Przeczytaj
Socjalizacja
SocjologiaSocjalizacja – procesy społeczne, w których dzieci przyswajają normynormy i wartości społeczne oraz uzyskują poczucie własnej tożsamości. Szczególnie ważne są procesy socjalizacji przebiegające w dzieciństwie, ale w jakimś stopniu socjalizacja trwa przez całe życie. Żadna jednostka ludzka nie jest całkiem obojętna na reakcje otaczających ją ludzi, które wpływają na jej zachowania i kształtują je w każdej fazie cyklu życiowego.
Źródło: Anthony Giddens, Socjologia, Warszawa 2004, s. 733.
Na tak rozumiany proces, którego definicję stworzył współczesny amerykański socjolog Anthony Giddens, można spojrzeć z wielu punktów widzenia, odróżniając od siebie poszczególne aspekty tego zjawiska.
Koncepcja społeczeństwa wychowującego stworzona przez Floriana Znanieckiego
Źródła socjalizacji najłatwiej dostrzec, analizując koncepcję społeczeństwa wychowującego.
Florian Znaniecki (1882–1958) był polskim socjologiem. Pierwszy tom jednej z jego nielicznych prac wydanych po polsku – Socjologii wychowania (1922 r.), opatrzył tytułem: Społeczeństwo wychowujące. Tekst ten poświęcony jest wszechstronnej analizie potrzeb i oczekiwań skierowanych do wychowanka ze strony grup społecznych, w których ma on w przyszłości uczestniczyć i pełnić określone rolerole.
Zastanów się, czy znasz innych polskich socjologów. Jakie były obszary ich zainteresowań?
Zdaniem Znanieckiego przedmiotem wychowania (socjalizacji) jest kandydat na członka grupy społecznej, natomiast jej efektem przyswojenie roli, jaką w tej grupie będzie pełnić. Problem się komplikuje, gdy uświadomimy sobie, że już od najwcześniejszego dzieciństwa podmiot uczestniczy w wielu grupach społecznych (rodzina, klasa szkolna, grupa rówieśnicza, hobbystyczna itp.) i tym samym musi spełniać różne oczekiwania wynikające z rozmaitych ról. Ta wielość grup wpływa na sferę oddziaływań na jednostkę, na proces kształtowania jej osobowościosobowości, postaw i tożsamości jednostkowej.
Zastanów się, czy w czasach konfliktów ideologicznych jednostka musi czuć się zagubiona? Spójrzmy na przykład na konflikt między zwolennikami społeczno‑politycznej roli Kościoła katolickiego w Polsce a przeciwnikami ingerencji Kościoła w życie publiczne. Czy można być w takim konflikcie dobrym obywatelem i dobrym katolikiem jednocześnie? Czy socjalizacja nas wspiera w tym zagubieniu?
Według Znanieckiego poza małymi grupami (np. rodziną) istnieją wielkie grupy społeczne (naród, grupy religijne, klasy i warstwy), które obejmują znaczną część populacji konkretnego społeczeństwa. Zatem świat społeczny jest złożony, ale mimo owej złożoności, połączony wspólnym systemem aksjonormatywnymsystemem aksjonormatywnym lub, mówiąc inaczej, kulturą.
Relacje w tym społecznym świecie pomiędzy rozmaitymi grupami opierają się z jednej strony na współdziałaniu, z drugiej zaś na rywalizacji o zasoby, dobra kulturowo zdefiniowane jako cenne, godne pożądania przez jednostki lub grupy społeczne. Ale nawet w gwałtownych sporach argumentów wszystkim stronom konfliktu dostarcza system aksjonormatywny danego społeczeństwa (treść uniwersum kulturowego).
W procesie socjalizacji podmioty oddziałujące na jednostkę realizują nie do końca spójne cele, akcentując ten wymiar aktywności podmiotu socjalizowanego, którym najbardziej dana grupa (instytucja) jest zainteresowana.
