Mniejszości narodowe i etniczne w Polsce

W III Rzeczypospolitej Polskiej, na podstawie danych zawartych w Narodowym Spisie Powszechnym Ludności i Mieszkań z 2011 roku, 97,09% ankietowanych obywateli zadeklarowało polską narodowość. Oznacza to, że jedynie 2,91% mieszkańców Polski ma inną narodowość, czyli zalicza się do mniejszości narodowychmniejszość narodowamniejszości narodowych lub etnicznych. Ustawa z 6 stycznia 2005 roku o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz języku regionalnymjęzyk regionalnyjęzyku regionalnym wprowadza definicję mniejszości narodowej, mniejszości etnicznejmniejszość etnicznamniejszości etnicznej oraz języka regionalnego:

W myśl tej ustawy status mniejszości narodowych w Polsce mają Białorusini, Czesi, Litwini, Niemcy, Ormianie, Rosjanie, Słowacy, Ukraińcy i Żydzi.

Mniejszość etniczna od mniejszości narodowej różni się tylko zapisem w podpunkcie 6, mówiącym o posiadaniu narodunaródnarodu zorganizowanego we własnym państwie.

Status mniejszości etnicznych w Polsce mają Karaimowie, Łemkowie, Romowie i Tatarzy.

Konstytucja RP z 2 kwietnia 1997 roku, Ustawa o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz inne ustawy przyznają obywatelom polskim innego pochodzenia wiele praw związanych z ich odrębnym pochodzeniem narodowym. Do najważniejszych należy zaliczyć:

• wolność zachowania i rozwoju własnego języka, zachowania obyczajów i tradycji oraz rozwoju własnej kultury;

• prawo do tworzenia własnych instytucji edukacyjnych, kulturalnych i instytucji, które służą ochronie tożsamości religijnej;

• prawo uczestnictwa w rozstrzyganiu spraw dotyczących ich tożsamości kulturowej;

• prawo do zwolnienia komitetu wyborczego utworzonego przez członków organizacji mniejszości narodowych z wymogu przekroczenia 5% progu wyborczego w wyborach do Sejmu RP;

• prawo do uwzględnienia potrzeb mniejszości narodowych i etnicznych w publicznym radiu i telewizji;

• prawo do zachowania tajemnicy, z wyjątkiem przewidzianym prawem, dotyczącej ujawnienia informacji o własnej przynależności do mniejszości lub ujawnienia swojego pochodzenia, języka mniejszości lub religii;

• zakaz przymusowej asymilacji osób należących do mniejszości narodowych i etnicznych;

• prawo do używania i pisowni swoich imion i nazwisk zgodnie z zasadami pisowni języka mniejszości narodowych;

• prawo używania języka mniejszości w wybranych gminach jako języka pomocniczego;

• używania nazw geograficznych, ulic w języku mniejszości jako nazw dodatkowych;

• zobowiązanie organów władz publicznych do podejmowania inicjatyw w celu wspierania działalności zmierzającej do ochrony, zachowania i rozwoju tożsamości kulturowej mniejszości.

Inną formą zabezpieczenia interesów mniejszości narodowych i etnicznych było utworzenie Komisji Wspólnej Rządu i Mniejszości Narodowych jako organu opiniodawczo‑doradczego dla Prezesa Rady Ministrów. Na podstawie obowiązującego prawa państwo polskie finansuje nauczanie języków mniejszości narodowych. Tym samym podstawy prawne gwarantujące przestrzeganie praw mniejszości narodowych w Polsce pozwalają na ich rozwój i swobodne funkcjonowanie.

Obcokrajowcy w Polsce

RonwSNHTenKFF1

Grafika przedstawia logo. Po lewej stronie przedstawiany jest zarys terytorium Polski. Następnie pionowy biało‑czerwony pasek i napis Urząd do Spraw Cudzoziemców.

Należy jednak pamiętać, że w naszym kraju mieszka wielu przedstawicieli innych narodów, które nie są uznawane za mniejszości narodowe na terenie Polski, gdyż nie spełniają któregoś z warunków zawartych w ustawie. Najczęściej dotyczy to okresu funkcjonowania tej mniejszości na terenie Rzeczypospolitej Polskiej. Na dzień 1 stycznia 2020 roku Urząd do spraw Cudzoziemców poinformował, że 423 tys. cudzoziemców miało legalne prawo pobytu w Polsce. Urząd do spraw Cudzoziemców jest głównym organem administracji rządowej odpowiedzialnym za sprawy związane z pobytem cudzoziemców w Polsce, udzielanie im azylu lub wyrażanie zgody na pobyt tolerowany. Nadzór nad jego funkcjonowaniem sprawuje szef urzędu, który podlega ministrowi spraw wewnętrznych.

