Poeta między epokami

RLsMwPpmUVcUk1

Obraz przedstawia portret Adama Asnyka. Jest to człowiek w średnim wieku z brodą i wąsami. Twarz ma szczupłą, wydatny nos i duże oczy. Ubrany jest w garnitur. Mężczyzna siedzi w fotelu.

Adam Asnyk (1838–1897) był poetą trzech pokoleń. Wychowały go romantyczne idee Adama Mickiewicza i Juliusza Słowackiego. Z kolei późniejsi młodopolscy twórcy wiele mu zawdzięczali, choć nie w pełni podzielali jego dążenie do harmonijnej estetyki i przejęcie hasłami pracy społecznej. Przede wszystkim Asnyk przynależał jednak do generacji pozytywistów. Niektórzy badacze twierdzą, że jego niezaprzeczalny talent poetycki nie mógł rozwinąć się w pełni w czasach niechętnych liryce. W epoce tej nie wykształcił się bowiem żaden dominujący nurt poetycki, a do jej najważniejszych osiągnięć zalicza się twórczość prozatorską: nowele i powieści. Mimo to wiersze autora Między nami nic nie było... trwale zapisały się w kanonie literatury polskiej.

Młody poeta

Adam Asnyk w młodości głęboko wierzył w ideały romantyczne, był członkiem ruchu konspiracyjnego, uczestniczył w powstaniu styczniowympowstanie styczniowepowstaniu styczniowym. Po klęsce powstania, w atmosferze zwątpienia, zadebiutował jako poeta. Przyjął część pozytywistycznych haseł, otoczył czcią naukę i postęp techniczny. Angażował się też w działania na rzecz oświaty i kultury, w 1884 roku wszedł w skład Rady Miejskiej Krakowa. Ponadto był zapalonym taternikiem i członkiem Polskiego Towarzystwa TatrzańskiegoPolskie Towarzystwo TatrzańskiePolskiego Towarzystwa Tatrzańskiego (zał. w roku 1873).

Sąd nad romantyzmem

Debiutancki poemat Asnyka Sen grobów (1865) stanowi swoiste podsumowanie dziedzictwa romantyzmu – Asnyk krytykuje w nim utopijność poprzedniej epoki, odrealnioną duchowość, a także powierzchowność działań. Nie przekreśla jednak całkowicie młodzieńczych przekonań, dając wyraz wiary w boski sens historii i czci dla zrywu niepodległościowego.

R1QMEKbkpVoio

Obraz przedstawia konny portal powstańczy. Patrol przemieszcza się po piaszczystym polu porośniętym niskimi trawami. Powstańcy jadą drogą i napotykają idącego mężczyznę w płaszczu i kapeluszu.

Zdystansowana liryka miłosna

RmYlqL1oSIKoU1

Obraz przedstawia mężczyznę i kobietę siedzących przy pianinie. Kobieta gra na pianinie i przewraca nuty, mężczyzna przygląda się jej. Na pianinie znajduje się ogromny bukiet kwiatów.

Adam Asnyk był autorem wielu wierszy o tematyce miłosnej. Nie kontynuował jednak romantycznej tradycji liryki pełnej uniesień i wielkich, tragicznych uczuć. Przyjmował w wierszach postawę zdystansowaną, ograniczał środki ekspresji na rzecz neutralnego, wyważonego opisu rzeczywistości. Zamiast wyznań wprowadzał do wierszy ironięironiaironię, kontrastował żarliwe uczucia podmiotu lirycznego z powściągliwością adresatki monologu. Ten sposób mówienia o miłości ilustrują typowe dla Asnyka sformułowania, takie jak: Między nami nic nie było!, Gdybym był młodszy, dziewczyno (a wers ten pisał, mając lat trzydzieści!), czy Jednego serca! Tak mało mi trzeba,/ A jednak widzę, że żądam za wiele!

Poezja tatrzańska

W 1879 roku ukazał się cykl W Tatrach, w którym poeta dał wyraz swojej fascynacji górskim krajobrazem. Starał się ukazać w wierszach różnorodność tatrzańskiej natury – jej idylliczną urodę, a także grozę, którą wzbudzają monumentalne i nieosiągalne szczyty. Elementy krajobrazu bywają dla Asnyka pretekstem do snucia przemyśleń o ludzkim losie. Podmiot liryczny w wierszu Noc pod Wysoką początkowo odczuwa strach przed potęgą natury, ostatecznie jednak uznaje siebie za jej nieodłączną część, co pozwala mu odnaleźć wewnętrzny spokój.

R3dPcvZ4kjanT

Ilustracja przedstawia pejzaż górski. Na pierwszym planie znajduje się między głazami drewniana wiata. Na drugim planie rysują się skaliste masywy górskie.

Zainteresowanie starożytnością

Niektóre z wierszy Adama Asnyka wpisują się w poetykę parnasizmuparnasizm (estetyzm)parnasizmu, zapoczątkowaną przez autorów francuskich, m.in. Teofila Gautiera (1811–1872) i Charles’a Leconte de Lisle’a (1818–1894). Liryka ta odwoływała się do wątków starożytnych i sławiła harmonię antycznego świata. Parnasiści głosili kult piękna, stosowali powściągliwe środki artystyczne i byli niechętni wyrażaniu w poezji zbyt gwałtownych uczuć. Opisywali też dzieła sztuki starożytnej. Jednym z wierszy Asnyka wpisujących się w tę konwencję jest Fresk PompejePompejePompeje, inspirowany mitologią i atmosferą włoskiego Południa.

Poezja programowa

Poeta nie pozostawał obojętny na aktualne wydarzenia i formułował w swoich wierszach konkretne postulaty społeczne. To, co prozaicy epoki czynili na kartach powieści i nowel, Asnyk realizował w liryce, w której możemy znaleźć liczne hasła, odezwy czy wierszowane apele. Do generacji pozytywistów szukających nowych wyzwań skierował poeta wiersz Do młodych. Zachęcał, aby nie zapominali o poprzednikach i nie burzyli „przeszłości ołtarzy”, mimo że stoją przed nimi nowe cele, właściwe ich czasom:

Filozofia cyklu Nad głębiami

W cyklu trzydziestu sonetów zatytułowanym Nad głębiami poeta wyłożył swoje poglądy filozoficzne. Jego refleksje dotyczyły przede wszystkim człowieka i jego miejsca we wszechświecie. Zwracał uwagę na ogrom kosmosu i trudność zrozumienia niezwykłości natury, której ludzie są nieodłączną częścią. Głosił ideę wspólnej, harmonijnej pracy dla dobra przyszłych pokoleń – uważał, że tylko w ten sposób można wzlecieć do gwiazd i osiągnąć nieśmiertelność. Potrzebę podjęcia tego tematu ujął w słowa:

Asnyk dążył do klarownego wyłożenia treści intelektualnych, unikał wyszukanych sformułowań, dbając o zrozumiały i przystępny język swoich wierszy. Skonstruował cykl Nad głębiami jako w pełni przemyślany zamysł artystyczny. Rozważania filozoficzne ukazane w kontekście przemian natury stanowiły na tle ówczesnej poezji przedsięwzięcie jedyne w swoim rodzaju.

Słownik