Przeczytaj
Poeta między epokami
Adam Asnyk (1838–1897) był poetą trzech pokoleń. Wychowały go romantyczne idee Adama Mickiewicza i Juliusza Słowackiego. Z kolei późniejsi młodopolscy twórcy wiele mu zawdzięczali, choć nie w pełni podzielali jego dążenie do harmonijnej estetyki i przejęcie hasłami pracy społecznej. Przede wszystkim Asnyk przynależał jednak do generacji pozytywistów. Niektórzy badacze twierdzą, że jego niezaprzeczalny talent poetycki nie mógł rozwinąć się w pełni w czasach niechętnych liryce. W epoce tej nie wykształcił się bowiem żaden dominujący nurt poetycki, a do jej najważniejszych osiągnięć zalicza się twórczość prozatorską: nowele i powieści. Mimo to wiersze autora Między nami nic nie było... trwale zapisały się w kanonie literatury polskiej.
Młody poeta
Adam Asnyk w młodości głęboko wierzył w ideały romantyczne, był członkiem ruchu konspiracyjnego, uczestniczył w powstaniu styczniowympowstaniu styczniowym. Po klęsce powstania, w atmosferze zwątpienia, zadebiutował jako poeta. Przyjął część pozytywistycznych haseł, otoczył czcią naukę i postęp techniczny. Angażował się też w działania na rzecz oświaty i kultury, w 1884 roku wszedł w skład Rady Miejskiej Krakowa. Ponadto był zapalonym taternikiem i członkiem Polskiego Towarzystwa TatrzańskiegoPolskiego Towarzystwa Tatrzańskiego (zał. w roku 1873).
Sąd nad romantyzmem
Debiutancki poemat Asnyka Sen grobów (1865) stanowi swoiste podsumowanie dziedzictwa romantyzmu – Asnyk krytykuje w nim utopijność poprzedniej epoki, odrealnioną duchowość, a także powierzchowność działań. Nie przekreśla jednak całkowicie młodzieńczych przekonań, dając wyraz wiary w boski sens historii i czci dla zrywu niepodległościowego.
Zdystansowana liryka miłosna
Adam Asnyk był autorem wielu wierszy o tematyce miłosnej. Nie kontynuował jednak romantycznej tradycji liryki pełnej uniesień i wielkich, tragicznych uczuć. Przyjmował w wierszach postawę zdystansowaną, ograniczał środki ekspresji na rzecz neutralnego, wyważonego opisu rzeczywistości. Zamiast wyznań wprowadzał do wierszy ironięironię, kontrastował żarliwe uczucia podmiotu lirycznego z powściągliwością adresatki monologu. Ten sposób mówienia o miłości ilustrują typowe dla Asnyka sformułowania, takie jak: Między nami nic nie było!
, Gdybym był młodszy, dziewczyno
(a wers ten pisał, mając lat trzydzieści!), czy Jednego serca! Tak mało mi trzeba,/ A jednak widzę, że żądam za wiele!
Poezja tatrzańska
W 1879 roku ukazał się cykl W Tatrach, w którym poeta dał wyraz swojej fascynacji górskim krajobrazem. Starał się ukazać w wierszach różnorodność tatrzańskiej natury – jej idylliczną urodę, a także grozę, którą wzbudzają monumentalne i nieosiągalne szczyty. Elementy krajobrazu bywają dla Asnyka pretekstem do snucia przemyśleń o ludzkim losie. Podmiot liryczny w wierszu Noc pod Wysoką początkowo odczuwa strach przed potęgą natury, ostatecznie jednak uznaje siebie za jej nieodłączną część, co pozwala mu odnaleźć wewnętrzny spokój.
Zainteresowanie starożytnością
Niektóre z wierszy Adama Asnyka wpisują się w poetykę parnasizmuparnasizmu, zapoczątkowaną przez autorów francuskich, m.in. Teofila Gautiera (1811–1872) i Charles’a Leconte de Lisle’a (1818–1894). Liryka ta odwoływała się do wątków starożytnych i sławiła harmonię antycznego świata. Parnasiści głosili kult piękna, stosowali powściągliwe środki artystyczne i byli niechętni wyrażaniu w poezji zbyt gwałtownych uczuć. Opisywali też dzieła sztuki starożytnej. Jednym z wierszy Asnyka wpisujących się w tę konwencję jest Fresk PompejePompeje, inspirowany mitologią i atmosferą włoskiego Południa.