Grupa religijna będzie akcentować ten wymiar uczestnictwa jednostki, który zapewnia jej trwałość, stabilność i rozwój, wzmacniając cechy i cnoty socjalizowanego podmiotu najważniejsze z powodów religijnych.
Państwo oczekiwać będzie przygotowania przyszłych obywateli do aktywnego uczestnictwa w życiu publicznym, odpowiedzialności obywateli za trwanie i rozwój wspólnoty politycznej.
Naród od młodego Polaka będzie oczekiwał znajomości historii, kultury narodowej i jej najważniejszych reprezentantów będących dziełami sztuki, literatury itp.
Kultura jest zatem głównym źródłem procesu socjalizacji – systemem aksjonormatywnym danego społeczeństwa, ujawniającym się dzięki rolom społecznym, nadawanym przez grupę socjalizowanym osobnikom.
Kultura społeczeństwa jako główne źródło socjalizacji
Tak na źródła socjalizacji patrzy socjolog. Socjalizowana jednostka może to widzieć nieco inaczej. Kultura w całości, ze względu na swoją złożoność, nie jest dla niej dostrzegalna na poziomie potocznego, jednostkowego doświadczenia. Dlatego źródłem socjalizacji są dla niej kanały, którymi społeczeństwo się posługuje, aby jednostce, w trakcie procesu socjalizacji, przekazać treści kulturowe. Innymi słowy: jednostka dowiaduje się, na czym polega jej rola w rodzinie jako grzecznego dziecka, przede wszystkim przez słuchanie się rodziców, a nie „chłonięcie” treści kultury (choć czytanie bajek też odgrywa w tym procesie swoistą rolę). Nieco później poznaje, przez obserwowanie swoich rodziców, co to znaczy być dobrym ojcem czy matką.
Rodzina
Rodzina jest źródłem podstawowych umiejętności dla istnienia i funkcjonowania jednostki oraz kompetencji kulturowych. Zakres tych kompetencji zależy od czasu historycznego, w którym ten proces jest realizowany. W danych społeczeństwach o słabo wykształconym systemie edukacji szkolnej młody człowiek dowiadywał się w rodzinie wszystkiego, co niezbędne do życia, obserwując role pełnione przez rodziców: żony, matki, gospodyni domowej, męża, ojca, rolnika, robotnika. Obecnie część tych umiejętności nabywa z innych źródeł.
Grupa rówieśnicza
Uczestnictwo w takich grupach ma socjalizacyjne znaczenie z dwóch powodów. Po pierwsze, podmiot wchodzi dobrowolnie do grupy lub ją współtworzy. Zatem uczestnictwo w niej zgodne jest z jego oczekiwaniami, dyspozycjami, zainteresowaniami, postawami itd. Po drugie, w grupie rówieśniczej podmiot ma możliwość konfrontacji wiedzy, umiejętności i informacji uzyskanych z różnych źródeł z opiniami, przekonaniami innych uczestników grupy. Podobnie jak w rodzinie, człowiek pozostaje w grupach rówieśniczych przez większość swojego życia. Zatem są one źródłem wiedzy przydatnej w różnych aktywnościach: kształtowania ładu wewnątrz rodzinnego, relacji z partnerem, sposobów wychowania dzieci, roli zawodowej, przekonań politycznych i sposobu uczestnictwa w życiu religijnym, publicznym itd. Zaznaczyć trzeba, że uczestnictwo w grupie rówieśniczej nie jest związane ze spełnianiem precyzyjnie i niezmiennie zdefiniowanej roli społecznej, w przeciwieństwie do uczestnictwa w grupach formalnych łączonych więzią instytucjonalną lub zrzeszeniową. Zatem i przekaz oczekiwań czy potrzeb społecznych jest ograniczony, zawężony do treści niezbędnych dla istnienia i funkcjonowania takiej grupy.
