Tadeusz Żeleński-Boy Wstęp

Skąpstwo, w tym nasileniu, w jakim widzimy je u Harpagona, posiada dwa oblicza: jedno straszne, odrażające, drugie komiczne swą prostolinijnością, rozbrajające przez naiwność jego monomanii. Wstręt i grozę budzi w nas jako lichwiarz bez czci i wiary, jako twardy, obojętny i samolubny ojciec; ale raz po raz wyrwie mu się jakieś naiwne powiedzenie budzące w nas myśl: „Ależ to chory człowiek”. Ilekroć wrażenie grozy mogłoby przeważyć, Molier, z niezwykłą zręcznością, wysuwa na pierwszy plan wrażenie niedorzeczności.

boy Źródło: Tadeusz Żeleński-Boy, Wstęp, [w:] tegoż, Skąpiec, Wrocław 1947, s. 15.

Molier Świętoszek, Skąpiec

AKT TRZECI

Scena 1

HARPAGON, KLEANT, ELIZA, WALERY, PANI CLAUDE z miotłą w ręce, JAKUB, SZCZYGIEŁEK, ŹDZIEBEŁKO

HARPAGON
Dalej, chodźcie tu wszyscy; dam wam rozkazy na dzisiaj i wyznaczę każdemu jego zajęcie. Chodź no tu, pani Claude, zacznijmy od pani.
Pani Claude zbliża się z miotłą
Dobrze, już pod bronią. Tobie więc powierzam obowiązek posprzątania w całym mieszkaniu; proszę tylko nie ścierać mocno: to bardzo niszczy. Prócz tego oddaję pani podczas wieczerzy nadzór nad butelkami; jeśli się któraś gdzieś zawieruszy albo też jeśli się coś stłucze, pani będzie za to odpowiadać; wytrąci się z zasług.

JAKUB
na stronie
Roztropny wymiar kary.

R15bU7A1cNaOT1

Rycina przedstawia trzech długowłosych mężczyzn rozmawiających ze sobą w dużej komnacie. Mężczyźni ubrani są w siedemnastowieczne stroje typowe dla arystokracji: długie kaftany, spodnie sięgające do kolan, pończochy i trzewiki ze spiczastymi czubkami. W tle inne rozmawiające osoby.

HARPAGON
do pani Claude
No, ruszaj pani.

Scena 2

HARPAGON, KLEANT, ELIZA, WALERY, JAKUB, SZCZYGIEŁEK, ŹDZIEBEŁKO

HARPAGON
Ciebie, Ździebełko, i ciebie, Szczygiełek, przeznaczam do płukania szklanek i nalewania wina, ale tylko wówczas, gdy ktoś będzie miał pragnienie, a nie wzorem tych błaznów lokai, co to naprzykrzają się ludziom i namawiają do picia, kiedy się nikomu o tym nie śniło! Czekajcie, aż ktoś poprosi, i to niejeden raz, a pamiętajcie przy tym nie żałować wody.

JAKUB
na stronie
Tak. Czyste wino uderza do głowy.

SZCZYGIEŁEK
Czy mamy zdjąć płótniankipłótniankapłótnianki?

HARPAGON
Tak, kiedy ujrzycie, że goście się już schodzą, a pamiętajcie nie zniszczyć liberiiliberialiberii.

ŹDZIEBEŁKO
Ale kiedy, proszę pana, mój kaftan po jednej stronie strasznie poplamiony olejem…

SZCZYGIEŁEK
A znowu moje szarawaryszarawaryszarawary całkiem podarte z tyłu, tak, że uczciwszy uszy, widać mi…

HARPAGON
do Szczygiełka
Sza! Trzymaj się zręcznie koło ściany i obracaj się zawsze frontem.
do Ździebełka, pokazując mu, w jaki sposób ma trzymać kapelusz przed sobą, aby zasłonić plamę z oleju
A ty, kiedy będziesz usługiwał, trzymaj zawsze kapelusz w ten sposób.

[…]

RGy65rpHQkK9g1

Rycina przedstawia dwóch stojących naprzeciw siebie mężczyzn. Są oni w siedemnastowiecznych, arystokratycznych strojach: frakach sięgających do kolan, koszulach oraz spodniach do kolan. Na nogach mają pończochy. Mężczyzna po lewej stronie ma na głowie ufryzowaną perukę z lokami nad uszami i zaplecionym warkoczykiem na karku. Mężczyzna ten trzyma obiema dłoniami drugiego mężczyznę za poły fraka. Ten odchyla się nieco do tyłu. Ma w lewej ręce duży kapelusz. Pod ilustracją napis w języku francuskim.

Scena 5

HARPAGON, WALERY, JAKUB

[…]

HARPAGON
A teraz, Jakubie, trzeba wychędożyćwychędożyćwychędożyć karocę.

JAKUB
Niech pan czeka: to do stangretastangretstangreta. Wkłada płaszcz Powiada pan…

HARPAGON
Że trzeba wychędożyć karocę i mieć konie w pogotowiu. Zawieziesz na jarmark…

JAKUB
Pańskie konie? Ależ, dalibóg, one po prostu z nóg lecą! Nie powiem panu, że leżą na podściółce: biedne zwierzęta nie wiedzą, co to podściółka, nie ma co o tym gadać! Ale trzyma je pan na tak ścisłym poście, że to już ledwie cienie, widma, szkielety, a nie konie.

HARPAGON
Wielka krzywda! Cały dzień nic nie robią.

JAKUB
Pan myśli, że kto nic nie robi, to już jeść nie potrzebuje? Lepiej by wyszło na zdrowie biednym bydlątkom pracować porządnie, ale za to najeść się do syta. Serce się kraje patrzeć na tę mizerię! Bo, koniec końców, człowiek ma serce dla swoich koni: zdaje mu się, że sam cierpi, kiedy patrzy na ich niedolę. Od ust sobie codziennie odejmuję, aby je pożywić; to, proszę pana, trzeba być z kamienia, aby tak nie mieć litości nad bliźnim.

HARPAGON
Niewielka praca odwieźć panienki na jarmark.

M110 Źródło: Molier, Świętoszek, Skąpiec, , Warszawa 1985, przeł. Tadeusz Żelenski-Boy.