Przeczytaj
Źródła nauki Platona
Poprzedników, do których Platon się odwoływał, wskazać nie jest trudno. Zainteresowania etyczne oraz metodę dialektyki przejął od Sokratesa. W kwestiach metafizycznych czerpał inspirację zarówno u Heraklita, jak też Parmenidesa i pozostałych eleatów. Teorię duszy świata formułował w oparciu o Anaksagorasową koncepcję ducha poruszającego światem. Wiele zawdzięczał pitagorejczykom i orfikom, szczególnie jeśli idzie o poglądy na temat duszy i eschatologii, czyli życia pozagrobowego.
Zdecydowanie odcinał się natomiast od sofistów i zwolenników materializmu. Zignorował również konkurencyjny w stosunku do swojego system filozoficzny współczesnego mu Demokryta.
Najpoważniejsza jednak opozycja spotka Platona ze strony jego najzdolniejszego ucznia, Arystotelesa, który miał wypowiedzieć i takie zdanie:
Platon pozostawił po sobie dużą spuściznę pisemną (dialogi i listy) oraz ustną, która później w formie pisemnej przekazywali jego uczniowie. Stworzył pierwszy system filozoficzny, który opisywał strukturę całej rzeczywistości, naturę ludzkiego poznania, cel i długość życia ludzkiego, najwyższe wartości i o organizację życia społecznego.
Alegoria jaskini platońskiej
Prawdziwe poznanie według Platona sprowadzało się do poznania świata ideiidei, które były prawdziwymi bytami w przeciwieństwie do iluzorycznych rzeczy. Idee mogły być postrzegane jedynie przez duszę odwołującą się do poznania rozumowego. Nie znaczy to jednak, aby zmysły w akcie poznania okazywały się zupełnie bezużyteczne, są one narzędziem dostarczającym podstawowych spostrzeżeń i wrażeń, które co prawda nie mogą uchodzić za wiedzę pewną, ale w toku rozumowania doprowadzają do poznania idei, czyli prawdziwych bytów. Tym kolejnym stopniom poznawania rzeczywistości odpowiadają różne rodzaje wiedzy: istnieje wiedza prawdziwa (episteme) uzyskiwana dzięki rozumowi, w jej ramach Platon rozróżniał jeszcze wiedzę pośrednią wynikającą z poznania tworów matematycznych (dianoia) oraz z bezpośredniego poznania idei (noesis). Poznanie zmysłowe świata rzeczy nazywał filozof mniemaniem lub domysłem (doxa) i też wyróżniał jego dwie odmiany: doskonalsze, odnoszące się bezpośrednio do rzeczy świata empirycznego (pistis), oraz odnoszące się do samych rzeczy (eikasia).
Broda Platona
W metafizyce, broda Platona to teza przedstawiona przez Willarda Quine'a, jako próba zrozumienia czegoś, w oparciu o to, co nie istnieje. Quine przedstawił paradoks brody Platona następująco:
O tym co istniejeJest to stara platońska zasada niebytu. Niebyt musi w pewnym sensie być, gdyż inaczej – czym jest to, czego nie ma? Tej powikłanej doktrynie można by nadać miano brody Platona. Historycznie rzecz biorąc, broda ta okazała się bardzo twarda, stępiając często ostrze brzytwy Ockhama.
Trwałym dziedzictwem filozofii europejskiej okazał się idealizm Platona, chociaż warto zaznaczyć, że w omawianym tu okresie nie było to dominujące stanowisko filozoficzne. Dużo bardziej powszechny był materializm, reprezentowany chociażby przez Demokryta, którego atomizm kontynuował co prawda tradycję filozofii przedsokratejskiej, ale on sam działał w czasie młodości Platona.
Obraz przedstawia szkołę ateńską. W przestronnym, starożytnym budynku, pełnym rzeźb i płaskorzeźb znajduje się liczna grupa mężczyzn. Mężczyźni chodzą, siedzą, rozmawiają ze sobą, gestykulują.
Platon był jedną z najbardziej wpływowych postaci w dziejach filozofii europejskiej. Brytyjski filozof Alfred North Whitehead pokusił się nawet o stwierdzenie, że „najbezpieczniejsza ogólna charakterystyka europejskiej tradycji filozoficznej jest taka, iż polega ona na szeregu przypisów do Platona”. Na wczesny platonizm wpływ wywierały doktryny pitagorejczyków i sceptyków.
Obraz przedstawia dwóch mężczyzn. Mężczyzna po lewej stronie jest starszy, mówi coś, unosząc do góry prawą dłoń z wskazującym palcem. Młodszy mężczyzna, po prawej stronie patrzy na rozmówcę, trzyma dłoń wyciągniętą przed siebie. Obaj mężczyźni są ubrani w długie, obszerne szaty. Są pochłonięci rozmową. Otaczają ich i słuchają inni mężczyźni.
