Puszcza Białowieska to rozległy kompleks leśny o powierzchni około 150 tys. ha, położony na pograniczu Polski i Białorusi. Część zachodnia, znajdująca się w Polsce, zajmuje 62,5 tys. ha, a część wschodnia, białoruska – 87,5 tys. ha. W obecnym kształcie składa się z ocalałych fragmentów dawnych puszcz Białowieskiej, Ladzkiej i Świsłockiej. Około 80% obszaru zajmują siedliska przyrodnicze ważne z punktu widzenia zachowania europejskiej flory i fauny.

W polskiej części występuje około 20 zespołów leśnych, a flora liczy ponad 1000 gatunków roślin, w tym 728 gatunków roślin naczyniowych i 277 rodzajów porostów.

Dominują tu lasy liściaste (grądygrądygrądy subkontynentalne) stanowiące blisko 50% ogółu drzewostanu puszczy. Porastają one gleby brunatne, płowe oraz opadowo‑glejowe wykształcone na płaskiej, gliniastej równinie moreny dennej. Duże zróżnicowanie warunków siedliskowych powoduje, że tereny te cechują się znaczną różnorodnością biologiczną. Gatunkami charakterystycznymi są dęby, graby i lipy. Pojedynczo występują także wiązy, jesiony wyniosłe, olchy czarne, brzozy omszone oraz topole osiki. Zachowało się tutaj stosunkowo dużo starych, ponad stuletnich drzewostanów o zróżnicowanej strukturze warstwowej i naturalnym charakterze.

Piaszczysto‑żwirowe wzgórza i faliste tereny moreny ablacyjnejmorena ablacyjnamoreny ablacyjnej z glebami płowymi, brunatnymi wyługowanymi, rzadziej bielicowymi porastają bory mieszane z niewielkimi płatami grądów i świetlistej dąbrowy. Zajmują one około 30% polskiej części puszczy. Gatunkami charakterystycznymi są tu dęby i świerki, a czasem występuje też lipa, modrzew, osika, klon i grab. Zróżnicowanie siedlisk jest tu znacznie mniejsze. Obszary te są jednocześnie najsilniej zmienione wskutek antropopresji. Z tego względu występowanie starodrzewu jest tu ograniczone, wzrasta natomiast udział drzewostanów przekształconych.

Lokalnie na powierzchni moreny dennej występują obszary piasków przewianych i wydmy. Na tych ubogich w składniki pokarmowe i suchych siedliskach, z glebami bielicowymi i rdzawymi, rozwinęły się bory sosnowe.

Tereny równin w dnach dolin i obniżeń zajmują lasy łęgowe i bagienne. W pobliżu cieków, na madach, glebach murszowych, glejowych oraz na czarnych ziemiach rozwinęły się łęgi jesionowo‑olszowe. Największą powierzchnię zajmują one w dolinach Narewki, Hwoźnej, Leśnej i Łutowni. Zabagnione części dolin i obniżeń porasta natomiast ols, brzezina bagienna, rzadziej świerczyna i bagienny las sosnowo‑brzozowy. Znaczna część tych terenów uległa wylesieniu na skutek rolniczej działalności człowieka. Dziś, po zaprzestaniu wypasu i wykaszania, obszary podlegają sukcesji roślinności.

Zbiorowiska leśne Puszczy Białowieskiej

Świat zwierzęcy Puszczy Białowieskiej kojarzony jest głównie z żubrami, których dziko żyjąca populacja jest tu największa na świecie. Obecnie puszczę zamieszkuje około 950 tych majestatycznych zwierząt (z czego około 500 po stronie polskiej). Tymczasem oprócz żubrów występuje tu 60 gatunków ssaków (w tym duże drapieżniki – ryś euroazjatycki i wilk szary), co stanowi ponad 70% fauny niżowej Polski, a także 260 gatunków ptaków, 7 gadów, 12 płazów oraz 29 gatunków ryb. Ogółem na terenie polskiej części puszczy stwierdzono występowanie blisko 12 tys. gatunków zwierząt. Na całym puszczańskim obszarze ich liczba może przekraczać nawet 21 tys.

Fragment Puszczy Białowieskiej objęty jest najwyższą formą ochrony w postaci Białowieskiego Parku Narodowego. Park ten zajmuje powierzchnię 10 517,27 ha, co stanowi ⅙ polskiej części Puszczy Białowieskiej. Pod ochroną ścisłą znajduje się 6 059,27 ha, pod ochroną czynną 4 104,63 ha, ochrona krajobrazowa prowadzona jest na obszarze 353,37 ha. Wokół parku utworzona jest strefa ochronna – otulina o powierzchni 3 224,26 ha, w której przeważają lasy gospodarcze.

