Stefan Sawicki Norwid – od strony prawnuków

Zwykle mówi się o Norwidzie, że to poeta trudny; jego współcześni zarzucali mu „ciemność”. Istotnie, jest to poeta trudnego mówienia, zwłaszcza trudnej składni. Norwid wykorzystuje fakt, że w naszym języku słowa nie mają stałej pozycji w zdaniu. Oddala od siebie te, które się ze sobą znaczeniowo najściślej łączą, kojarzy najbardziej nieraz oddalone. Inwersjainwersja składniowaInwersja jest chlebem powszednim jego tekstów. Składnia Norwida jest często dla czytelnika czymś w rodzaju szaradyszaradaszarady. Jej rozwiązanie staje się warunkiem rozumienia. Ale i słownictwo nie ułatwia lektury. Norwid wygrywa wieloznaczeniowość słów, odmienia ich słownikowe znaczenia, aktualizuje znaczenia etymologiczneetymologiaetymologiczne, tworzy neologizmyneologizmneologizmy. Przywołuje słowa dawne lub rzadko używane. „Chryja” to w jego słowniku poetyckim utwór literacki o charakterze elegijnym (Pióro), „wikary” to namiestnik cesarza (Niewola), „period” to kropka w zdaniu ([Wędrowny sztukmistrz]). Współczesny czytelnik Norwida musi stale sięgać do XIX‑wiecznych, a nawet dawniejszych słowników, być podejrzliwy także wówczas, gdy jest całkowicie przekonany, że zna znaczenia poszczególnych słów; słowa te bowiem często go zwodzą.

saw1 Źródło: Stefan Sawicki, Norwid – od strony prawnuków, „Teksty Drugie” 2001, nr 6, s. 24–25.

Stefan Sawicki Norwid – od strony prawnuków

Twórczość Norwida wyraźnie koresponduje z wieloma cechami XX‑wiecznej literatury, jej poetyki trudnej, co wpisuje ją do kanonu lektury współczesnych pisarzy, krytyków i świadomych czytelników. Jego umiejętność mówienia o sprawach wiary – zarówno głębokiego, jak i przekraczającego utrwalone schematy – jest bliska współczesnym chrześcijanom […]. Żarliwa polskość Norwida, chłoszcząca równocześnie każdy zwyrodniały patriotyzm, każdy przejaw zaściankowości narodowej, postulująca kulturę, która byłaby syntezą rodzimych osiągnięć i europejskich tradycji, może dziś przekonywać tych, którzy rozumiejąc wartość powstającej wspólnoty europejskiej, dbają o to, aby w jej ramach ocalić narodową odrębność. Ten europejski horyzont […] poszerza poeta stale o ogólnoludzki wymiar. Polak nie mógłby być – według niego – Polakiem, jeśli nie byłby przede wszystkim człowiekiem, i to człowiekiem zakorzenionym w najlepszych tradycjach ludzkości, które wytrwale ocala i chroni chrześcijaństwo. Pisał Norwid, starając się zbliżyć do tego, czym jest ojczyzna, i formułując swą myśl w sposób paradoksalnie skrajny: „szlachetny człowiek nie mógłby wyżyć dnia jednego w ojczyźnie, której szczęście nie byłoby tylko procentem od szczęścia Ludzkościcytszlachetny człowiek nie mógłby wyżyć dnia jednego w ojczyźnie, której szczęście nie byłoby tylko procentem od szczęścia Ludzkości”. Warto o tym pamiętać, wydaje się bowiem, że Norwid – jak żaden inny polski pisarz – mógłby być patronem naszej obecności w Europie i świecie.

saw2 Źródło: Stefan Sawicki, Norwid – od strony prawnuków, „Teksty Drugie” 2001, nr 6, s. 32.