W III w. n.e. w Aleksandrii narodził się neoplatonizm. Zapoczątkowany został przez Ammoniosa Sakkasa, a dojrzałą postać przyjął w dziele Plotyna. Neoplatonizm nawiązywał też do hinduskiej i żydowskiej myśli mistycznej. W szkołach nauczano go do VI w. n.e. W tym czasie oddziaływał znacząco na kształtującą się właśnie filozofię chrześcijańską, szczególnie na patrystykę, czyli naukę Ojców Kościoła przede wszystkim św. Augustyna. Neoplatonizm zakładał istnienie hierarchicznej struktury bytu między Bogiem a materią, podtrzymał dualizm świata idei i świata materii, choć w nieco złagodzonej formie. Na samym szczycie hierarchii bytów stał absolut tożsamy z Bogiem; to z niego emanowały kolejne postacie bytu, tzw. **hipostazy**, najpierw duch, czyli świat idei, potem dusza świata i na końcu materia. Była to tzw. teoria emanacji.
Obraz przedstawia starszego, brodatego mężczyznę w todze. Mężczyzna mówi coś, unosząc do góry prawą dłoń z wskazującym palcem.
W świetle podstawowych założeń teologicznych chrześcijaństwa materia ulegała jednak istotnej nobilitacji w akcie wcielenia Słowa, czyli Chrystusa, a w momencie zmartwychwstania ciał zostawała w jakiejś swej postaci utrwalona. Dusza ludzka w ciągu życia zniża się i wstępuje w ciało, ale nie po to, by je porzucić, jak to zakładał Platon, lecz by dokonać uduchowienia i sakralizacji materii, musi jednak w akcie nawrócenia odnaleźć w sobie siłę dźwigającą ją wzwyż.
Obraz przedstawia grupę mężczyzn w togach skupionych na schodach. Kilku z nich siedzi i zapisuje coś w większych czy mniejszych księgach. Stojący nieopodal mężczyzna wertuje książkę i patrzy na siedzących mężczyzn. Przygląda się im także młoda kobieta w długiej szacie.
Platon patronował wszystkim tym kierunkom filozoficznym, w których do głosu dochodził idealizm i spirytualizm. Oddziaływał na Kanta, F.W. Schellinga i Hegla; do niektórych aspektów platonizmu nawiązuje także fenomenologia.
Obraz przedstawia grupę mężczyzn, którzy w skupieniu obserwują mężczyznę rysującego coś na ziemi cyrklem. Obok nich stoi grupa kilku innych mężczyzn – dwaj z nich trzymają w dłoniach kule przypominające planety.
Zagadnienia kosmologiczne – kosmos jako kreacja demiurga
Poglądy w kwestii powstania i budowy wszechświata prezentuje Platon w dialogu Timajos. Materialny wszechświat powstał za sprawą demiurgademiurga, boskiego budowniczego, który nieuformowane, pierwotne i wieczne tworzywo (dechomenon), różne jednak od materii, ukształtował w sposób zaplanowany i rozumny, wzorując się na ideach. Rzeczy, będąc odbiciem idei, mają w nich uczestnictwo (metheksis). Powstał świat niedoskonały, ale najlepszy z możliwych – kosmos, w którym panuje harmonia, ciała niebieskie przybierają najdoskonalszy kształt kuli i poruszają się w najdoskonalszy sposób, czyli po okręgu. Największą wadą świata jest jego materialność. Tak ukształtowany kosmos ma jednak swoją duszę, podobnie jak wszystkie ciała niebieskie, a zatem rządzi nim rozum. Dusza świata nadaje kosmosowi celowości, to znaczy dąży on do zrealizowania Idei Dobra.
Słownik
(gr. anamnezis – przypomnienie) przypominanie sobie przez duszę idei, które oglądała przed połączeniem się z ciałem człowieka
(gr. demiurgos– artysta, twórca, rzemieślnik) pierwotnie rzemieślnik lub twórca; u Platona – boski budowniczy świata
(gr. dialektike – sztuka dyskutowania) sztuka prowadzenia dyskusji, metoda dochodzenia do prawdy przez ujawnianie i przezwyciężanie sprzeczności w rozumowaniu przeciwnika
( gr . Ὑpiόsigmataualfasigmaiotaς, hypóstasis) uprzedmiotowienie lub usamodzielniony atrybut Boga, zbliżony do personifikacji abstrakcyjnych cech bóstwa
(gr. idea – kształt, wyobrażenie) według Platona to, co istnieje naprawdę – doskonale, wiecznie i niezmiennie, stanowiąc wzór rzeczy materialnych – niedoskonałych, powstających w czasie i zmiennych; idee według Platona możemy poznać tylko rozumem, podczas gdy przedmioty materialne poznajemy zmysłami