Czeczenia – kraj w Kaukazie

Czeczenia obecnie to rosyjska republika położona na Kaukazie. Ma ona ok. 16 tys. kmIndeks górny 2² powierzchni i jest zamieszkiwana przez prawie 1,5 mln. mieszkańców. Stolicą Czeczenii jest miasto Grozny. Do bogactw naturalnych kraju należy ropa naftowa oraz żyzne gleby pozwalające na uprawę pszenicy, ryżu, buraków cukrowych i słoneczników.

Trochę historii

Badania wskazują, że przodkami obecnych Czeczenów byli Nachowie, którzy są traktowani jako lud autochtoniczny Kaukazu. Jednak sami Czeczeni uważają się za potomków biblijnego Noego, wywodząc, że słowo Nach pochodzi od jego imienia. Ówcześni Czeczenowie zamieszkiwali od VI wieku n.e. państwo stworzone przez irańskich Alanów. W VII wieku znalazło się ono pod panowaniem Kaganatu Chazarskiego, który tworzyła ludność pochodzenia tureckiego, wyznająca judaizm. Alania odrodziła się w X wieku i funkcjonowała do najazdu mongolskiego w XIII wieku. Czeczeni jako jeden z nielicznych ludów przetrwali ten okres w trudno dostępnych wysokogórskich dolinach Kaukazu. By bronić się przed Mongołami, budowali wieże i aułyaułauły – umocnione siedziby. W kolejnych wiekach Czeczenowie mieszkali w górach, odcinając się od świata zewnętrznego i jego zagrożeń. Wytworzyło to specyficzny ustrój, w którym wszyscy mieli równe prawa i nie było podziału na warstwy społeczne. Od XV wieku rozpoczęła się islamizacja Czeczenów pod wpływem Dagestanu. W XVI wieku Czeczenią i Kaukazem zainteresowało się państwo cara Iwana Groźnego, co zaniepokoiło Turcję, która obszar Kaukazu uważała za swoją strefę wpływów. Ostatecznie ziemie te stały się lennem Imperium Rosyjskiego. W 1707 roku doszło do pierwszego konfliktu Czeczenów z Rosją – został on stłumiony. XVIII wiek to czas podboju Czeczenii i Kaukazu przez armię carską, szczególnie za panowania Katarzyny II. Wywołało to wzmożony opór ze strony Czeczenów, krwawo spacyfikowany przez armię rosyjską. Skutkiem było pierwsze duże powstanie Czeczenów pod wodzą Mansura w latach 80. XVIII wieku. Trwało ono do 1791 roku, kiedy to Mansur został wzięty do niewoli.

Symbolem rosyjskiej polityki wobec ludów Kaukazu w XIX wieku stał się generał Aleksiej Jermołow, który znany był ze stosowania tam polityki spalonej ziemi. W 1818 roku z jego polecenia nad rzeką Sunżą wzniesiono twierdzę Groznaja, w miejscu której znajduje się dzisiejsze miasto Grozny. Wywołało to powstanie pod wodzą Bajbułata Tajmijewa, podczas którego pomocy Czeczenom udzielili islamscy mieszkańcy Dagestanu, co zwiększyło znaczenie tego wyznania w Czeczenii. Kolejne powstanie rozpoczął Imam Szamil, który wywołał wojnę kaukaską toczącą się przez blisko 30 lat. Zakończyła się ona ostatecznie zwycięstwem Rosji i włączeniem Czeczenii do Imperium Rosyjskiego.

W konsekwencji rewolucji lutowej 1917 roku ludy Kaukazu Północnego ogłosiły powstanie Republiki Górskiej Północnego Kaukazu, która ogłosiła niezależność od bolszewickiej Rosji. Jednak już w czerwcu 1920 roku państwo to zostało zajęte przez Armię Czerwoną i zlikwidowane.

