RzcpR3TEQcWxN1

Zdjęcie przedstawia portret dojrzałego mężczyzny. Ukazany jest jego lewy profil. Mężczyzna ma krótkie włosy oraz bujne wąsy. Ma pociągłą twarz z prostym nosem. Ubrany jest w garnitur, siedzi na krześle.

Strukturalizm jako kierunek badawczy (różnych dziedzin nauki) o korzeniach lingwistycznychlingwistykalingwistycznych wyodrębnił się w latach 50. XX w. Postulował on analizę strukturalną badanych czynności i obiektów.

Struktura (łac. structura – konstrukcja) to wzajemne relacje elementów stanowiących całość. Strukturalizm zakładał, że „znaczenie powstaje dzięki wiedzy o tym, jak rzeczy łączą się ze sobą, a nie przez rozumienie ich w izolacji”. Badacz powinien zatem traktować zespół zjawisk jako system – szukać różnic i podobieństw w jego zakresie. Tak więc podjęto badania – głównie struktur myślenia i struktur społecznych – mając za wzór językoznawstwo strukturalne.

Językoznawstwo strukturalne

Twórcą strukturalizmu był Ferdynand de SaussureFerdynand de SaussureFerdynand de Saussure – szwajcarski językoznawca. Stworzył on również podstawy semiologiisemiologiasemiologii. W badaniach nad językiem proponował podejście synchroniczne i strukturalne. Zwrócił uwagę na rozróżnienie diachronii i synchronii, langue i parole. Badanie synchroniczne zakładało eksplorowanie języka w konkretnym momencie, natomiast podejście diachroniczne postulowało badanie języka zmieniającego się w czasie.

Podział na langue (z fr. – język) i parole (z fr. – mowa) to najistotniejsze rozróżnienie de Saussure’a. Język (langue) uznawany jest za ponadindywidualny system reguł (struktura językowa, gramatyka), nie ma zatem podmiotu i istnieje jako potencjalna możliwość realizacji. Natomiast parole to mowa, indywidualna wypowiedź, która zawsze ma swój podmiot, istnieje w ściśle określonym czasie, jest realizacją (a nie instytucją), jest swobodna i indywidualna.

Perspektywa diachroniczna badania języka zakładała ujęcie historyczne, czyli to, jakie przemiany zachodzą w jego rozwoju od form dawnych po współczesne. Perspektywa synchroniczna skupiała się natomiast na analizie języka w określonym momencie, bez analizy elementu historycznego. Ta metoda była najbliższa strukturalistom. Należy jednak pamiętać, że perspektywa diachroniczna i synchroniczna wzajemnie się uzupełniały.

Język jest zatem systemem nie tylko reguł, ale i znaków, a te zawsze odnoszą się do jakiejś rzeczywistości. Każdy znak ma dwa aspekty – znaczący (signifiant) i znaczony (signifié). Aspekt znaczony to byt, a znaczący to obraz akustyczny. Język jest zawsze czymś, co odnosi nas do rzeczywistości i w tym kontekście dźwiękowa strona języka nic nie znaczy. Pytanie brzmi zatem: „Jaka jest relacja między dźwiękiem i znaczeniem?”. Problem znaczenia wyrazu odnosi się do tego, jak postrzegać relacje między językiem i światem. W tym kontekście najważniejszą cechą znaku będzie jego arbitralność.

W tym kontekście rozumiemy, że język to system znaków i sposobów ich użycia przez jednostkę. Człowiek nigdy jednak nie pozna ich całości. Mowa zaś, rozumiana jako realizacja języka, będzie poddana jego zasadom.

RHC1Dqmt803XU1

Zdjęcie przedstawia portret starszego mężczyzny. Ukazany jest jego lewy profil. Mężczyzna ma owalną twarz ze zmarszczkami, wydatny nos, okulary w grubych oprawkach oraz krótkie włosy. Ubrany jest w garnitur, koszulę z krawatem.

Kontynuatorami myśli de Saussure’a byli językoznawcy zgromadzeni wokół praskiego ośrodka naukowego, stąd określenie „szkoła praska”. Głównymi jej przedstawicielami byli Rosjanie – Roman JakobsonRoman JakobsonRoman Jakobson i Nikołaj S. Trubieckoj.

