Rm11D4PNJLVDj1

Obraz przedstawia portret dojrzałego mężczyzny. Mężczyzna jest odwrócony lewym półprofilem do widza. Jego długie, siwe, układające się włosy sięgają mu niemal do ramion. Twarz mężczyzny jest bardzo szczupła, pociągła. Jego nos jest długi, haczykowaty. Oczy są osadzone głęboko. Na twarzy mężczyzny widoczne są zmarszczki.

Teorię umowy społecznej rozwinął John Locke. Autor Dwóch traktatów o rządzie rozpoczyna swoje rozważania od koncepcji stanu natury rozumianego jako stan przedspołeczny i przedpaństwowy. W stanie natury obowiązują prawa natury. Uniwersalizm tych praw jest gwarantowany przez Boga, a mianowicie każdy ma prawo do samozachowania siebie i obrony siebie oraz sądzenia innych, a nawet karania w momencie naruszenia podstawowego prawa natury (prawa do życia). John Locke względnie pokojowo postrzega rozwój relacji międzyludzkich w stanie natury. W idealistycznie rozumianym stanie natury (jest to punkt wyjścia) ludzie koegzystują pokojowo, przestrzegając podstawowych wartości: wolności i równości. Na tym etapie nie ma władzy nad człowiekiem (wszyscy są równi). Ten idealny, hipotetyczny stan zostaje zaburzony przez brak władzy sądowniczej, która jako niezależna rozstrzygałaby konflikty między właścicielami. Jedynym wyjściem ze stanu konfliktu jest powołanie społeczeństwa, które mogłoby ustanowić instytucje chroniące prawo naturalne każdego, kto należy do danej wspólnoty. Nie jest to wspólnota dowolna – to wspólnota celu. Celem są zasady obywatelskie, a więc poszanowanie pierwotnych zasad uniwersalnych, jak najbardziej zbliżających nas do stanu idealnego.

U Johna Locke’a nie występuje, tak jak u Thomasa Hobbesa, umowa wszystkich ze wszystkimi. Tu stroną umowy społecznej jest społeczeństwo i rząd obywatelski. Proces ten kończy się wyborem władzy przedstawicielskiej. Wybór władzy przedstawicielskiej nie pozbawia jednostki przyrodzonych uprawnień. Przeciwnie, dopiero w państwie mają być one w pełni realizowane. Władza zatem jest całkowicie zależna od społeczeństwa obywatelskiego. Ochroną i przypieczętowaniem tego stanu rzeczy ma być podział władzy na legislatywę (władzę ustawodawczą), egzekutywę (władzę wykonawczą) i władzę federatywną (decydującą o wojnie i pokoju). Ten podział władz ma zasadniczo służyć ugruntowaniu uniwersalizmu obywatelskiego. Co istotne, John Locke dużą rolę przywiązywał do równowagi poszczególnych władz, np. opisując rolę weta. Brak równowagi poszczególnych władz może doprowadzić do zagubienia przez rząd (monarchę) celu, jakim jest realizacja podstawowych praw natury (wolności, ochrony własności). Autor Dwóch traktatów o rządzie twierdził w duchu społeczeństwa obywatelskiego, że każdą władzę można zmienić, co wynika z konstrukcji umowy społecznej. Stroną jest społeczeństwo i rząd, który jest powiernikiem jego woli.

RnMhckfi0xVsK1

Obraz przedstawia portret młodego mężczyzny. Ma on owalną twarz. Jego oczy są ciemne, wyraziste. Nos proporcjonalny. Mężczyzna ma na głowie ufryzowaną perukę z lokami. Ubrany jest w arystokratyczny stój.

Innym luminarzem teorii umowy społecznej był Jean‑Jacques Rousseau. Wyłożył on koncepcję umowy społecznej w dwóch fundamentalnych dziełach: Rozprawa o pochodzeniu i podstawach nierówności między ludźmi oraz Umowa społeczna Stan natury u autora Umowy społecznej nie jest, jak u Thomasa Hobbesa, stanem wojny wszystkich ze wszystkimi. To stan pokojowej koegzystencji ludzi, szczęśliwości i braterstwa, nieograniczonej wolności i równości. Dopiero wprowadzenie władzy różnicuje ludzi. Wówczas stan szczęśliwości stopniowo ustępuje wraz z rozwojem człowieka i powstałych instytucji. Jean‑Jacques Rousseau jest przedstawicielem pesymizmu historycznego. Przyczyną utraty pierwotnego szczęścia jest własność, a dokładnie spowodował tę utratę ten, „kto pierwszy ogrodził kawałek ziemi i powiedział – to moje – i znalazł ludzi naiwnych, by mu uwierzyć”. Własność staje się przyczyną zbrodni i wojen. Z własnością rodzi się nierówność. Jedni zdobywają przewagę na innymi, przewagę posiadania, co powoduje, że stają się panami nieposiadających, a to wszystko dzieje się w społeczeństwie.

Dlatego Jean‑Jacques Rousseau mówi: „człowiek rodzi się wolnym, a wszędzie jest w okowach”. Zasadami społeczeństwa stają się ciągłe porównywanie się i nierówność. Jakie rozwiązanie proponuje autor umowy społecznej? Wskazuje na umowę społeczną opartą na woli powszechnej. Wolność rozumiana w duchu Thomasa Hobbesa czy Johna Locke’a jest tu w defensywie. Naczelną wartością staje się równość, która idzie w parze z wolą ludu. Wola powszechna ma konstytuować wspólnotę polityczną, mającą zapewnić jedynie taką władzę, która zapewnia „równość przez układ i prawo”. Jean‑Jacques Rousseau twierdzi: „jeżeli ktokolwiek odmówi woli powszechnej, będzie do tego zmuszony przez całe ciało […], będzie zmuszony do wolności”. Wola powszechna jest nieomylna, zatem nie ma tu miejsca na realizację partykularnych interesów. Autor umowy społecznej zdaje sobie sprawę, że takie rozwiązanie jest możliwe jedynie w małych społecznościach, w których decyzję można podejmować poprzez demokrację bezpośrednią. Współczesne koncepcje umowy społecznej są głównie związane z ekonomicznymi aspektami państwa. Autorzy tacy jak John Rawls, Robert Nozick czy James M. Buchanan próbowali wyprowadzić ze swych koncepcji określoną wizję państwa, w większym lub mniejszym stopniu redystrybuującego dobra publiczne, ale żaden z nich nie twierdzi, że władza pochodzi od Boga, ani nie kwestionuje prymatu wolności i własności.