Przeczytaj
SymboleSymbole znane były Europie antycznej – zarówno greckiej, jak i rzymskiej – ale szczególnego znaczenia nabrały w średniowieczu. Kultura tej epoki była bowiem w całości chrześcijańska, a religia stanowiła jej zasadniczy element – wyznaczała główne idee, sposób urządzenia społeczeństwa i państwa, określała reguły życia codziennego, a także dyktowała prawa sztuki i nauki.
Istotną cechą religii jest postrzeganie rzeczywistości podzielonej na sfery sacrumsacrum i profanumprofanum – świat ponadludzki, metafizyczny oraz rzeczywistość empiryczną, ziemską. To, co metafizyczne, święte i ponadludzkie, było w średniowieczu trudne do nazwania i opisania. Aby poradzić sobie z tą przeszkodą, ludzie sięgali po symbole – przedmioty, które będąc częścią znanej ludziom rzeczywistości, mówiły o świecie boskim. Dorothea Forstner pisze:
Świat symboliki chrześcijańskiejSymbolem nazywano pierwotnie odłamany kawałek kości do gry lub jakiegoś innego przedmiotu, którego brzeg pasował do brzegu pozostałej części tak, że można je było ze sobą złożyć. Przyjaciele i goście obdarzali się nawzajem takimi kawałkami przedmiotów, aby móc się po nich rozpoznać. Były znakiemznakiem rozpoznawczym (…), który dziedziczono w rodzinach. Później posługiwano się w takim celu odciskiem pieczęci.
W znaczeniu przenośnym symbole oznaczają rzeczy, które z racji jakiegokolwiek podobieństwa uzmysławiają coś duchowego. Nie chodzi już tylko o złączenie ze sobą dwóch części jednego przedmiotu, lecz o spotkanie tego, co konkretne, z reprezentowaną przez siebie, a w sakramentach nawet skutecznie w sobie zawartą rzeczywistością wyższego porządku.
Człowiek jako istota duchowo‑zmysłowa potrzebuje symboli, aby przybliżyć sobie to, co duchowe. Niekiedy mgliste odczuwanie ich bogatej treści może mu powiedzieć więcej niż słowa. Symbole bowiem łączą w jedno ogólne wrażenie najbardziej różne rzeczy, natomiast mowa tylko w sposób cząstkowy i stopniowy uświadamia to, co symbole w jednej chwili przedstawiają duszy ludzkiej.
Źródło: Dorothea Forstner, Świat symboliki chrześcijańskiej, oprac. P. Pachciarek, R. Turzyński, W. Zakrzewska, tłum. P. Pachciarek, R. Turzyński, W. Zakrzewska, Warszawa 1990, s. 7.
Słownik
(gr. akróstichon – początek wiersza) – utwór wierszowany, w którym początkowe litery lub słowa wersów albo zwrotek tworzą wyraz bądź zdanie
katalogi symboli roślinnych
objawienie się sfery sacrum w sferze profanum; objawienie świętości w rzeczywistości ziemskiej
(łac. świętość) – w wyobrażeniach religijnych rzeczywistość święta – metafizyczna, boska, nadludzka; wszystko to, co przekracza rzeczywistość empiryczną, poznawalną zmysłami, otaczającą człowieka
(łac. pro – przed i fanum – świątynia) – w wyobrażeniach religijnych rzeczywistość świecka – fizyczna, przyrodnicza, ludzka; wszystko to, co obejmuje rzeczywistość empiryczną, poznawalną zmysłami, otaczającą człowieka
(gr. symballein – znaczący, rozpoznawczy kawałek przedmiotu) – element rzeczywistości materialnej (rzecz, zjawisko, roślina, zwierzę lub osoba) obdarzony dodatkowym, abstrakcyjnym znaczeniem; znaczenie to jest niejednoznaczne, często celowo niejasne, odwołujące się bardziej do pewnej sfery znaczeń niż pojedynczego pojęcia; np. róża jako symbol m.in. miłości, namiętności, kobiecości, cierpienia, pragnienia, tęsknoty
element materialny obdarzony znaczeniem; znaki mogą mieć charakter naturalny (są oznakami, symptomami jakichś zjawisk naturalnych) lub umowny – stworzony przez ludzi. Wśród znaków umownych wyróżniamy znaki ikoniczne, w których forma znaku jest podobna do tego, co ów znak oznacza, oraz znaki symboliczne, w których związek między formą znaku a jego znaczeniem jest arbitralny – narzucony przez człowieka