Szkoła
Szkoła dostarcza informacji potwierdzonych przez badania naukowe o różnych aspektach rzeczywistości przyrodniczej i społecznej. Kształtuje również zachowania wobec innych ludzi czy grup społecznych. Najogólniej mówiąc, wyposaża w takie kompetencje, jakie w konkretnym czasie są oczekiwane i formułowane jako cele dydaktyczne i wychowawcze przez politykę oświatową państwa (co widać w programach nauczania poszczególnych przedmiotów). Szkoła jest zatem źródłem kompetencji umożliwiających samodzielne funkcjonowanie w dorosłym życiu, ale również postaw w stosunku do istniejącego ładu społecznego i politycznego, który w dorosłym życiu mają podtrzymywać i gwarantować swą aktywnością jego stabilność.
Instytucje pośrednie
W czasach Floriana Znanieckiego nie było jeszcze internetu. Media w obecnym kształcie też jeszcze nie istniały. Jednak doceniał on znaczenie tego typu instytucji jako źródeł wiedzy i umiejętności wykorzystywanych w procesie wychowania.
Wstęp do socjologiiWychowanie to ogranicza i reguluje środowisko pośrednie, podobnie jak to czyni nauczanie szkolne w odniesieniu do środowiska bezpośredniego, tylko że nie posługuje się w tym celu zamkniętą grupą, lecz odrębnym kompleksem środków symbolicznych i reprezentacyjnych, których typowe przykłady są to przykłady w książkach, ilustracjach, czasopismach dla dzieci i młodzieży, podręcznikach szkolnych, wydawnictwach popularnych, teatrze dla dzieci, filmach pedagogicznych. [i dalej] Fonograf i radio, rozszerzając słowne porozumienie w czasie i w przestrzeni, pozwalając w rosnącej mierze zastąpić pismo i druk przez mowę, podobnie przedstawiają swojego rodzaju nawrót do tego typu styczności, który łączy jednostkę z bezpośrednim otoczeniem społecznym.
Źródło: Florian Znaniecki, Wstęp do socjologii, Warszawa 2001, s. 55–117.
Słownik
dział filozofii zajmujący się wartościami; w szerszym znaczeniu jest to ogólna teoria wartości, w znaczeniu węższym to dziedzina rozważań nad wartościami wchodząca w skład innych dyscyplin naukowych (na przykład moralnych, estetycznych, religijnych itp.)
(z łac. conformo – nadaję kształt); w pierwszym znaczeniu jest to zmiana zachowania pod naciskiem faktycznym lub wyobrażonym innych osób, w drugim to podporządkowanie zasadom, regułom obowiązującym w zbiorowościach lub w całym społeczeństwie
układ wartości, norm postępowania, które je umacniają, oraz wzorów zachowania, czyli kulturowo i historycznie zmiennych form, jakie przybierają normy w zależności od konkretnej sytuacji, w której są stosowane przez jednostkę
krytyczna postawa wobec zasad, reguł obowiązujących w zbiorowościach lub w społeczeństwie i idące w ślad za nią zachowanie inne niż powszechnie przyjęte; za tą postawą stoi odmienny system wartości uznawanych i podtrzymywanych przez podmiot
nakaz lub zakaz określonego zachowania, działania mające chronić i zarazem podtrzymywać wartość cenioną w grupie lub całym społeczeństwie; w innym węższym znaczeniu: trwały, przyjęty w społeczeństwie lub zbiorowości sposób działania
właściwa danej osobie, zorganizowana struktura motywacji, właściwości, cech, postaw i kompetencji działania, będąca biograficznym wynikiem radzenia sobie jednostki z wymogami środowiska i własnego organizmu
względnie trwałe, spójne oczekiwania, jakie wobec podejmującego rolę członka ma zbiorowość społeczna
przekazywanie umiejętności, wiedzy, ale także wartości i norm starszemu pokoleniu przez dzieci i młodzież; jej konieczność wynika z rozwoju społecznego (głównie technologicznego)
proces internalizacji pojawiających się nowych treści kulturowych (norm, reguł działania) zgodnie z aktualnymi teoriami socjalizacji, trwający przez całe życie podmiotu
synonim pojęcia „wszechświat”