W ramach ZSRS

Czeczenia w ramach ZSRS została włączona do Górskiej Autonomicznej Socjalistycznej Republiki Sowieckiej. W 1923 roku w jej ramach powstał Czeczeński Obwód Autonomiczny, który następnie wszedł od 1924 roku w skład Rosyjskiej Federacyjnej Socjalistycznej Republiki Sowieckiej. Następne zmiany miały miejsce w roku 1936, kiedy to istniejący od niedawna Czeczeńsko‑Inguski Obwód Autonomiczny przekształcono w Czeczeńsko‑Inguską Autonomiczną Socjalistyczną Republikę Sowiecką. W czasie II wojny światowej Czeczeni próbowali współpracy z Niemcami, więc Stalin polecił zlikwidować Czeczeńsko‑Inguską Autonomiczną Socjalistyczną Republikę Sowiecką. Jej mieszkańców wysiedlono do Kazachstanu i na Syberię, skąd wrócili dopiero za zgodą Nikity Chruszczowa w 1957 roku, dzięki czemu mogli odbudować kraj. Republika ta była jednak traktowana jako gorsza, co wiązało się ze niskimi nakładami na służbę zdrowia, edukację czy inwestycje. Kraj był zaniedbany i o wysokiej stopie bezrobocia.

Na mocy dekretu Borysa Jelcyna z 26 kwietnia 1991 roku republikom przyznano prawo do swobodnego samostanowienia.

Nareszcie niepodlegli

Czeczeni poparli pucz Giennadija Janajewa, który wybuchł w Moskwie w nocy z 18 na 19 sierpnia 1991 roku. Wskutek tego zwycięski Borys Jelcyn nie pomógł Radzie Tymczasowej, która sprawowała władzę w republice, gdy 6 września 1991 roku jeden z przywódców ruchu niepodległościowego Czeczenii, Dżochar Dudajew, obalił Radę i przejął władzę w Czeczenii. 27 października 1991 roku Dudajew został wybrany na prezydenta i 1 listopada 1991 ogłosił powstanie niepodległej Republiki Czeczenii.

Reakcja Federacji Rosyjskiej

Odpowiedzią na czeczeńską niepodległość było ogłoszenie przez Federację Rosyjską stanu wyjątkowego w Czeczenii i Inguszetii. Wskutek tego w Groznym pojawili się rosyjscy komandosi, którzy mieli przywrócić dawny porządek w republice. Zostali jednak pokonani i zmuszeni do odwrotu, co spowodowało, że 11 listopada 1991 roku Rada Najwyższa ZSRS odwołała dekret o stanie wojennym w Czeczenii. Kilka dni później ZSRS przestał istnieć. W jego miejsce 8 grudnia 1991 roku powstała na mocy porozumienia białowieskiego Wspólnota Niepodległych Państw.

Trudna niepodległość Czeczenii

Kolejnym krokiem było uchwalenie 12 marca 1992 roku konstytucji Republiki Czeczenii. Jej niepodległość uznała Gruzja i Afganistan. Czeczenia odmówiła wstąpienia do Federacji Rosyjskiej, w przeciwieństwie do Inguszetii. Problemem młodego państwa było zakręcenie kurka z pieniędzmi z Moskwy. Doprowadziło to do destabilizacji gospodarki i bezrobocia, co wywołało kryzys gospodarczy. Z Czeczenii wyjechało wielu Rosjan, co w Federacji Rosyjskiej tłumaczono prześladowaniami i łamaniem praw człowieka. By osłabić Czeczenię, Rosja rozpoczęła proces popierania opozycji wobec Dudajewa, który w tym czasie odnosił sukcesy, a 16 kwietnia 1992 roku doprowadził do podpisania porozumienia o wyprowadzeniu z Czeczenii wojsk rosyjskich. Wiosną 1993 roku prezydent Dudajew ogłosił rozwiązanie parlamentu, co doprowadziło do chaosu i strajków. Opozycja wystąpiła przeciwko Dudajewowi, który ostatecznie siłą zajął Grozny i złamał jej opór. 17 kwietnia 1993 roku Dudajew wprowadził w Czeczenii rządy prezydenckie. Od 16 stycznia 1994 roku Czeczenia przekształciła się w Czeczeńską Republikę Iczkerii.

R1ZaDw3iQI70k

Mapa Kaukazu ukazująca położenie Iczekerii. Jest ona położona jest na północnych zboczach Kaukazu, w jej pobliżu znajduje się Może Kaspijskie.