Poezja programowa
Poeta nie pozostawał obojętny na aktualne wydarzenia i formułował w swoich wierszach konkretne postulaty społeczne. To, co prozaicy epoki czynili na kartach powieści i nowel, Asnyk realizował w liryce, w której możemy znaleźć liczne hasła, odezwy czy wierszowane apele. Do generacji pozytywistów szukających nowych wyzwań skierował poeta wiersz Do młodych. Zachęcał, aby nie zapominali o poprzednikach i nie burzyli „przeszłości ołtarzy”, mimo że stoją przed nimi nowe cele, właściwe ich czasom:
Do młodychKażda epoka ma swe własne cele
I zapomina o wczorajszych snach…
Nieście więc wiedzy pochodnię na czele
I nowy udział bierzcie w wieków dziele,
Przyszłości podnoście gmach!Ale nie depczcie przeszłości ołtarzy,
Choć macie sami doskonalsze wznieść;
Na nich się jeszcze święty ogień żarzy
I miłość ludzka stoi tam na straży,
I wy winniście im cześć!
Filozofia cyklu Nad głębiami
W cyklu trzydziestu sonetów zatytułowanym Nad głębiami poeta wyłożył swoje poglądy filozoficzne. Jego refleksje dotyczyły przede wszystkim człowieka i jego miejsca we wszechświecie. Zwracał uwagę na ogrom kosmosu i trudność zrozumienia niezwykłości natury, której ludzie są nieodłączną częścią. Głosił ideę wspólnej, harmonijnej pracy dla dobra przyszłych pokoleń – uważał, że tylko w ten sposób można wzlecieć do gwiazd i osiągnąć nieśmiertelność. Potrzebę podjęcia tego tematu ujął w słowa:
Jako cząsteczka wszechświata myśląca...Jako cząsteczka wszechświata myśląca
Szukam w nim celu i o celu myślę —
Bo ten się wiąże z mem pojęciem ściśle,
Tak, jak odczucie światła lub gorąca.
Asnyk dążył do klarownego wyłożenia treści intelektualnych, unikał wyszukanych sformułowań, dbając o zrozumiały i przystępny język swoich wierszy. Skonstruował cykl Nad głębiami jako w pełni przemyślany zamysł artystyczny. Rozważania filozoficzne ukazane w kontekście przemian natury stanowiły na tle ówczesnej poezji przedsięwzięcie jedyne w swoim rodzaju.
Słownik
(łac. eironeia) – drwina, złośliwość lub szyderstwo ukryte w wypowiedzi pozornie aprobującej, nadawanie wypowiedzi odwrotnego sensu w stosunku do tego, co wynika ze znaczenia użytych słów, na przykład w celu ośmieszenia poglądów czy cech rozmówcy lub pokazania dystansu wobec osób czy zjawisk; wypowiedź zawierająca ironię najczęściej jest krytyką lub naganą, która przyjmuje formę pozornej pochwały; ironia jest narzędziem literackim, w którym wybrane słowa są celowo używane do wskazania znaczenia innego niż dosłowne, można wyróżnić ironię słowną i sytuacyjną.
(Parnas - pasmo górskie w środkowej Grecji, w mitologii greckiej siedziba Apollina, symbolizuje doskonałość w sztuce) – nurt w poezji XIX wieku opierający się na kulcie piękna, harmonii stylu, unikający ekspresyjnych środków artystycznych. Parnasiści często sięgali po tematykę starożytną i mitologiczną, wyznawali hasło „sztuka dla sztuki”. Nazwa pochodzi od tytułu tomu wierszy Le Parnasse contemporain prekursorów tego kierunku; postawa artystyczna, która cechuje się skupieniem na sprawach oderwanych od problemów codziennego życia