Polska leży w środkowej Europie, między Morzem Bałtyckim na północy oraz Karpatami i Sudetami na południu. Lądowa część kraju zajmuje obszar między punktem leżącym w okolicach przylądka Rozewie (54°50$’$N, 18°18$’$E) a położonym w Bieszczadach szczytem Opołonek (49°00$’$N, 22°51$’$E) oraz zakolem Odry na zachód od Cedyni (52°51$’$N, 14°07$’$E) i zakolem Bugu na wschód od Strzyżowa (Zosin - 50°52$’$N, 24°09$$ ’$$E). Rozciągłość południkowa terytorium Polski (północ południe) wynosi 5°50$$ ’$$ a więc 649 km, natomiast równoleżnikowa - 10°02$$ ’$$. Mierzona wzdłuż równoleżnika 52° (wschód zachód) osiąga 689 km.

Rozciągłość południkowa powoduje różnicę w długości trwania dnia między północną i południową częścią Polski. Na północy latem dzień jest dłuższy o ponad godzinę niż na południu, a zimą przeciwnie. Konsekwencją rozciągłości równoleżnikowej jest natomiast 40‑minutowa różnica czasu słonecznego między zachodnimi i wschodnimi krańcami kraju.

Matematyczne położenie Polski

RIotgf8w46UTL

Na mapie Polski znaczono cztery punkty - najdalej wysunięte na północ, południe, wschód i zachód. Na północy to Rozewie o współrzędnych 54 stopnie 50 minut szerokości geograficznej północnej oraz 18 stopni 18 minut długości geograficznej wschodniej. Kolejnym punktem skrajnym jest Zosin na wschodzie Polski o współrzędnych 50 stopni 52 minuty szerokości geograficznej północnej oraz 24 stopnie 09 minut długości geograficznej wschodniej. Na południu leży Opołonek o współrzędnych 49 stopni 0 minut szerokości geograficznej północnej oraz 22 stopnie 51 minut długości geograficznej wschodniej. Na zachodzie najdalej wysuniętym punktem jest Cedynia o współrzędnych 52 stopnie 51 minut szerokości geograficznej północnej oraz 14 stopni 07 minut długości geograficznej wschodniej. Dodatkowo na mapie zaznaczono rozciągłość równoleżnikową Polski. Wynosi ona 10 stopni 02 minuty. Natomiast rozciągłość południkowa wynosi 5 stopni 50 minut.

RieBFIFoK1053

Zdjęcie przedstawia głaz stojący na kostce brukowej. Na głazie jest mosiężna tablica przypominająca słońce. Ma dużą tarczę i małe promienie. Na tarczy jest koń i krzyż. Kostka brukowa pod głazem układa się w promienie. W tle rosną drzewa w parku oraz znajduje się kościół.

R1dNxewgnME3J

Zdjęcie przedstawia pomnik stojący w pobliżu skweru. Pomnik to koło wykonane z metalu. Koło z góry na dół jest podzielone na pół. W środku koła jest okrągła dziura. Prawa strona części koła jest jednolita, a lewa poprzecinana na cztery półokręgi - odchylają się względem siebie jak w trójwymiarze. W tle pomnika stoją budynki.

Pasowość rzeźby Polski

Pod względem fizycznogeograficznym terytorium Polski wykazuje strukturę pasową, będącą konsekwencją budowy geologicznej i historii rozwoju rzeźby, m.in. ruchów górotwórczych i zlodowaceń plejstoceńskich. Niziny, czyli obszary o wysokości bezwzględnej do 300 m n.p.m., występują w północnej i środkowej części kraju i zajmują 91,4% jego powierzchni. Od południowego wschodu sąsiaduje z nimi pas wyżyn z wysokościami bezwzględnymi od 300 do 500 m n.p.m., natomiast wzdłuż południowych krańców Polski przebiegają pasma niskich (500–600 m n.p.m.), średnich (600‑1000 m n.p.m.) i wysokich gór (powyżej 1000 m n.p.m.) oddzielone od pasa wyżyn obniżeniami (kotlinami) podgórskimi.

RqD8NxGsamocz

Mapa przedstawia pasowość rzeźby Polski. Niziny występują na północy i w centrum, natomiast obszary górskie i wyżynne na południu. Zaczynając od południa wyróżnia się następujące pasy: gór, kotlin podkarpackich, wyżyn, nizin środkowopolskich, pojezierzy i pobrzeży.

Indeks górny Źródło danych: Mały Rocznik statystyczny Polski 2019 Indeks górny koniec^{Źródło danych: Mały Rocznik statystyczny Polski 2019}

RXsFiQTmnAuxn

Krzywa hipsometryczna Polski. Na osi Y zaznaczono wysokość nad poziomem morza od 0 do 2500 metrów oraz pod poziomem morza od 0 do 200 metrów. Na osi X zaznaczono procenty od 0 do 100. Kolorami oznaczono góry, wyżyny, niziny, morze. Linią równoległą do osi X zaznaczono średnią wysokość Polski - wynosi ona 173 metry. Góry sięgają do 2500 metrów nad poziomem morza i zajmują 3,3% powierzchni kraju. Wyżyny sięgają do wysokości około 500 metrów nad poziomem morza i stanowią 5,6%. Niziny sięgają do wysokości około 250 metrów nad poziomem morza (przeważają tereny nizinne poniżej 200 metrów nad poziomem morza) i stanowią aż 91,3%. Poniżej poziomu morza i poza wartością 100% na osi X zaznaczono Bałtyk.

