Przeczytaj
Czym są socjolekty i dlaczego powstają?
Zróżnicowanie języka sprawia, że nie jest on jednolitym systemem. Istnieje jednak jego podstawowa odmiana, która służy wszystkim osobom jednej narodowości do komunikowania się. Jest to JĘZYK OGÓLNYJĘZYK OGÓLNY.
SocjolektSocjolekt to odmiana języka ogólnego, typowa dla danej grupy społecznej. Zmiany w stosunku do języka ogólnego dotyczą przede wszystkim słownictwa i frazeologiifrazeologii. Stosowanie socjolektu ma na celu przede wszystkim wzmocnienie więzi pomiędzy jej członkami, a także podkreślenie przynależności do niej.
Socjolekt może łączyć ludzi:
o podobnych zainteresowaniach (np. wędkarzy, hodowców gołębi, graczy komputerowych),
należących do tej samej grupy zawodowej (np. nauczycieli, informatyków, górników),
należących do tej samej subkultury (np. emo, depeszowcy, goci),
w tym samym wieku, mających podobne doświadczenia (np. młodzież).
Socjolekty czasem bywają nazywane też gwarami środowiskowymi lub gwarami profesjonalnymi.
Klasyfikacja socjolektów
Słownictwo zawodowe dzieli się na:
– terminy – czyli fachowe, oficjalne, podręcznikowe określenia i nazwy typowe dla danego zawodu, np. defibrylator (w medycynie: nazwa sprzętu medycznego używanego podczas defibrylacji serca, którą wykonuje się w celu pobudzenia akcji serca podczas reanimacji),
– profesjonalizmy – czyli fachowe, potoczne, żargonowe określenia i nazwy typowe dla danego zawodu, np. elektrownia (w medycynie: żargonowe określenie defibrylatora), 4. DEFINICJA języki używane przez ludzi w tym samym wieku, posiadających wspólne doświadczenia, te same zainteresowania, prowadzących podobny styl życia. Języki środowiskowe występują np. wśród studentów, uczniów czy emerytów. Używają oni własnych, specyficznych określeń oddających ich stany emocjonalne, czy nazywających dane elementy ich rzeczywistości, 5. FUNKCJA ekspresywna – nazywa emocje i określa uczucia, 6. PRZYKŁAD uczniowie posiadają własne nazwy przedmiotów szkolnych: matma, fiza, gegra/gera, polak. Emeryci z kolei często emeryturę określają mianem emeryckich papierów, 7. DEFINICJA specyficzne odmiany socjolektu, których używa się w celu utajnienia informacji. Językiem tajnym posługują się np. więźniowie, osoby nadużywające nielegalnych substancji, czy handlujące nimi, złodzieje, ale również tajne organizacje czy ugrupowania polityczne oraz społeczne, 8. FUNKCJA utajnienie komunikatu w taki sposób, by był niezrozumiały dla osób postronnych, ale także dla wrogów, 9. PRZYKŁAD „grypsera” czyli język więźniów, w którym znajdziemy takie określenia, jak: akcja S (samoagresja), agregat (grzałka do gotowania wody)
Cechy charakterystyczne socjolektów
terminy: «wyrazy lub wyrażenia o specjalnym znaczeniu w jakiejś dziedzinie»
(SJP pod red. Doroszewskiego, https://sjp.pwn.pl/sjp/termin;2577970.html)
profesjonalizmy: «wyrazy lub związki wyrazowe charakterystyczne dla języka określonego środowiska zawodowego»
(SJP pod red. Doroszewskiego, https://sjp.pwn.pl/sjp/profesjonalizm;2572537.html)
przykłady: socjolekt hodowców gołębi: „gołąb przyszedł” – gołąb doleciał do gołębnika z lotu; „gołąb spadł” – gołąb usiadł na dachu gołębnika, doleciał z lotu. opis WCAG
przykłady: socjolekt młodzieżowy: „zaorać", czyli zyskać przewagę w dyskusji, ale także: „samozaorać", czyli udowodnić w przebiegu dyskusji, że nie miało się racji, upokorzyć samego siebie. opis WCAG
przykłady: w gwarze więziennej „gryps” oznacza samą gwarę lub nielegalną wiadomość; „grypsować” to mówić gwarą więzienną lub należeć do subkultury grypserskiej.
