Biografia

Lyotard urodził się w 1924 r. w Paryżu. Ukończył studia filozoficzne, następnie pracował jako nauczyciel licealny w Constantine w Algierii. Wśród jego planów życiowych, jak podaje w swej autobiografii, było wstąpienie do zakonu dominikanów, a także pragnienie zrealizowania się jako malarz lub historyk, co jednocześnie wyznacza zakres jego zainteresowań. W czasie drugiej wojny światowej w sierpniu 1944 r. wziął udział jako sanitariusz w walkach z Niemcami w Paryżu. Jego poglądy początkowo związane były z radykalną lewicą marksistowską, określał siebie wówczas jako komunistę. Do 1966 r. był aktywnym działaczem i teoretykiem lewicującej grupy o nazwie Socialisme ou Barbarie, następnie – Pouvoir Ouvrier. W latach sześćdziesiątych rozpoczął pracę w uczelniach paryskich, w Sorbonie, Nanterre oraz Vincennes. W 1971 r. uzyskał stopień naukowy doktora. Od połowy lat osiemdziesiątych pracował jako profesor w Collège Internationale de Philosophie, a od 1986 r. był wykładowcą uczelnianym w Irvine w Stanach Zjednoczonych. W 1979 r. wydał głośną książkę La condition postmoderne. Rapport sur le savoir (Kondycja ponowoczesna. Raport o stanie wiedzy), która przyniosła mu światowy rozgłos.

Poglądy

W szkicu Peregrinations: Law, Form, Event, który stanowi swego rodzaju intelektualną biografię Lyotarda, przedstawia filozof historię swych zainteresowań: kolejno zagadnieniem obojętności jako pojęciem etycznym, następnie fenomenologią i marksizmem, wreszcie problematyką stanu wiedzy z końca XX w. Za prekursorów swej myśli uznał przede wszystkim Arystotelesa, Kanta i Wittgensteina z późniejszego okresu jego filozoficznej pracy.

Postmodernizm

Refleksja nad stanem wiedzy w drugiej połowie XX w. wypełniła książkę Kondycja ponowoczesna, zamówioną u Lyotarda przez uniwersytet w Québecu, którą można określić jako swego rodzaju podsumowanie tzw. trendów „postmodernistycznych”. Postmodernizmpostmodernizm (ponowoczesność)Postmodernizm jest terminem pierwotnie związanym z krytyką literacką i artystyczną, przeniesionym, aczkolwiek nie bez protestów, na grunt refleksji filozoficznej i związany z takimi nazwiskami jak Jacques Derrida, Gilles Deleuze, Richard Rorty, Zygmunt Bauman czy właśnie Lyotard. Polskim odpowiednikiem dość niejasnego semantycznie terminu postmodernizm jest „ponowoczesność”, a zatem wiąże się jego znaczenie z kryzysem cywilizacji „nowoczesnej”, wywodzącej się z myśli oświeceniowej i niektórych aspektów filozofii Hegla. Za prekursorów postmodernizmu uważa się również: Nietzschego, Schopenhauera, Bergsona, Habermasa.

Upadek wielkich narracji

Epokę nowoczesną określa Lyotard jako czas „wielkich opowieści (narracji)”, które, przeciwstawiając się narracjom tradycyjnym, przede wszystkim mitycznym i baśniowym, dokonywały swego rodzaju scalenia różnorakich dziedzin wiedzy i nauki i dążyły do wyznaczania kryteriów funkcjonowania społeczeństw (Lyotard określa je także jako „metanarracje”). Dzieli je na dwa typy: „opowieści wolnościowe” i „opowieści spekulatywne”.

Ponowoczesność (w rozumieniu Lyotarda) to, jak widać, kryzys nowoczesności, ale jednocześnie jej konsekwencja i – w pewnym sensie – kontynuacja. Tu trzeba przypomnieć, że podstawą nowoczesności był duch krytycyzmu, negatywnie odnoszący się do „narracji” tradycyjnych (mitycznych i baśniowych) i ten duch krytyczny ostatecznie obrócił się przeciwko niej. W efekcie Lyotard może zarzucić nowoczesności to, że przeciwstawiając się dawnym „naiwnym” narracjom, sama popadła w naiwną narracyjność niezbyt oddaloną od baśniowej. Dopiero ponowoczesność, jego zdaniem, przynosi ostatecznie zerwanie zarówno z tradycyjnymi opowieściami, jak i wielkimi narracjami.

Społeczeństwo ponowoczesne

Analizując sytuację nauki, Lyotard zmierza do przedstawienia tytułowej „kondycji ponowoczesnej” człowieka. Posługuje się w tym celu, podobnie jak przy charakterystyce nauki, pojęciami: dyskursdyskurs i gra językowagry językowegra językowa. Człowiek ponowoczesny uczestniczy w wielu dyskursach i językowych grach, co określa filozof jako „agonistykę współczesną”, konieczność ciągłego dokonywania wyborów spośród wielu możliwości z niepewnością końcowej wygranej. Wygrana wynika ze skutecznoścskutecznośćskuteczności, którą rozumieć można na różne sposoby, jako: nowatorskość, atrakcyjność, przebojowość itd. Nie jest to jednak gra całkowicie pozbawiona zasad, ma ona bowiem charakter swobodnej konkurencji, jest w pewnym sensie i do pewnego stopnia egalitarna.