Na Żuławach, w sąsiedztwie wsi Raczki Elbląskie, która powszechnie uznawana jest za najniżej położony punkt Polski, depresjadepresjadepresja sięga -1,8 m n.p.m. Nowsze pomiary wskazują jednak, że w leżącej również na Żuławach wsi Marzęcino depresja przekracza 2 m p.p.m. (najniższy punkt ma 2,07 m p.p.m.). Z kolei najwyżej położonym punktem Polski jest szczyt Rysy (2 499 m n.p.m.) w Tatrach Wysokich. Całkowita deniwelacja w granicach terytorium Polski przekracza więc 2 500 m, a średnia wysokość wynosi 173 m n.p.m.

Przez terytorium Polski biegnie ważna granica fizycznogeograficzna między Europą Wschodnią a Europą Zachodnią. Wyznacza ją strefa kontaktu prekambryjskiej platformy wschodnioeuropejskiej z paleozoiczną platformą zachodniej i środkowej Europy. Granica ma charakter szerokiej strefy przejściowej, w obrębie której pewne cechy stopniowo zanikają, a inne się pojawiają. Jej ogólny przebieg determinują nie tylko cechy budowy geologicznej i rzeźby powierzchni terenu, ale także cechy klimatyczne i biogeograficzne. Terytorium Polski leży bowiem w strefie klimatu umiarkowanego ciepłego o charakterystycznych cechach przejściowych - wpływach morskich na zachodzie i kontynentalnych na wschodzie. Najczęściej spotykanymi zbiorowiskami leśnymi są bory iglaste i lasy mieszane, a na żyznych siedliskach występują wielogatunkowe lasy liściaste. Przez teren Polski przebiegają granice zasięgu gatunków roślin właściwych dla różnych części Europy (buk, jodła, świerk i in.).

Niemal cały obszar kraju leży w zlewisku Morza Bałtyckiego, w tym ponad 90% przypada na dorzecza Wisły i Odry. Pozostałą część odwadniają rzeki przymorza i rzeki dorzecza Niemna. Niewielkie obszary należą do zlewiska Morza Czarnego i Północnego.

Wody terytorialne i morskie wody wewnętrzne

Polska jest jednym z większych, pod względem powierzchni, krajów w Europie – całkowita powierzchnia państwa wynosi 322 719 km², z czego obszar lądowy, z wodami śródlądowymi, zajmuje 311 895 kmIndeks górny 2   Indeks górny koniec²  (96,6%), a pozostała część zajęta jest przez morskie wody wewnętrzne (Zalew Szczeciński, Zalew Kamieński, część Zalewu Wiślanego oraz część Zatoki Gdańskiej) i terytorialne (pas wody odległy od linii brzegowej o 12 mil morskich, czyli o ok. 22 km). Do wód terytorialnych Morza Bałtyckiego przylega wyłączna strefa ekonomiczna sięgająca nawet 120 km od linii wybrzeża.

R1UaMOMSRbd8O

Mapa północno-zachodnich obszarów Polski z oznaczeniem morskich wód wewnętrznych, terytorialnych i strefy ekonomicznej Polski. Na mapie zaznaczono pas na Bałtyku, który stanowi wyłączną strefę ekonomiczną. Poniżej tej strefy leży cieńszy pas morza terytorialnego. W rejonie Gdańska - północna i wschodnia część, czyli część Zatoki Gdańskiej. Na mapie zaznaczono także część Zalewu Szczecińskiego.

Indeks górny Źródło danych: Mały Rocznik statystyczny Polski 2019 Indeks górny koniec^{Źródło danych: Mały Rocznik statystyczny Polski 2019}

Granice Polski

Granice Polski podlegały zmianom na przestrzeni dziejów. Ich dzisiejszy kształt, zbliżony nieco do granic państwa Piastów, został ustalony w 1945 roku, czyli tuż po zakończeniu II wojny światowej. Porozumienie zwycięskich mocarstw miało miejsce w Jałcie i Poczdamie. Wschodnia granica została ustalona wzdłuż tzw. Linii Curzona biegnącej w znacznej części wzdłuż Bugu, natomiast zachodnią grań wyznaczała Odra i Nysa Łużycka. Do Polski jako tzw. Ziemie Odzyskane zostały włączone Warmia i Mazury, Pomorze Zachodnie, Dolny Śląsk i Śląsk Opolski.

