa Bovary, przerażona perspektywą materialnej nędzy i towarzyskiego skandalu Emma popełnia samobójstwo. Dopiero po tej tragicznej śmierci Karol poznaje prawdę o podwójnym życiu żony.

Czesław Miłosz Który skrzywdziłeś (współczesność)

Wiersz powstał w roku 1950 w ponurych czasach komunizmu, zniewolenia i całkowitej zależności Polski od Związku Sowieckiego. Ma on podwójny wymiar – historyczny (odnoszący się do czasu, w którym został napisany) oraz uniwersalny. Składa się z dwóch części. W pierwszej znajduje się opis zdrajcy – despotydespotyzmdespoty:

Cyniczny śmiech krzywdziciela oraz jego siła, którą czerpie z poklasku służalców oraz zastraszenia ludzi, nie jest jednak wieczna. Druga część wiersza zawiera przestrogę pod jego adresem – wypowiada ją podmiot liryczny, przedstawiający się jako poeta. Okrucieństwo nie zagwarantuje tyranowi bezpieczeństwa, a dzięki poetom, którzy przechowają pamięć o zbrodniach, wyrok historii będzie okrutny. Jedynym wyjściem dla tyrana jest:

RPGILmAmNIKgy

Obraz przedstawia Jezusa w niebiesko‑różowej szacie z długimi włosami, brodą i aureolą wokół głowy, którego pojmują żołnierze. Wokół żołnierze atakują mężczyzn w szatach, jeden z nich jest nagi. Na ziemi przed zgromadzonymi starszy mężczyzna powala żołnierza i zamachuje się do zaatakowania go nożem. W tle obrazu jest nocne niebo z jasnym księżycem.

Wizja samobójczej śmierci, okrutnej i poniżającej, odsyła do obrazu końca życia innych „wielkich” zdrajców – Judasza i Zygfryda de Löwe z Krzyżaków Sienkiewicza.

Słownik