Hormon można zdefiniować jako substancję organiczną, która wydzielana jest przez wyspecjalizowane komórki gruczołowe do otaczającego je środowiska (krwi, chłonki płynu zewnątrzkomórkowego). Z tego środowiska substancja transportowana jest do komórek docelowych, w których łączy się ze specyficznymi receptorami i wywołuje charakterystyczne efekty fizjologiczne czy biochemiczne. Dzięki temu hormony regulują czynność różnych tkanek i narządów, przyczyniając się do zachowania stałych parametrów środowiska wewnętrznego organizmu przy ciągle zmieniającym się środowisku zewnętrznym (homeostaza).

Ze względu na strukturę chemiczną hormony można podzielić na cztery podstawowe grupy: hormony steroidowehormony steroidowehormony steroidowe, pochodne aminokwasówpochodne aminokwasów pochodne aminokwasów, hormony peptydowehormony peptydowehormony peptydowe oraz białkowehormony białkowebiałkowe. Hormony steroidowe syntetyzowane są z cholesterolu, a należą do nich hormony kory nadnerczy oraz hormony płciowe wydzielane przez jądra i jajniki. Do hormonów będących pochodnymi aminokwasów zalicza się hormony rdzenia nadnerczy (adrenalinę, noradrenalinę), hormony tarczycy (tyroksynę, trójjodotyroninę) oraz hormon szyszynki – melatoninę.

Hormony białkowe charakteryzują się dużymi cząsteczkami, zbudowanymi z kilkudziesięciu lub więcej aminokwasów. Należą do nich hormony przedniego płata przysadki mózgowej (np. hormon wzrostu, prolaktyna, tyreotropina).

Wszystkie hormony cechuje wysoka swoistość działania na komórki docelowe. Wynika to z obecności w tkankach receptorów o wysokim powinowactwie dla danego hormonu. Budowa chemiczna danego hormonu (rozpuszczalność w tłuszczach) wpływa bezpośrednio na lokalizację specyficznych dla niego receptorów − mogą się one znajdować na błonie komórki docelowej lub w jej wnętrzu – a to determinuje wpływ hormonu na komórkę.

RPqWSe4drcBW71

Zdjęcie z mikroskopu pokazuje trzy komórki steroidowe. W ich centralnej części znajduje się sporej wielkości,niebieska struktura o nieregularnym kształcie zbliżonym do okręgu. Strukturę tą otaczają zielone nieregularne linie, niektóre przez nią przenikają. Linie zielone są otoczone przez nieregularne linie w kolorze czerwonym.

Hormony steroidowe są związkami rozpuszczalnymi w tłuszczach, mogą zatem swobodnie przenikać przez błonę do wnętrza komórki i łączyć się na poziomie cytoplazmy z białkiem receptorowym, gdzie tworzą kompleks hormon−receptor. Taki kompleks ulega następnie zmianom strukturalnym, co pozwala mu na wniknięcie do jądra komórkowego, gdzie może:

• modyfikować procesy transkrypcjitranskrypcja transkrypcji dla białek, głównie enzymatycznych;

• modyfikować procesy ekspresji genówekspresja genuekspresji genów, oddziałując bezpośrednio na materiał genetyczny w jądrze komórkowym;

• oddziaływać na procesy translacyjnetranslacja procesy translacyjne na poziomie rybosomówrybosom rybosomów.

Hormony peptydowe, białkowe i pochodne aminokwasów są związkami nierozpuszczalnymi w tłuszczach − nie mogą zatem przenikać przez błonę do wnętrza komórki docelowej. Hormony takie łączą się z receptorami błonowymi, zlokalizowanymi na powierzchni błony komórkowej, co może:

• wpływać na procesy transportu różnych substancji przez błonę komórkową (np. insulina zwiększa tempo transportu błonowego glukozy i aminokwasów);

• prowadzić do zmiany strukturalnej i aktywacji zlokalizowanego w błonie białka G. Białko G łączy się następnie z enzymem – cyklazą adenylowącyklaza adenylowacyklazą adenylową, prowadząc do jej aktywacji. W dalszym etapie uaktywniona cyklaza adenylowa katalizuje reakcję przemiany ATPATP ATP w cykliczny AMPAMPAMP (cAMPcAMP cAMP), który inicjuje szereg reakcji biochemicznych, wywołując zmianę aktywności komórki docelowej.

Słownik