RPQWCgciWrvat

Mapa przedstawia zmiany granic Polski pod drugiej wojnie światowej. Zaznaczono Ziemie Odzyskane po 1945 roku. Należą do nich: na zachodzie Śląsk Opolski, Dolny Śląsk, Pomorze Zachodnie, a na północy Warmia i Mazury. Zaznaczono trzy miasta: Breslau (Wrocław), Stettin (Szczecin), Danzing (Gdańsk). Na wschodzie poprowadzono Linię Curzona. Linia przebiega z północy na południe: od Grodna przez Jałówkę, Niemirów, Brześć, Dorohusk, na wschód od Hrubieszowa, dalej do Kryłowa, skąd na zachód od Rawy Ruskiej i na wschód od Przemyśla biegnie aż do Karpat. Na mapie zaznaczono duże miasta za linią Curzona: Wilno, Baranowicze, Brześć, Lwów, Stanisławów. Granica z 1947 roku na południowym wschodzie od Białegostoku jest nieznacznie przesunięta na wschód od linii Curzona. Na mapie zaznaczono także linię Curzona „B” – w tym wariancie Lwów. W Polsce wyróżniono takie miasta jak: Warszawa, Poznań, Łódź, Białystok, Lublin, Kraków.

Obecny kształt kraju, wyznaczany przebiegiem granic państwowych, jest regularny i charakteryzuje się dużą zwartością terytorialną. Świadczy o tym wspomniana powyżej zbliżona rozciągłość południkowa i równoleżnikowa (z południa na północ 649 km, z zachodu na wschód 689 km) oraz relatywnie mała wartość współczynnika rozwinięcia granicwspółczynnik rozwinięcia granicywspółczynnika rozwinięcia granic, który wynosi 1,77 i należy do najniższych w Europie (przed II wojną światową, współczynnik ten wynosił 2,95).

Łączna długość granicy Polski wynosi 3 511 km. W zdecydowanej większości jej przebieg pokrywa się z przebiegiem granic naturalnychgranica naturalnagranic naturalnych biegnących wzdłuż rzek, górskich grani i morskiego brzegu. Pod względem fizyczno‑geograficznym największą długość, 1 337 km, ma południowy jej odcinek biegnący partiami szczytowymi gór (Karpat i Sudetów). Granica rzeczna (odcinki Bugu, Odry, Nysy Łużyckiej) to 830 km. Najkrótsza jest granica morskagranica morskagranica morska wynosząca zaledwie 440 km. Długość pozostałych odcinków granicy państwa wytyczonych w sposób sztuczny, przecinających duże kompleksy leśne i obszary rolnicze, wynosi 864 km. Na 1 km granicy przypada 92 kmIndeks górny 2   Indeks górny koniec²  terytorium kraju.

RTZJFtnwTgkbb

Na mapie Polski zaznaczono długość poszczególnych granic z sąsiadami oraz zawarto kilka informacji o terytorium Polski. Terytorium Polski wynosi 322 575 kilometrów kwadratowych w tym: obszar lądowy 311 889 kilometrów kwadratowych, morskie wody wewnętrzne 2004 kilometry kwadratowe, morze terytorialne 8682 kilometry kwadratowe. Długość wybrzeża wynosi 775 kilometrów. Wybrzeże podzielone jest na 444 kilometry – jest to długość odcinków rozgraniczających obszar morza terytorialnego z Niemcami i Rosją oraz 210 kilometrów – to długość granicy z Rosją. Długość granicy z Niemcami wynosi 467 kilometrów. Długość granicy z Czechami wynosi 796 kilometrów. Długość granicy ze Słowacją wynosi 541 kilometrów. Długość granicy z Ukrainą wynosi 535 kilometrów. Długość granicy z Białorusią wynosi 418 kilometrów. Długość granicy z Litwą wynosi 104 kilometry.

Indeks górny Źródło danych: Mały Rocznik statystyczny Polski 2019 Indeks górny koniec^{Źródło danych: Mały Rocznik statystyczny Polski 2019}

Sąsiedzi Polski

Liczba państw graniczących z Polską zmieniała się na przestrzeni dziejów. W minionych wiekach naszymi sąsiadami były np. Turcja i Węgry (XVII w.), Rumunia i Łotwa (I poł. XX w.), Niemiecka Republika Demokratyczna, Czechosłowacja i Związek Radziecki (II poł. XX w.). Obecnie Polska graniczy z 7 krajami - Rosją na północy, Litwą na północnym wschodzie, Białorusią i Ukrainą na wschodzie, Słowacją i Czechami na południu oraz Niemcami na zachodzie. Na północy granica państwa przebiega wzdłuż linii wód terytorialnych Morza Bałtyckiego. Najdłuższa, licząca blisko 800 km, jest granica z Czechami biegnąca w znacznej części wzdłuż Sudetów. Nieco krótsze są odcinki graniczne z Ukrainą i Słowacją – długość każdego z nich przekracza 500 km. Najmniejszą długość, nieznacznie przekraczającą 100 km, ma granica z Litwą.

R2OUREXF6NFxl

Zdjęcie przedstawia mapę polityczną Europy. Państwa sąsiadujące z Polską są zaznaczone różnymi kolorami. Polska na zachodzie graniczy z Niemcami, na południu z Czechami i Słowacją, na wschodzie od dołu mapy: z Ukrainą, Białorusią, Litwą i Rosją.

Słownik