Rządzący Czeczenią prezydent Dudajew próbował porozumieć się z Rosją, jednak istniało tam silne stronnictwo dążące do konfliktu z Czeczenią. Na jego czele stali minister obrony Federacji Rosyjskiej Paweł Graczow, wicepremier Siergiej Szachraj i szef administracji Kremla Siergiej Fiłatow. Uniemożliwili oni kontakt Dudajewa z premierem Rosji Wiktorem Czernomyrdinem. Tymczasem w sąsiadujących z Czeczenią terytoriach rosyjskich, Kraju Stawropolskim i Krasnodarskim, doszło do terrorystycznych ataków czeczeńskich. Spowodowały one rosyjską interwencję zbrojną w Czeczenii na mocy dekretu Borysa Jelcyna z 9 grudnia 1994 roku o rozbiciu zbrojnych formacji w Czeczenii i zaprowadzeniu tam bezpieczeństwa oraz praw człowieka.

Pierwsza wojna w Czeczenii

Agresja rosyjska rozpoczęła się 11 grudnia 1994 roku od zajęcia Groznego. Doszło tam do zaciętych walk, wskutek czego Borys Jelcyn zdecydował o zbombardowaniu stolicy Czeczenii. Naloty rozpoczęły się 22 grudnia 1994 roku, a ich celem była cywilna część miasta. Należy pamiętać, że prawie 70% mieszkańców Groznego stanowili Rosjanie. W wyniku działań rosyjskich zginęło blisko 60 tys. cywilów. Ostatecznie w lutym 1995 roku Rosjanie przejęli Grozny, a oddziały czeczeńskie dowodzone przez Asłana Maschadowa wycofały się w góry i podjęły walkę partyzancką. W bezwzględnej wojnie zginęło kolejne 30 tys. cywilów, w tym wiele dzieci. Dlatego jeden z dowódców Czeczenów, Szamil Basajew, zdecydował się na atak terrorystyczny na szpital w Budionowsku (Kraj Stawropolski) 14 czerwca 1995 roku. Zagroził zabiciem zakładników, jeżeli Rosja nie przerwie działań wojennych i nie wycofa się z Czeczenii. Operacja zakończyła się sukcesem, Rosjanie wstrzymali działania w Czeczenii, oddział Basajewa bezpiecznie wrócił do Czeczenii. Konsekwencją porozumienia Basajewa z Czernomyrdinem było zawieszenie broni, które jednak nie przeobraziło się w trwały pokój. Już 6 października 1995 roku działania wojenne wznowiono w następstwie ataku na jednego z rosyjskich generałów.

RBm9HLrU3XNfE1

Zdjęcie przedstawia dojrzałego, szczupłego mężczyznę w mundurze wojskowym.

Dzięki determinacji Asłana Maschadowa w lutym 1996 roku bojownicy czeczeńscy zdobyli Grozny, ale po trzech dniach się ze stolicy wycofali. Dla Federacji Rosyjskiej był to sygnał, że należy się z Czeczenii wycofać, ale na własnych warunkach. Do Moskwy zostali zaproszeni następca zamordowanego prezydenta Dżochara Dudajewa, Zelimchan Jandarbijew oraz Asłan Maschadow. Podpisali oni rozejm, który wstrzymał przelew krwi. Niestety, po zwycięstwie Borysa Jelcyna w wyborach prezydenckich 8 lipca 1996 roku Rosjanie postanowili narzucić Czeczenii nowe ultimatum. W kraju wprowadzono godzinę policyjną oraz powrócono do bombardowań Czeczenii. 6 sierpnia 1996 roku Czeczeni rozpoczęli kontrofensywę, doprowadzając do pokonania Rosjan i odbicia Groznego. Skończyło się to podpisaniem 30 sierpnia 1996 roku rozejmu, który zakończył pierwszą wojnę czeczeńską. Na jego mocy Rosjanie wycofali się z Czeczenii, potwierdzono prawo państwa do samostanowienia i obie strony wyrzekły się używania siły.

Czeczenia znowu niepodległa

W latach 1996–1999 Czeczenia była ponownie niepodległa. 27 stycznia 1997 roku prezydentem Czeczeńskiej Republiki Iczkerii został wybrany Asłan Maschadow, który 12 maja 1997 roku podpisał rosyjsko‑czeczeński traktat pokojowy. Niestety, sytuacja wewnętrzna zrujnowanego państwa była tragiczna. Panowały kryzys i bezrobocie, kraj terroryzowały uzbrojone grupy bojowników. Rosła przestępczość, z którą nie radziła sobie władza. Ponadto w Czeczenii ciągle funkcjonowali rosyjscy agenci podsycający niepokoje społeczne. W kraju dochodziło do porwań cudzoziemców, za których żądano okupu. Politycy czeczeńscy twierdzili, że porwania inspirowane są przez Rosję. Elity władzy w Czeczeni też były w stanie konfliktu, co później wykorzystali Rosjanie.