opis WCAG
zawodowość
W określonych środowiskach zawodowych występują zazwyczaj profesjonalne określenia, np. narzędzi pracy, czynności czy pojęć związanych ściśle z daną dziedziną:
terminy: «wyrazy lub wyrażenia o specjalnym znaczeniu w jakiejś dziedzinie»
(SJP pod red. Doroszewskiego, https://sjp.pwn.pl/sjp/termin;2577970.html)
profesjonalizmy: «wyrazy lub związki wyrazowe charakterystyczne dla języka określonego środowiska zawodowego»
(SJP pod red. Doroszewskiego, https://sjp.pwn.pl/sjp/profesjonalizm;2572537.html)
przykłady: socjolekt hodowców gołębi:
„gołąb przyszedł” – gołąb doleciał do gołębnika z lotu; „gołąb spadł” – gołąb usiadł na dachu gołębnika, doleciał z lotu.
ekspresywność
Czasem słownictwo (w tym nowe związki frazeologiczne) w danym środowisku służy przede wszystkim wyrażaniu emocji.
przykłady: socjolekt młodzieżowy: „zaorać", czyli zyskać przewagę w dyskusji, ale także: „samozaorać", czyli udowodnić w przebiegu dyskusji, że nie miało się racji, upokorzyć samego siebie.
tajność
Niektóre socjolekty tworzone są przede wszystkim po to, by zakodować i utajnić znaczenie słów i całych fraz przed postronnymi słuchaczami czy ludźmi nienależącymi do danej grupy. Dzieje się tak na przykład między więźniami.
przykłady: w gwarze więziennej „gryps” oznacza samą gwarę lub nielegalną wiadomość; „grypsować” to mówić gwarą więzienną lub należeć do subkultury grypserskiej.
Przykład socjolektu: język wędkarski
Wędkarze, jak wiele innych grup społecznych, w których czynnikiem spajającym jest wspólne hobby, posiadają swój specyficzny język, czyli socjolekt. Nie znaczy to oczywiście, że nie sposób zrozumieć, co mówią. Tylko niektóre słowa mają inne znaczenie niż to, które znane jest z ogólnego języka polskiego (pozostaje on bazą całego socjolektu). Wiele z nich to zapożyczenia z języka angielskiego, które nie są tłumaczone na język polski. Poza tym, trzeba wiedzieć, że „kij” to wędka, a „kijomok” czy „moczykij” to sam wędkarz. Oczywiście wyraz „kij” istnieje w języku ogólnym, jednak dzięki metaforze (wędka - kij) nabiera w tym socjolekcie nowego znaczenia. Socjolekty często oddziałują na język ogólny i pewne słowa czy całe zwroty mogą do niego przenikać. „Zdrów jak ryba” czy „łowić ryby w mętnej wodzie” są frazeologizmami, których znaczenie rozumieją nie tylko wędkarze.
Słownik
(gr. phrásis – mówienie, wyrażanie się + lógos – słowo) – utrwalone połączenie dwóch lub więcej wyrazów, które nabiera nowego znaczenia, niewynikającego ze znaczeń składających się na to połączenie wyrazów (np. pies z kulawą nogą, rycerz na białym koniu, robić z igły widły itd.)
dialekt kulturalny, język literacki, język standardowy. Ogólna odmiana języka narodowego. W przeciwieństwie do dialektów i gwar ludowych ma szeroki zasięg (ogólnopaństwowy, ogólnonarodowy). Jest upowszechniany przez szkołę, administrację państwową, środki społecznej komunikacji, literaturę. Jest znany ogółowi wykształconych przedstawicieli narodu i służy im do komunikacji we wszystkich dziedzinach. Posiada skodyfikowane normy dotyczące poprawności językowej. Podstawowe odmiany języka ogólnego to odmiana ustna i pisana. Te z kolei mogą występować w stylach funkcjonalnych, np. ustna w potocznym i oficjalnym, a pisana w literackim, naukowym, urzędowym
odmiana socjolektu typowa dla poszczególnych grup zawodowych, czyli np. charakterystyczna dla prawników, lekarzy, marynarzy, bankowców, informatyków, górników. Od języka ogólnego różni się słowami, nazywanymi profesjonalizmami, które używane są w nieoficjalnych kontaktach zawodowych
(inaczej gwara środowiskowa, żargon, slang) - odmiana języka narodowego ograniczona do konkretnej grupy społecznej. Wszystkich jej członków łączą pewne więzy społeczne, np. wiek, wykonywany zawód, wspólne hobby i zainteresowania, kultywowanie podobnych wartości. Na tej podstawie można wyróżnić m.in. socjolekty: młodzieżowy, studencki, żołnierski, wędkarzy, kulturystów, kibiców piłkarskich, miłośników zegarków. Socjolekty sprzyjają wyrażeniu ekspresji, a także spajają członków grupy. Ponadto posługiwanie się socjolektem ułatwia człowiekowi identyfikację z określonym środowiskiem