Przeczytaj
Wybrane przykłady ujęcia motywu zdrady w literaturze
Słownik języka polskiego podaje trzy znaczenia słowa zdrada:
niedochowanie wierności wobec partnerki lub partnera;
złamanie jakichś zasad, idei;
działanie na szkodę kraju.
Przykłady można znaleźć w historii i literaturze. Strach, ambicja, zysk, fanatyzm to najczęstsze przyczyny zdrady. Bolesław Piasecki, Aleksander Wielopolski, Szczęsny Potocki, Ludwik Kalikstein to postacie autentyczne, których zdrada doprowadziła do tragedii wielu ludzi. Motyw zdrady od dawna fascynował artystów, w literaturze odnajdziemy wiele jednoznacznych i niejednoznacznych portretów zdrajcy. Najczęściej wymykają się one jednoznacznym ocenom.
William Szekspir Makbet (epoka elżbietańska)
Historia Makbeta rozgrywa się w Szkocji, gdzie dochodzi do krwawej walki o władzę. Tytułowy bohater pod wpływem przepowiedni, która rozbudza w nim ambicje polityczne, zabija swego pana, króla Szkocji Dunkana i obejmuje tron. Chcąc utrzymać władzę, posuwa się do coraz potworniejszych zbrodni, pozbawiając życia m.in. swego przyjaciela Banka. Ostatecznie jednak ponosi klęskę, ginąc w walce z Makdufem, jednym z panów szkockich. Powodem zdrad, których dopuszcza się Makbet, jest żądza władzy. Według Szekspira zdrada i zbrodnia, jak każde zło, muszą zostać ukarane. Zbrodniczego króla Szkocji wyrzuty sumienia prowadzą do szaleństwa, a jego żonę, Lady Makbet, która pchnęła go do pierwszej zbrodni, wiodą do samobójczej śmierci. Bohaterowie Szekspira są skomplikowani i wielowymiarowi. Ich historia pokazuje, w jaki sposób zło rodzi zło i w jaki sposób zdrada przyczynia się do następnej zdrady i zbrodni.
Gustav Flaubert Pani Bovary (realizm, w Polsce – pozytywizm)
Flaubert po napisaniu tej powieści wypowiedział słynne zdanie: Pani Bovary to ja
. Stwierdzenie to miało podwójny sens: wyrażało przekonanie autora, że to najważniejsza książka, jaką stworzył, a także że bierze swoją bohaterkę w obronę i sugeruje czytelnikom, aby przyjrzeli się jej wnikliwiej. Emma Bovary jest postacią złożoną – to wrażliwa i nieszczęśliwa kobieta, która przez całe życie poszukuje miłości. Pochodząca z warstwy zamożnych chłopów dziewczyna, wyróżniająca się urodą i delikatnością, zostaje wysłana na pensję w klasztorze. Płytka religijność i romansowe lektury, które tam pochłania, wyrabiają w niej fałszywe wyobrażenia na temat życia. Kiedy wychodzi za mąż za wiejskiego lekarza Karola Bovary, jej marzenia zderzają się z szarą rzeczywistością. Niedobrane małżeństwo i niedojrzałość Emmy stają się przyczyną jej romansów. Emma zdradza męża z ziemianinem Rudolfem Boulanger, a potem z młodym notariuszem Leonem Dupuis. Związki te nie przynoszą jej szczęścia, kochankowie ją wykorzystują i przyczyniają się do jej kłopotów finansowych. Kiedy komornik zajmuje cały skromny majątek państwa Bovary, przerażona perspektywą materialnej nędzy i towarzyskiego skandalu Emma popełnia samobójstwo. Dopiero po tej tragicznej śmierci Karol poznaje prawdę o podwójnym życiu żony.
Czesław Miłosz Który skrzywdziłeś (współczesność)
Wiersz powstał w roku 1950 w ponurych czasach komunizmu, zniewolenia i całkowitej zależności Polski od Związku Sowieckiego. Ma on podwójny wymiar – historyczny (odnoszący się do czasu, w którym został napisany) oraz uniwersalny. Składa się z dwóch części. W pierwszej znajduje się opis zdrajcy – despotydespoty:
Który skrzywdziłeś(fragment)
Który skrzywdziłeś człowieka prostego
Śmiechem nad krzywdą jego wybuchając
Gromadę błaznów koło siebie mając
Na pomieszanie dobrego i złego.
Cyniczny śmiech krzywdziciela oraz jego siła, którą czerpie z poklasku służalców oraz zastraszenia ludzi, nie jest jednak wieczna. Druga część wiersza zawiera przestrogę pod jego adresem – wypowiada ją podmiot liryczny, przedstawiający się jako poeta. Okrucieństwo nie zagwarantuje tyranowi bezpieczeństwa, a dzięki poetom, którzy przechowają pamięć o zbrodniach, wyrok historii będzie okrutny. Jedynym wyjściem dla tyrana jest:
Który skrzywdziłeś(fragment)
(…) świt zimowy
I sznur i gałąź pod ciężarem zgięta.
Wizja samobójczej śmierci, okrutnej i poniżającej, odsyła do obrazu końca życia innych „wielkich” zdrajców – Judasza i Zygfryda de Löwe z Krzyżaków Sienkiewicza.
Słownik
(gr.despótēs - mistrz, władca) forma nieograniczonych rządów charakteryzujących się nieograniczonymi uprawnieniami władzy, oparta na terrorze, nieprzestrzegająca praw obywatelskich: dyktatura; tyrania; satrapia
(ang. escape - uchodzić, wymykać się) ucieczka, oderwanie się od rzeczywistości, unikanie problemów, w psychologii oznacza ucieczkę człowieka od problemów życia codziennego w świat iluzji