Poetka z pokolenia pryszczatych

RBUZWxS50TIze1

Fotografia przedstawiająca starszą, uśmiechniętą kobietę - Wisławę Szymborską. Ma siwe, krótkie włosy. Jest kobietą o drobnej sylwetce. Ubrana jest w sukienkę. Siedzi w fotelu na tarasie lub balkonie, w dłoniach trzyma bukiet słoneczników.

Wisława Szymborska (1923‑2012) była nie tylko poetką, ale także krytyczką literacką oraz autorką felietonów i esejów. Od 1929 roku mieszkała w Krakowie i z nim związała swoje życie. Przed wojną Szymborska ukończyła Gimnazjum Sióstr Urszulanek, a podczas wojny kontynuowała naukę na tajnych kompletach, czyli zajęciach nielegalnie organizowanych dla uczniów i studentów. By uniknąć wywiezienia na roboty do Rzeszy, pracowała jako urzędniczka na kolei. Tuż po wojnie rozpoczęła studia polonistyczne, następnie przeniosła się na socjologię, ale ostatecznie, z powodu trudnej sytuacji finansowej, nie udało jej się ukończyć studiów.
Zaliczono ją do tzw. pokolenia pryszczatych, czyli twórców, którzy w latach 40. i 50. XX wieku tworzyli w duchu poetyki realizmu socjalistycznego, narzuconej przez ówczesne władze. Bardzo często wypominano Szymborskiej przynależność do tej grupy.                                                                Ilościowo dorobek literacki poetki można by uznać za skromny, bo liczy jedynie około 350 wierszy, ale jest on niezwykle dopracowany. Charakteryzuje się precyzją wyrażania i troską o poetyckie szczegóły, jednak najważniejszą cechą tej poezji jest poczucie humoru i ironiaironiaironia.

Kontekst społeczno‑polityczny

R1H88rEJz2LIl1Dłoń trzymająca młot nawiązuje do komunistycznej idei dyktatury proletariatu, czyli ludowładztwa (rządy robotników).

Grafika przedstawiająca dłoń trzymającą młot.

Wiersz UtopiautopiaUtopia po raz pierwszy został opublikowany w zbiorze Wielka liczba (1976). Rok ukazania się tekstu nie jest bez znaczenia. Od zakończenia II wojny światowej do 1989 roku Polska znajdowała się w obszarze politycznych wpływów ZSRR i była państwem komunistycznym. Dekada 1970‑1980 to rządy Edwarda Gierka, pierwszego sekretarza Komitetu Centralnego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej (PZPR). W gospodarce sformułowano wówczas „strategię przyspieszonego rozwoju gospodarczego i społecznego”, finansowaną przez kosztowne kredyty zagraniczne. Okres ten uznaje się za relatywnie liberalny (w porównaniu np. z czasami stalinizmu).

Kontekst filozoficzny

Utopia to projekt państwa idealnego, w którym podstawowe wartości to równość, sprawiedliwość i solidarność. Pierwsze koncepcje takiej idealnej organizacji państwowości powstały już w starożytności. Najsłynniejszą jest ta zawarta w Państwie Platona. Natomiast sam termin „utopia” powstał w XVI wieku. W 1516 roku Tomasz Morus stworzył esej o tym tytule i przedstawił w nim idealne społeczeństwo na fikcyjnej wyspie. Przyjmuje się dwie koncepcje genezy leksemu „utopia”: gr. oú – „nie” lub éu – „dobry”, tópos – „miejsce”, czyli „miejsce, którego nie ma” lub „dobre miejsce”. Koncepcje utopii upowszechniły się w XVII wieku.

Utopia Tomasza Morusa to państwo idealne. Organizacja społeczeństwa jest prosta: wszyscy muszą pracować, żyją według takich samych zasad, noszą podobne ubrania i spożywają te same posiłki. Naczelną zasadą społeczną jest skromność - podstawa moralności. Utiopianie są wolnymi ludźmi, żyją w demokracji i nie znają pieniądza. Tak opisuje idealne państwo Tomasz Morus:

Ustrój Utopii jest hierarchiczny. Na dole piramidy społecznej znajduje się rodzina. Obywateli reprezentują urzędnicy, którzy z kolei odpowiadają przed protofilarchami, a ci przed księciem. Proste, zrozumiałe prawa oraz tolerancja religijna zapewniają mieszkańcom wyspy pokój. Motyw idealnego państwa wielokrotnie reinterpretowano w kulturze. Uczyniła to m.in. Wisława Szymborska w swoim wierszu Utopia.

Słownik