Przeczytaj
Upolitycznienie romantycznego poety
Konrad Wallenrod to utwór przedstawiający nową wizję poezji i powinności poety. Jak zauważa Eligiusz Szymanis:
Czym zawinił Konrad Wallenrod? Wallenrodyzm wobec absolutyzmuOd czasu, kiedy z wybuchem powstania listopadowego słowo stało się ciałem, a Wallenrod – Belwederem” nikt właściwie nie miał wątpliwości, że wydana w 1828 roku w Petersburgu powieść poetycka Adama Mickiewicza wyznaczyła zasadniczą cezurę w literaturze polskiego romantyzmu. Od Konrada Wallenroda romantyczny twórca przestawał być egocentrykiem analizującym subtelności własnego niespełnionego uczucia, a zaczynał wyznaczać drogi do niepodległości. Za sprawą tego utworu literatura romantyczna wchodziła w fazę upolitycznienia, która zapewniła jej trwałe miejsce w kształtowaniu tożsamości narodowej. [...] Konrad Wallenrod pierwszy dał wyraz owemu patriotyzmowi, jaki zrodziło załamanie i zduszenie życia narodowego – patriotyzmowi niewoli. W tym na terenie duchowych dziejów Polski epokowe znaczenie poematu, w którego słownictwie wyraz „wieszczwieszcz” po raz pierwszy wysunął się na stanowisko przodujące – i od którego zaczyna się okres poezji wieszczej. Wznowił on dynamikę tyrteuszową, którą w powrocie żołnierskiego marszu tętniła Pieśń legionów, wznowił bolesność elegii patriotycznej z czasu rozbiorów – i zainicjował poezję insurekcyjną, niemilknącą potem przez dziesięciolecia. Literaturze światowej dał Konrad Wallenrod pod szatą pozorną bajronizmu jego przezwyciężenie: ideę solidaryzowania się wielkiej jednostki romantycznej z narodem. [...] Dał hymn płomienny na cześć ofiarnej miłości ojczyzny i na cześć twórczej poezji narodowej.
Źródło: Eligiusz Szymanis, Czym zawinił Konrad Wallenrod? Wallenrodyzm wobec absolutyzmu, „Rocznik Towarzystwa Literackiego imienia Adama Mickiewicza” 2002, nr 37, s. 61.
Poeta ‒ strażnik narodowej tożsamości
W powieści poetyckiej Konrad Wallenrod Adam Mickiewicz przedstawił losy tytułowego bohatera, którego działania wspierają dwie bliskie mu osoby: ukochana Aldona oraz litewski pieśniarz Halban. Rola Aldony polega przede wszystkim na milczącym poparciu poświęcenia i wielkiej idei Konrada, Halban natomiast aktywnie wpływa na głównego bohatera, przyjmując rolę jego przewodnika i nauczyciela. Halban ‒ litewski wajdelotawajdelota, ludowy poeta, opiewający ojczyznę i zagrzewający do czynu, staje się uosobionym głosem powinności, przed którą stanął główny bohater utworu. Reprezentuje on dziejową konieczność, a jednocześnie cały czas kształtuje osobowość i świadomość Konrada. W okresie młodości głównego bohatera wajdelota zaszczepia w Konradzie tożsamość narodową i uczucia patriotyczne. Z czasem zaczyna zagrzewać go do działania i określonych postaw. Konrad skarży się, że „mściwy Halban” nie daje mu wytchnienia, że „umie przygasłą chęć zemsty rozdmuchać” ‒ cały czas wywiera na głównego bohatera wpływ. Wielki mistrz krzyżacki i litewski wajdelota działają jak swoisty tandem ‒ to słowa poety inspirują Konrada i pchają go do czynu. Co więcej, to dzięki Halbanowi czyny Wallenroda zostaną zapamiętane. Wajdelota może podarować Konradowi nieśmiertelność rozumianą jako pośmiertna sława zapisana w pieśni. Powieść poetycka Adama Mickiewicza odwołuje się zatem do modelu poezji zaangażowanej, tyrtejskiejtyrtejskiej, a jednocześnie ukazuje poetę jako strażnika narodowej tożsamości i tradycji.
Słownik
prąd literacki w poezji patriotycznej, zagrzewający do walki, opiewający czyny bohaterskie, którego nazwa ma rodowód antyczny, wywodzi się od greckiego poety Tyrteusza, tworzącego utwory nawołujące do bezkompromisowej walki za ojczyznę
(pruskie waidlemai – wróżymy, czarujemy, czynimy gusła) – określenie, którym nazywano wieszczków, niższych kapłanów, guślarzy, wróżbitów i bardów pogańskiej Litwy
(łac. poeta vates – obdarzony przez bogów zdolnością przewidywania przyszłości) – natchniony poeta, poeta prorok. Określenie zyskało szczególne znaczenie w okresie romantyzmu, wiążąc się z koncepcją roli poety jako duchowego przywódcy narodu