Źródła

Comte był sekretarzem Saint‑Simona i bez wątpienia ten prekursor socjalizmusocjalizmsocjalizmu wpłynął na myślenie autora Katechizmu pozytywistycznego. Saint‑Simone uważał siebie za proroka, mesjasza, pragnął zreformować świat – podobne marzenie miał i Comte, oczywiście wierząc w swój stworzony system. Opracowanie założeń nowej religii było w końcu bliskie obu myślicielom.

R9hp1wJhIr6hD1

Obraz przedstawia portret starszego mężczyzny. Mężczyzna jest lekko łysiejący. Na jego głowie znajdują się niewielkie zakola. Mężczyzna ma krótkie, ciemne włosy. Jego twarz jest owalna. Mężczyzna ma duże oczy i wydatny nos. Ubrany jest w ciemny surdut i koszulę z koronkowym żabotem.

W swojej teorii postępu autor Wykładu nie był prekursorem, opierał się na dokonaniach Condorceta, który jako pierwszy pokazał, że ludzkość podlega stałemu rozwojowi. Dokładnym opisem stadiów rozwoju zajął się jednak Comte. Filozof pozytywizmu, tworząc teorię dynamiki społecznej, nie ukrywał inspiracji myślą Monteskiusza; to on pierwszy, jak przypominał twórca Katechizmu, potraktował politykę jako naukę o faktach, umiał odnaleźć zależność zjawisk polityczno‑prawnych od praw naturalnych. Pisząc o statyce społecznej, Comte przywoływał Arystotelesa.

Wśród inspiratorów Comte’a wymienia się też Jean‑Baptiste Say’a, ekonomistę (autora Traktatu o ekonomii politycznej), który zalecał badanie powiązań między faktami, łączenie teorii z praktyką.

Wpływ i recepcja

Bez wątpienia teorie społeczne Comte’a miały ogromny wpływ na rozwój socjologii, szczególnie pod koniec XIX w. Tacy wybitni socjologowie jak Émile Durkheim (1858- -1917), nie wstydzili się wskazywać na twórcę pozytywizmu jako swojego mistrza. Należy podkreślić, że właśnie Comte wprowadził socjologię do sfery poważnych rozważań naukowych.

R10CxPUdF8gTj

Zdjęcie przedstawia tłum ludzi idący po ulicy. Przy ulicy stoją budynki. W tle odbija się słońce.

Ciekawe, że jeden z inspiratorów modernizmu we Francji Alfred Loisy (1857‑1940) nawiązywał do Comte’owskiej analizy dziejów religii jako wyrazu doświadczenia społecznego. Wielu filozofów, którzy odnosili się do myśli pozytywistycznej, szczególnie filozofowie nauki na przełomie XIX i XX w., wracało do dzieł Comte’a, z tym że wskazywali jednak jego dogmatyzm i ograniczenia.

Comte w Polsce

R1LA7bHuBFl711

Ilustracja przedstawia portret dojrzałego mężczyzny. Ma zaczesane na boki krótkie włosy z przedziałkiem na środku. Ma gęstą, długą brodę z wąsami oraz pociągłą twarz. Ubrany jest w garnitur.

Wpływ filozofii Comte’a na twórczość polskich pozytywistów, w tym pozytywistów warszawskich, był bardzo ograniczony. Znajomość jego dzieł w drugiej połowie XIX w. była wtórna, tzn. jeśli o nim pisano, to były to wiadomości z drugiej ręki, poprzez opracowania zachodnie. Piotr Chmielowski i Walery Przyborowski, należący do środowiska pozytywistów warszawskich, podkreślali niską wiedzę o filozofii wielkiego Francuza. Na początku XX w. Kazimierz Kelles‑Krauz, młody marksista‑socjolog, napisał rozprawkę Comtyzm i marksizm, gdzie również wspomina o nieznajomości twórczości autora Wykładu. Można jeszcze wspomnieć o tłumaczeniu przez Dębickiego książki Grubera o filozofie w 1897 r. czy pracę Limanowskiego z 1875 r. Socjologia Augusta Comte’a. Dzisiaj na dzieło Francuza patrzymy z punktu widzenia historycznego, szczególnie istotne są prace Barbary Skargi.

Comte a literatura

Wśród polskich pozytywistów nie tyle Comte cieszył się popularnością, ile dzieło jego uczniów i kontynuatorów. Taki sam proces można zaobserwować w Europie. Krytyki zarówno Milla, jak i Littrégo były cytowane i dyskutowane, natomiast sam mistrz był nieraz negowany jako pozytywista. A zatem nie Comte, ale właśnie m.in. Mill, Spencer, Taine byli inspiratorami sztuki, mieli swoje miejsce w kulturze. J.T. Hodi, wspominając powieść Elizy Orzeszkowej Pierwotni (tekst Realizm w powieści naszej, 1884), podnosi wykształcenie bohatera Eugeniusza Skiby, który miał się po studencku uczyć filozofii Comte’a. Autor Wykładu staje się tu horyzontem wiedzy. W tekście Juliana Marchlewskiego Chimeryczny pogląd na stosunek społeczeństwa do sztuki (1901), gdzie krytyce zostaje poddana Walka ze sztuką Zenona Przesmyckiego, August Comte pojawia się jako „twórca” burżuazji, jest więc znowu tłem do sporu światopoglądowego.

Słownik