W 1921 roku na części obecnego obszaru parku utworzono leśnictwo „Rezerwat”. Jedenaście lat później, w 1932 roku, zostało ono przekształcone w „Park Narodowy w Białowieży”. W 1947 roku jednostkę tę restytuowano jako Białowieski Park Narodowy i pod tą nazwą funkcjonuje ona do dziś. Celem stworzenia tego wyjątkowego obszaru była ochrona jednego z ostatnich dużych kompleksów pierwotnego lasu niżowego w Europie oraz liczącej kilkaset sztuk, największej na świecie żyjącej na wolności populacji żubra.

Obszar Puszczy Białowieskiej jest jednocześnie objęty protekcją w postaci obszarów Natura 2000 jako teren specjalnej ochrony ptaków oraz specjalny obszar ochrony siedlisk (PLC 200004). Leży także w granicach korytarzy ekologicznych wyznaczonych ze względu na migracje dużych ssaków.

RueNrCsqcQPpm

Na ilustracji jest mapa części Puszczy Białowieskiej. Zachodnią część puszczy stanowi Obszar Natura 2000. Jest w nim korytarz ekologiczny. We wschodniej części mapy znajduje się Białowieski Park Narodowy. We wschodniej części puszczy są liczne rezerwaty, w południowo-wschodniej użytki ekologiczne, w północnej Obszar Chronionego Krajobrazu.

RBCPw1JimfmLH

Na ilustracji są trzy tablice informacyjne. Pierwsza z nich czerwona z napisem: Białowieski Park Narodowy, Obręb Ochronny Orłówka, Obszar Ochrony Leśnej, powierzchnia 4747,17 hektarów. Druga tabliczka: Rezerwat Biosfery, biosphere reserve (UNESCO 1977). Trzecia tabliczka: Dziedzictwo Ludzkości World heritage (UNESCO 1979). W tle jest las.

W roku 1977 UNESCO uznało Białowieski Park Narodowy za jeden ze światowych rezerwatów biosfery, a w roku 2005 jego obszar rozszerzono na całą polską część Puszczy Białowieskiej. W centrum parku utworzony został obszar ochrony ścisłej, który w 1979 roku wpisano na listę światowego dziedzictwa UNESCO. W 1992 roku status ten otrzymała również podlegająca ochronie ścisłej białoruska część puszczy w całości objęta ochroną w postaci parku narodowego Bieławieżskaja Puszcza. W ten sposób powstał jeden z niewielu na świecie transgranicznych obiektów dziedzictwa światowego.

R17vYSdRNMndJ

Na mapie jest obszar Puszczy Białowieskiej. W północnej i południowej części są lasy rekreacyjne. W zachodniej części są lasy gospodarcze oraz strefa ochrony poza parkami narodowymi - rezerwaty. We wschodniej części jest strefa ochrony częściowej parków narodowych. W centralnej i północno-wschodniej części jest strefa ochrony ścisłej parków.

Mimo zaawansowanej i kompleksowej ochrony w wielu ekosystemach Puszczy Białowieskiej następują niekorzystne zmiany. Ekosystemy te są bowiem zagrożone nie tylko przez bezpośrednią ingerencję człowieka (np. zbyt intensywne pozyskiwanie drewna). Negatywny wpływ mają także pośrednie efekty jego działalności prowadzonej nie tylko na obszarze puszczy, ale również na obszarach przyległych. Należy tu wskazać np. presję urbanizacyjną na polany puszczańskie oraz otulinę puszczy, zanieczyszczenie wód Leśnej i Narewki, obniżanie poziomu wód gruntowych, zwłaszcza w dolinach rzecznych, zarastanie starorzeczy lub ich przekształcanie w stawy rybne, regulację cieków, wadliwie prowadzoną gospodarkę leśną powodującą zmniejszanie powierzchni i rozdrobnienie starych drzewostanów, fragmentację siedlisk dużych ssaków wskutek grodzenia upraw leśnych i wiele, wiele innych.

Jednym z najbardziej niebezpiecznych efektów tych działań jest ubożenie różnorodności biologicznej prowadzące do powolnego zaniku populacji roślin i zwierząt. Żubry ocalały dzięki wysiłkom człowieka. Inne gatunki nie miały tyle szczęścia. W puszczy nie gniazdują już: bączek, orlik grubodzioby, pustułka, sokół wędrowny, głuszec, puszczyk mszarny, sowa błotna, kraska, dzierlatka. Awifauna Puszczy Białowieskiej zmniejszyła się w ostatnim ćwierćwieczu o ponad 3%. Maleją też populacje dużych ssaków takich jak np. ryś, wilk i łoś.

Słownik