Źródła

Za źródło myśli Lyotarda należy uznać zarówno całą tradycję filozoficzną, jak i współczesne koncepcje filozofów określanych jako poststrukturaliści. Z tradycji dawnej ważne są dla Lyotarda poglądy Arystotelesa i Platona, najczęściej bodaj sięga on w swych rozważaniach do myśli Kanta, ważnym źródłem ponadto jest dlań system Hegla i współczesna myśl Heideggera i Levinasa. Lyotard powołuje się również na tradycję filozofii języka, przede wszystkim sięga do pism Wittgensteina i jego następców.

RDDVibemRN8BZ

Zdjęcie przedstawia rzeźbę głowy starszego mężczyzny z krótką brodą i włosami oraz zmarszczkami na twarzy.

RjFjg1tlYqyMA

Zdjęcie przedstawia rzeźbę głowy starszego mężczyzny z długą, pofalowaną brodą, grzywką zaczesaną na czoło oraz charakterystycznymi dla wieku zmarszczkami.

R1Geyqt8it4zv

Zdjęcie przedstawia starszego mężczyznę z krótkimi włosami i lekko rozchylonymi ustami. Ubrany jest w garnitur, jedną ręką poprawia krawat, drugą wskazuje na coś poza kadrem.

R1eRRWqhD2XLH

Na pierwszym planie zdjęcia znajduje się łysiejący mężczyzna z wąsem, ubrany w ciemny garnitur, białą koszulę i krawat. Wzrok ma skupiony na czymś poza planem zdjęcia. W tle widać innych ludzi, w tym młodego mężczyznę uśmiechającego się do obiektywu.

Rd2GiwUr8lkx0

Zdjęcie przedstawia profil mężczyzny w średnim wieku, wpatruje się w coś poza planem zdjęcia. Ubrany jest w marynarkę oraz rozpiętą pod szyją koszulę.

Wpływ i recepcja

Poglądy Lyotarda, przede wszystkim te wyłożone w Kondycji ponowoczesnej, wywołały wiele kontrowersji i polemik. Na ogół nie były to bezpośrednie ataki na filozofa, raczej polemiczne analizy jego koncepcji i odniesienia do jego poglądów. W bogatej już literaturze na temat postmodernizmu na różne sposoby i z różnych źródeł wywodzono termin postmodernizm. Inaczej ujmowano kategorie racjonalności i konsensusu (Habermas), inaczej też, według niektórych, toczą się gry językowe. Na marginesie można zauważyć, że recepcja Lyotarda niejako ilustruje jego pogląd o wielości dyskursów i egzemplifikuje zasadniczą tezę o agonistyce w społeczeństwach ponowoczesnych. Recepcja Lyotarda nie ogranicza się do filozofii. Szczególny oddźwięk znajduje w teorii sztuki i – przede wszystkim – w teorii literatury, powołują się na niego także językoznawcy i socjologowie.

Lyotard w Polsce

Prace Lyotarda znane były w Polsce jeszcze przed wydaniem ich polskich tłumaczeń, choć można mówić o spóźnionej recepcji jego myśli w Polsce. Pojawiały się najpierw omówienia i niewielkie fragmenty jego prac drukowane w czasopismach. Nasilenie polskiej recepcji myśli ponowoczesnej, a wraz z nią i myśli Lyotarda nastąpiło na przełomie lat 80. i 90., a w 1997 r. ukazała się Kondycja ponowoczesna. Prace Lyotarda znaleźć można także w antologiach tekstów poświęconych postmodernizmowi.

Polska recepcja Lyotarda nie różni się od światowej, to znaczy Lyotard jest istotnym punktem odniesienia dla współczesnej refleksji dotyczącej postmodernistycznego świata.

Polecenie 1

Opisz, jak poniższe cytaty charakteryzują kondycję świata „ponowoczesnego”?

RKBAYoVatAwAU

Ilustracja przedstawia napis w ozdobnej ramce. Treść napisu: Nauka gra swoją własną grę. Jean‑François Lyotard.

R7ifnOtAgIDeL

Ilustracja przedstawia napis w ozdobnej ramce. Treść napisu: Konsensus jest horyzontem, którego nigdy nie osiągniemy. Jean‑François Lyotard.

RymaE1XDVWJIo

Ilustracja przedstawia napis w ozdobnej ramce. Treść napisu: Możemy pojmować coś absolutnie wielkiego, ale każda prezentacja tej absolutnej potęgi wydaje się nam żałośnie niewystarczająca. Jean‑François Lyotard.

RoW9Xa2xxBMKe

(Uzupełnij).

Słownik