Czesław Miłosz Ketman

Aktorstwo dnia codziennego tym się różni od aktorstwa w teatrze, że wszyscy grają przed wszystkimi i wiedzą nawzajem o sobie, że grają. [...]

R1HfpRWNBKZTl1

Ilustracja przedstawia portret starszego mężczyzny. Postać ukazuje lewy półprofil. Twarz mężczyzny jest owalna. Ma on wysokie czoło i lekką łysinę. Jego włosy są siwe i falujące. Mężczyzna ma ciemne brwi i oczy z opadającymi powiekami. Postać patrzy przed siebie. Mężczyzna ma duży haczykowaty nos. Ma gęste wąsy z uniesionymi końcówkami. Jego usta są lekko otwarte. Mężczyzna ma wystylizowaną, kozią brodę. Opiera dłoń o lewy policzek. Jest ubrany w koszulę, kamizelkę i marynarkę.

Aktorstwo praktykowane w skali równie masowej nieczęsto zdarzało się w dotychczasowej historii ludzkiego gatunku. A jednak próbując nieudolnie opisać tę nową odmianę obyczaju, natykamy się na uderzającą analogię w cywilizacji islamu na Bliskim Wschodzie. Nie tylko znano tam dobrze grę uprawianą w obronie własnych myśli i uczuć, ale przekształciła się ona w trwałą instytucję i została obdarzona nazwą: Ketman.

Czym jest Ketman? Opis jego znalazłem w książce Gobineau Religions et Philosophies dans l'Asie Centrale. Gobineau spędził szereg lat w Persji […], a nie można mu odmawiać daru bystrej obserwacji, nawet jeżeli niekoniecznie należy zgadzać się z wnioskami tego bardzo niebezpiecznego pisarza. Zbieżności pomiędzy Ketmanem a obyczajem uprawianym w krajach Nowej Wiary są tak zastanawiające, że pozwolę sobie na dłuższe cytaty. Zdaniem ludzi na muzułmańskim Wschodzie, „posiadacz prawdy nie powinien wystawiać swojej osoby, swego majątku i swego poważania na zaślepienie, szaleństwo i złośliwość tych, których Bogu spodobało się wprowadzić w błąd i utrzymać w błędzie”. Należy więc milczeć o swoich prawdziwych przekonaniach, jeżeli to możliwe. „Jednakże - powiada Gobineau - są wypadki, kiedy milczenie nie wystarcza, kiedy może ono uchodzić za przyznanie się. Wtedy nie należy się wahać. Nie tylko trzeba wtedy wyrzec się publicznie swoich poglądów, ale zaleca się użyć wszelkich podstępów, byleby tylko zmylić przeciwnika. Będzie się wtedy wypowiadać wszelkie wyznania wiary, które mogą mu się podobać, będzie się odprawiać wszelkie obrządki, które uważa się za najbardziej niedorzeczne, sfałszuje się własne książki, wykorzysta się wszelkie środki wprowadzenia w błąd. […]

RSc6OvMjH5rq21

Ilustracja przedstawia stronę tytułową książki. Jest zatytułowana: Les religions et les philosophies dans l'Asie centrale par le comte De Gobineau. Pod tytułem znajduje się ozdobna szeroka ramka. Obok umieszczona jest pieczątka z równoramiennym krzyżem otoczonym rombem z szerokim konturem. Nad górnym rogiem znajduje się okazała korona.

„Ketman napełnia dumą tego, kto go praktykuje. Wierzący dzięki temu osiąga stan trwałej wyższości nad tym, którego oszukał […]”.

Ketman islamu i Ketman dwudziestego wieku w Europie tym się jedynie zdają różnić, że śmiałość, do jakiej posuwał się SadraSadraSadra, musiałaby się dla niego w Europie natychmiast smutno skończyć. Niemniej Ketman w jego bardziej ścisłych i surowych formach jest powszechnie uprawiany w demokracjach ludowych. Podobnie jak w islamie, poczucie wyższości nad tymi, co niegodni są dostapić poznania prawdy, stanowi jedną z głównych uciech w życiu tamtejszym na ogół nie obfitującym w uciechy.

bt Źródło: Czesław Miłosz, Ketman, [w:] Zniewolony umysł, Kraków 2004, s. 52–56.

Ryszard K. Lewański Czesław Miłosz i jego Europa

RkbNN71C6OFWj1

Rysunek przedstawia twarz starszego mężczyzny. Jego twarz jest owalna, są na niej liczne zmarszczki i bruzdy. Mężczyzna ma krótkie włosy.

Należy wyjaśnić, że ketman to nie słowo magiczne ani neologizm w rodzaju nowomowa czy mowa‑trawa. W językach tureckich Azji środkowej ketim znaczy tajemnica, symulacja, ketmetek - udawać, symulować, ketum - utajony, nie do przeniknięcia, a ketman - to myśl utajona. Ogólna metoda ketmanu znajduje zastosowanie w poszczególnych dziedzinach. Miłosz opisuje ketman narodowy, który polega na popisywaniu się upodobaniem do literatury rosyjskiej, wyrażaniu podziwu dla rosyjskich kosmonautów, noszeniu pod pachą rosyjskich gazet, oklaskiwaniu rosyjskich sportowców itp., a wszystko to po to tylko, by zamaskować pogardę dla wszystkiego, co rosyjskie.

Ketman etyczny wywodzi się z zasady, że wszystko winno być podporządkowane wymaganiom rewolucji komunistycznej, państwa sowieckiego i zwycięstwa „nowej wiary”. W wypadku starcia między linią partyjną a rzeczywistością winna być zastosowana linia partii. Wyjątkowo toleruje się pewne indywidualne tendencje zasadniczo potępione, jak np. życie w luksusie czy pijaństwo, ale tylko w odniesieniu do ludzi wybitnych, wpływowych i popularnych, którzy w zamian zgadzają się oportunistycznie popierać partię w swoich wystąpieniach publicznych.

1 Źródło: Ryszard K. Lewański, Czesław Miłosz i jego Europa, „Rocznik Towarzystwa Literackiego imienia Adama Mickiewicza” 1993, nr 28, s. 88–89.