Największą grupę stanowili obywatele Ukrainy w liczbie 214,7 tys. osób, Białorusi – 25,6 tys., Niemiec – 21,3 tys., Rosji – 12,5 tys., Wietnamu – 12,1 tys., Indii – 9,9 tys., Włoch – 8,5 tys., Chin – 8,5. tys., Wielkiej Brytanii – 6,3 tys., Hiszpanii – 5,9 tys. Większość z nich, 241,6 tys. osób, posiada zezwolenie na pobyt czasowy, które jest wydawane na okres maksymalnie trzech lat. Zezwolenie na pobyt stały posiada 78,4 tys. osób. Najwięcej (około 117 tys.) tych osób mieszka w województwie mazowieckim, w małopolskim – 45 tys., dolnośląskim – 34 tys., wielkopolskim – 33,5 tys.

Oprócz tego oczywiście w naszym kraju funkcjonuje wielu obcokrajowców przebywających tymczasowo w ramach ruchu bezwizowego lub na podstawie wiz. Obcokrajowcy osiedlający się w Polsce najczęściej robią to z powodów socjalnych, podejmując pracę m.in. w branżach, w których szczególnie brakuje pracowników. Według szacunków Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej za rok 2018 w Polsce pracowało około 1,5 miliona obcokrajowców. W tej grupie obok obywateli UE najwięcej było Ukraińców, Białorusinów, Rosjan, Wietnamczyków, Chińczyków, Gruzinów, Turków, Ormian, Mołdawian czy Nepalczyków. Wielu obcokrajowców pracuje w Polsce poniżej swoich kwalifikacji. Tym samym, według badań Eurostatu za rok 2015, Polska zajmuje drugie miejsce w Unii Europejskiej pod względem liczby obcokrajowców przybywających w celu podjęcia pracy. Można zatem stwierdzić, że Polska jest krajem otwartym na migrantów, którzy chcą tutaj pracować.

Niestety, epidemia koronawirusa spowodowała, że ponad 200 tys. obcokrajowców wyjechało z Polski w marcu i kwietniu 2020 roku. Spowodowało to ubytek pracowników w takich branżach, jak budownictwo i rolnictwo.

Stosunek Polaków do mniejszości narodowych i etnicznych

Stosunek rodaków do mniejszości narodowych i etnicznych można określić jako obojętny. Maleje też liczba osób niechętnych wobec przedstawicieli mniejszości. Badania CBOS z 2009 roku na temat odczuć respondentów wobec obywateli polskich innego pochodzenia jasno pokazały, że największą sympatią darzymy Słowaków i Czechów – po 41%, Litwinów – 35%, Białorusinów i Ukraińców – po 31%, Rosjan – 29%, Niemców – 28%, Żydów – 26%, Romów – 20%. Polacy odczuwają niechęć przede wszystkim wobec Romów – 27%, Niemców – 17%, natomiast wobec Żydów, Ukraińców i Rosjan po 14%.

Stosunek Polaków do innych narodowości

Polski system prawny w pewnym sensie dyskryminuje przedstawicieli tych narodów, którzy nie spełniają wszystkich zapisów Ustawy z 6 stycznia 2005 roku. Dlatego społeczności wietnamska, grecka czy macedońska nie cieszą się specjalną ochroną ze strony organów władz publicznych. Należy jednak pamiętać, że urzędy mają obowiązek tolerować i wspierać działalność mniejszości narodowych w Polsce.

Stosunek Polaków do mniejszości ulega ciągłej ewolucji; powoli zwiększa się świadomość Polaków na temat mniejszości. W 2009 roku badania CBOS na temat Jaką część naszego społeczeństwa stanowią obywatele polscy innej niż polska narodowości? wykazały, że ¼ badanych nie znała na to pytanie odpowiedzi, a 22% respondentów twierdziło, że 10%. Na początku lat 90. XX wieku, kiedy tworzyła się III RP, dochodziło do zaniżania liczby przedstawicieli mniejszości narodowych, po roku 2000 zaś nastąpił trend polegający na zawyżaniu tej liczby. Dlatego tolerancja mniejszości narodowych, oparta na braku rzetelnej wiedzy, jest bardzo wybiórcza i może prowadzić do ksenofobiiksenofobiaksenofobii. Wynika to też z braku bezpośredniego kontaktu Polaków z przedstawicielami mniejszości, a przecież taki kontakt mógłby powodować otwarcie na inność kulturową lub religijną.

