Przeczytaj
Strunowce (do których należy także człowiek) rozmnażają się drogą płciową. Celem rozmnażania płciowego jest połączenie komórek rozrodczych (gametgamet) męskich i żeńskich. W efekcie powstaje zygotazygota, która daje początek nowemu organizmowi. Produkcja gamet u ssaków odbywa się podczas procesu zwanego gametogenezągametogenezą. Ze względu na rodzaj produkowanych komórek rozrodczych wyróżnia się spermatogenezęspermatogenezę (produkcja plemników w męskich narządach płciowych) oraz oogenezęoogenezę (produkcja komórek jajowych w żeńskich narządach płciowych).
Cykl rozrodczy kobiety
Cykl rozrodczy u kobiet obejmuje cykl endometrialny i jajnikowy, które są ze sobą ściśle związane przez zmiany hormonalne. Są to okresowe zmiany zachodzące w błonie śluzowej macicy – endometriumendometrium, które mają na celu przygotowanie jej do implantacji zygoty po ewentualnym zapłodnieniu, oraz w jajniku, których istotą jest produkcja komórek płciowych. Cykl ten nazywamy inaczej cyklem miesiączkowym lub menstruacyjnym. Nazwa ta ma związek z comiesięcznym krwawieniem (menstruacjamenstruacja), które występuje w przypadku braku zapłodnienia i wynika ze złuszczania się endometrium przygotowanego do przyjęcia zarodka.
U kobiet cykl rozrodczy zachodzi od osiągnięcia dojrzałości płciowej, czyli momentu wystąpienia pierwszej menstruacji, tzw. menarchemenarche. Zanika natomiast w okresie menopauzy (między 46 a 54 rokiem życia). Długość jednego cyklu miesiączkowego wynosi od 24 do 35 dni. W jego połowie występuje faza owulacjiowulacji, podczas której dochodzi do uwolnienia dojrzałej komórki jajowej z pęcherzyka Graafapęcherzyka Graafa. W tym okresie możliwe jest zajście w ciążę.
Fazy cyklu rozrodczego
Cykl rozrodczy u kobiet podlega kontroli hormonu podwzgórza – gonadoliberyny (GnRH) – oraz hormonów przedniego płata przysadki – hormonu folikulotropowego (FSH) i hormonu luteinizującego (LH). Pierwsza część cyklu trwa około 14 dni, podczas których stymulowane przez FSH pęcherzyki jajnikowepęcherzyki jajnikowe wzrastają i dojrzewają. Faza ta nazywana jest folikularną. W czasie pierwszych 5 do 7 dni dochodzi do menstruacji, czyli złuszczania endometrium przygotowanego w poprzednim cyklu do przyjęcia zarodka. Poziom estradiolu (najważniejszego estrogenu) i progesteronu w tym czasie jest niski. W kolejnych dniach dojrzewające pęcherzyki wydzielają estradiol, który stymuluje budowanie endometrium.
W połowie cyklu następuje owulacja, czyli gwałtowny wzrost stężenia LH, w wyniku którego dochodzi do uwolnienia komórki jajowej z pęcherzyka jajnikowego (na tym etapie nazywa się go pęcherzykiem Graafa). Jeżeli dojdzie do zapłodnienia, pojawiają się zmiany hormonalne odpowiedzialne za podtrzymywanie ciąży. Brak zapłodnienia prowadzi do zmian charakterystycznych dla fazy lutealnej. Stężenia LH i FSH powracają do niskiego poziomu. Po uwolnieniu oocytu w miejscu pękniętego pęcherzyka jajnikowego powstaje ciałko żółte (produkujące progesteron), które pod koniec cyklu ulega degeneracji i przekształca się w ciałko białawe. Wysokie stężenia estradiolu i progesteronu stymulują pogrubienie endometrium. W momencie zaniku ciałka żółtego stężenie progesteronu spada, co zapoczątkowuje proces złuszczania się endometrium.
Fazie lutealnej towarzyszą również objawy o charakterze fizycznym, psychicznym i behawioralnym. Obejmują one około 300 symptomów. Jeśli któryś z nich (lub kilka) wystąpi do 5 dni przed menstruacją i ustąpi po pojawieniu się miesiączki, uważa się go za przejaw zespołu napięcia przedmiesiączkowego (PMS, ang. premenstrual syndrome). Do najczęstszych objawów należą m.in. obniżenie nastroju, drażliwość, napady głodu i złości, senność, tkliwość piersi, bóle głowy i mięśni oraz przyrost masy ciała.
Ruja
U większości samic cykl rozrodczy ma charakter cykliczny i wiąże się z sezonowością pór roku. Cecha ta oraz długość ciąży stanowią ewolucyjne przystosowanie do panującego klimatu. Dzięki temu zwierzęta mogą wydać potomstwo w najbardziej sprzyjającej porze.
Przykładem zwierząt, u których aktywność płciowa jest sezonowa, są kozy i owce żyjące w klimacie umiarkowanym. Ich zdolność do rozrodu pojawia się na przełomie lata i jesieni, a kończy w okresie zimowo‑wiosennym. W tym czasie występują u nich cykle rozrodcze o długości charakterystycznej dla danego gatunku. W każdym z nich wyróżnia się fazę płodności zwierząt zwaną rująrują. Obejmuje ona owulację oraz czas (około 30 godzin) przed jajeczkowaniem. W przypadku braku zapłodnienia przygotowana do przyjęcia zarodka błona śluzowa macicy (endometrium) ulega wchłonięciu, dlatego u większości zwierząt nie obserwuje się krwawienia podczas cyklu rozrodczego.
Słownik
błona śluzowa macicy
haploidalna (zawierająca pojedynczy zestaw chromosomów) komórka rozrodcza; powstaje na drodze mejozy w gonadach męskich i żeńskich
proces powstawania komórek płciowych (gamet)
pierwsza menstruacja w życiu kobiety; powinna wystąpić około 13 roku życia
(łac. menses) miesiączka; cykliczny proces złuszczania endometrium pod wpływem zmian stężenia hormonów płciowych; objawia się jako krwawienie z pochwy
proces powstawania żeńskich komórek płciowych
(łac. ovulatio) jajeczkowanie; faza płodności w cyklu rozrodczym kobiet; uwolnienie żeńskich gamet do jajowodu
dojrzały pęcherzyk jajnikowy
pęcherzyk znajdujący się w jajniku, zawierający komórki jajowe (gamety żeńskie); podczas cyklu rozrodczego pęcherzyki jajnikowe rosną i dojrzewają, w momencie owulacji jeden z nich uwalnia komórkę jajową i przekształca się w ciałko żółte
faza płodności w cyklu rozrodczym ssaków łożyskowych
proces powstawania męskich komórek płciowych – plemników
diploidalna komórka powstała w wyniku zapłodnienia, czyli połączenia komórki rozrodczej męskiej z żeńską