R1TbIAp8BRMtS1

Zdjęcie przedstawia portret dojrzałego mężczyzny. Ukazany jest jego prawy półprofil. Mężczyzna ma pociągłą twarz, krótkie, zaczesane do tyłu włosy, bródkę oraz wąsy. Ubrany jest w garnitur, koszulę z krawatem.

Szczególnie zainteresowali się fonemem – najmniejszą jednostką systemu językowego. Fonem – jako znak językowy – służy do rozpoznania znaczenia wyrazu i nie może być zastąpiony żadnym innym dźwiękiem bez zmiany znaczenia wyrazu. Wartość fonemu jest wyznaczana przez opozycję fonologiczną (przez przeciwstawianie innemu fonemowi). Z kolei morfem jest najmniejszym elementem językowym mogącym przekazać jakieś znaczenie.

Przedstawiciele szkoły praskiej uważali, że zmiany językowe zaczynają się na poziomie żywej mowy (parole), dopiero potem przechodzą na poziom całej struktury (langue), dlatego tak ważna jest funkcja komunikacyjna języka, która cały czas się rozwija. Zasługą szkoły praskiej było również powołanie do życia teorii języka poetyckiego i funkcji poetyckiej komunikatu językowego.

Antropologia strukturalna

Podczas gdy językoznawcy strukturalni próbowali znaleźć prawidła i zasady rządzące różnorodnością językową, antropolodzy próbowali tego samego, stawiając jednak w centrum zainteresowania różnorodność kulturową.

R9RIfIQaiJvaF

Zdjęcie przedstawia dwóch starszych mężczyzn, którzy stoją naprzeciwko siebie. Jeden przekazuje drugiemu teczkę. Mężczyźni mają zmarszczki na twarzach, są łysiejący, mają krótkie, siwe włosy oraz założone okulary. Ubrani są w garnitury. Za mężczyznami stoją fotoreporterzy z aparatami. Robią mężczyznom zdjęcia.

Claude Lévi‑StraussClaude Lévi‑StraussClaude Lévi‑Strauss, francuski antropolog, uznał, że kultura lub życie społeczne funkcjonują jak system znaków (metoda językoznawcza) w języku. Oznacza to, że można je badać jak język.

W cytacie pobrzmiewa ważne założenie, że struktury myślenia są jednakowe dla wszystkich ludzi, gdyż wszyscy dysponują podobnie zbudowanym mózgiem. Jednak różnica między człowiekiem współczesnym a przedstawicielem (mniej złożonych struktur) polega na tym, że struktury myślenia współczesnego człowieka zostały stłamszone przez dziedzictwo kulturowe rozumiane tu jako schematy, zbiory znaczeń, które są konieczne do życia we współczesnym społeczeństwie. Aby poznać struktury społeczności tradycyjnych, należy prześledzić (zbadać) ich mitymitmity. Badanie owych opowieści, mimo częstego oderwania od właściwego kontekstu religijnego, językowego czy kulturowego, będzie zawsze brało pod uwagę niezmienną strukturę („uniwersalną nieracjonalną logikę pierwotną”Indeks górny *** Indeks górny koniec^***), którą nadał im człowiek w momencie powstania, oraz którą zauważa w momencie „odczytywania”. Według Lévi‑Straussa mity w pierwszym oglądzie wydają się zbiorem różnych opowieści, z których wyłaniają się uniwersalne tematy, jak np. dzieciobójstwo, ojcobójstwo, kazirodztwo itd. Powstawały one często z chęci podkreślenia niemożliwej do wytłumaczenia dychotomii życia i śmierci czy też (jak u Freuda) z niemożności pogodzenia ukrytych pragnień z porządkiem panującym w danej kulturze (natura vs kultura). Mity są również nośnikiem informacji, które są przekazywane z pokolenia na pokolenie. Często są to kwestie dotyczące panującego porządku, zbiory reguł czy nakazów.

Lévi‑Strauss próbował odnaleźć elementarną strukturę kultury – na wzór językoznawców chciał wyodrębnić jej najmniejsze elementy oraz znaleźć zależności między nimi. Tak, jak w języku, tak i w kulturze porządkowanie części składowych może być relacją opozycyjności (binarności).

Słownik