Cieniem na naszym stosunku do innych nacji kładzie się doświadczenie II wojny światowej, która mimo że zakończyła się 76 lat temu, czyli przed urodzeniem się większości Polaków, to nadal wpływa na nasz stosunek do Niemców, Rosjan, Ukraińców, Żydów. W badaniach przeprowadzonych w 2009 roku przez Pentor Research International, na zamówienie Muzeum II Wojny Światowej, zapytano o złe wspomnienia, jakie zachowały się w pamięci rodzinnej o innych nacjach z lat 1939–1945. Najwięcej złych wspomnień dotyczyło Ukraińców – 63,8%, następnie Niemców – 62,6% oraz Rosjan – 57%.

Innym przejawem nietolerancji są napisy na ścianach i posty w internecie. Badania CBOS z 2000 roku wykazały, że 27% badanych spotkało się ze słowem „Żyd” w ujęciu pejoratywnym, jako inwektywa.

Zgodnie z opublikowanymi w 2018 roku wynikami ankiety przeprowadzonej przez Agencję Praw Podstawowych UE, dotyczącej doświadczeń i poglądów Żydów na temat przestępstw z nienawiści, dyskryminacji i antysemityzmu, 32% respondentów z Polski doświadczyło przynajmniej jednego zachowania o podłożu antysemickim w okresie roku. Skala antysemickich wypowiedzi w debacie publicznej wzrosła w pierwszych miesiącach 2018 r. podczas dyskusji o nowelizacji ustawy o IPN.

RCie6aFzm1uFe

Zdjęcie przedstawia dużą, ceglaną ścianę z napisem: Tęsknię za tobą Żydzie!

Przykładem zmian zachodzących w polskim myśleniu o obcokrajowcach są wyniki badań prowadzonych przez instytucje badania opinii publicznej. W styczniu 2020 roku ukazały się wyniki badań przeprowadzonych przez Centrum Badań Opinii Społecznej (CBOS) w listopadzie 2019 roku na temat Praca obcokrajowców w Polsce. Z badań jednoznacznie wynika, że w opinii Polaków największą grupą obcokrajowców w RP są obywatele Ukrainy – wskazało na nich 93% badanych. Na kolejnych pozycjach znaleźli się Białorusini – 23%, Wietnamczycy – 21%, Chińczycy – 12%, obywatele Unii Europejskiej – 10% oraz obywatele państw byłego Związku Socjalistycznych Republik Sowieckich (ZSRS) – 10% i inni. Kolejne pytanie dotyczyło kwestii udzielania pozwolenia na pracę cudzoziemców w Polsce. Na to pytanie 62% respondentów odpowiedziało twierdząco, 29% wyraziło zgodę, ale tylko w niektórych rodzajach prac, 4% pytanych było przeciwnych, a 5% nie miało na ten temat zdania.

Ksenofobia i jej konsekwencje

Odmowa przyjęcia uchodźców przez Polskę w 2017 roku spowodowała, że nasz kraj jest postrzegany jako ksenofobiczny. Badanie przeprowadzone przez Amnesty International Refugees Welcome Index wykazało, że Polska zajęła 24. na 27 miejsc pod względem negatywnego nastawienia do uchodźców. Gorszą pozycję od Polski zajęły Tajlandia, Indonezja i Rosja.

Potwierdzają to podszyte ksenofobią ataki na obcokrajowców w Polsce: w Bydgoszczy i Toruniu pobito studentów z Turcji i Bułgarii, za wypowiedź w języku niemieckim zaatakowano profesora w tramwaju, w Łodzi napadnięto na muzułmankę, w Rzeszowie – na Portugalczyka. Są to, niestety, częste akty przemocy, jednak jesteśmy krajem, który w 2015 roku wydał najwięcej po Wielkiej Brytanii zezwoleń na pobyt dla osób spoza Unii Europejskiej. Na zakończenie warto dodać, że ksenofobia w Polsce może zostać ukarana na podstawie przepisów Kodeksu karnego o zakazie dyskryminacji, rasizmu czy propagowania faszyzmu lub innego ustroju totalitarnego.

Słownik