Tymczasem przywódca bojowników czeczeńskich, Szamil Basajew, szykował się do dalszej walki w celu wyparcia Rosjan z całego Kaukazu. W tym celu wykorzystano ideę świętej wojny. Czeczenów poparli arabscy bojownicy m.in. z Afganistanu.

RCA4AZL0P6fdd1

Zdjęcie przedstawia dojrzałego mężczyznę w mundurze moro. Mężczyzna jest ciemnowłosy, a gęstą, czarną brodę i wąsy.

Spowodowało to liczne zamachy w sąsiednim Dagestanie oraz doprowadziło do radykalizacji poglądów w ramach rewolucji islamskiej. Ideologia ta weszła do oficjalnej polityki Czeczenii. Został założony Kongres Narodów Iczkerii i Dagestanu, którego hasłem było wprowadzenie prawa szariatuszariatprawa szariatu oraz odsunięcie od władzy Maschadowa. Pod wpływem opinii publicznej prezydent Maschadow 3 lutego 1999 roku wprowadził w Czeczenii prawo szariatu. Niestety, wzmocniło to fundamentalistów, którzy zaczęli się domagać wypędzenia Rosjan z Kaukazu i przyłączenia do Czeczenii należącego do Rosji Dagestanu.

8 sierpnia 1999 roku Szamil Basajew wraz z bojownikami przekroczył granicę Dagestanu. Został tam zaproszony przez lidera dagestańskich wahhabitów, który chciał pomocy w walce z Rosjanami. Oddziały czeczeńskie wpadły w zasadzkę i musiały się wycofać do Czeczenii.

Druga wojna w Czeczenii

R1X28bXIZIHsh1

Zdjęcie przedstawia ścianę dużego budynku. Zawieszone są na niej dziesiątki zdjęć dzieci i nauczycieli, którzy zginęli w Biesłanie.

Od września 1999 roku w Rosji dochodziło do wielu zamachów bombowych, o które byli oskarżani czeczeńscy separatyści. Dla premiera Rosji Władimira Putina był to wystarczający powód do kolejnej inwazji na Czeczenię. Po zmasowanych bombardowaniach 1 października 1999 roku rozpoczęła się ofensywa rosyjska w Czeczenii. Oddziałom rosyjskim udało się zająć większą część kraju. Toczące się walki od 2000 roku miały już wyłącznie charakter partyzancki. Trwały one do roku 2002, kiedy to Federacja Rosyjska ogłosiła zakończenie działań zbrojnych w Czeczenii. Rozpoczęła się normalizacja, jej elementem było referendum konstytucyjne z 23 marca 2003 roku. Dla wielu Czeczenów oraz postronnych obserwatorów referendum zostało sfałszowane, bo zwolennicy niepodległości Czeczenii nawoływali do jego bojkotu. Na mocy nowej konstytucji Czeczenia 2 kwietnia 2003 roku weszła w skład Federacji Rosyjskiej. Spotkało się to ze sprzeciwem Czeczeńskiej Republiki Iczkerii. Nowym prezydentem Republiki Czeczenii, wchodzącej w skład Federacji Rosyjskiej 5 października 2003 roku, został Achmat Kadyrow. Jego prezydenturę przerwał zamach zorganizowany przez Basajewa 9 maja 2004 roku, w którym Kadyrow zginął. Kolejnym atakiem terrorystycznym kierowanym przez Szamila Basajewa było opanowanie 1 września 2004 roku szkoły w Biesłanie na terenie Osetii Północnej. W wyniku szturmu wojska rosyjskiego na terrorystów zginęły 334 osoby, 700 zostało rannych.

W 2005 roku Rosjanom udało się zabić Asłana Maschadowa, który stał na czele Czeczeńskiej Republiki Iczkerii, podobny los spotkał jego następcę. Niepodległość Czeczenii z czasem zeszła na plan dalszy, dla islamistów zaś głównym celem stało się zlikwidowanie Czeczeńskiej Republiki Iczkerii i utworzenie Emiratu Kaukaskiego, co wywołało ponownie konflikt wewnętrzny w Czeczenii.

Za datę oficjalnego zakończenia drugiej wojny czeczeńskiej uznano 16 kwietnia 2009 roku, co wcale nie oznaczało, że w Czeczenii zapanował pokój.

Słownik