Arkusz kalkulacyjny

Arkusz kalkulacyjny jest programem służącym do wykonywania różnych operacji na danych (najczęściej liczbowych). Najważniejszymi narzędziami arkuszy kalkulacyjnych są funkcje, które są wykorzystywane do przetwarzania danych.

Wizualizacja danych

Arkusze kalkulacyjne są wykorzystywane także do prezentowania danych w postaci wykresów różnego rodzaju. Oto przykładowy zestaw danych wraz z wizualizacją: wykresem kołowym wykonanym w programie Microsoft Excel. Danymi są liczby opisujące wpływy ze sprzedaży biletów na wydarzenie sportowe (z podziałem sum przypadających na konkretne trybuny stadionu):

Rm65B2qCKuzMe

Na zrzucie ekranu widoczny jest fragment arkusza Excel. W kolumnach A, B wprowadzono dane dotyczące sprzedaży biletów. W arkuszu kolejno dodano opisy: w komórce A1 TRYBUNA, w komórce B1 SPRZEDAŻ. W kolumnie A w komórkach od A2 do A7 wpisano oznaczenia trybun. W kolumnie B w komórkach od B2 do B7 wpisano ceny w złotówkach. Po prawej stronie danych znajduje się wykres kołowy zatytułowany Sprzedaż biletów dla danych trybun stadionu. Obok każdej części wykresu umieszczono ceny. Pod wykresem znajduje się legenda opisująca kolory przypisane do trybun: ciemnoniebieski - A, pomarańczowy - B, szary - C, żółty - D, niebieski - PREMIUM, zielony - LOŻA VIP.

Historia arkuszy kalkulacyjnych

Pierwszy elektroniczny arkusz kalkulacyjny

Za twórcę pierwszego arkusza kalkulacyjnego uznaje się Dana Bricklina, studenta Harvard Business School. Wpadł on na pomysł elektronicznego arkusza kalkulacyjnego widząc problemy związane z tradycyjnymi metodami analizowania i prezentowania danych.

W 1979 roku Dan Bricklin wraz ze swoim kolegą Bobem Frankstonem wcielił pomysł w życie, opracowując pierwszy na świecie arkusz kalkulacyjny – VisiCalc (nazwa pochodziła od słów „visible calculator”). Program był przeznaczony dla komputerów Apple IIApple IIApple II.

Lotus 1‑2‑3

Cztery lata później, w 1983 roku, powstał kolejny arkusz kalkulacyjny – stworzony przez firmę Lotus program Lotus 1‑2-3. Pojawiły się w nim usprawnienia wyróżniające narzędzie Lotusa na tle aplikacji VisiCalc: obsługa makrodefinicjimakrodefinicjamakrodefinicji oraz możliwość tworzenia wykresów.

MultiPlan, Microsoft Excel

W 1982 roku firma Microsoft zaprezentowała własny arkusz kalkulacyjny – MultiPlan. Nie zdobył on jednak dużej popularności, głównie ze względu na fakt, że konkurencyjny Lotus 1‑2-3 oferował więcej przydatnych funkcji oraz był bardziej intuicyjny w obsłudze.

MultiPlan jest jednak warty odnotowania, ponieważ to na jego bazie powstał Microsoft Excel, który obecnie dominuje wśród arkuszy kalkulacyjnych.

Arkusze kalkulacyjne dla różnych systemów

Microsoft Excel

Program Microsoft Excel został zaprezentowany w 1985 roku i początkowo był przeznaczony wyłącznie dla komputerów Macintosh firmy Apple. Dopiero dwa lata później powstała wersja działająca na komputerach z systemem Windows. Obecnie aplikacja jest dostępna w edycjach dla systemów Windows, macOS , Android oraz iOS. Jest to oprogramowanie komercyjne.

Program Microsoft Excel w wersji z 2021 roku wygląda następująco:

R13Pw71AZdbWT

Zrzut ekranu programu Microsoft Excel. Na górze znajduje się pasek składający się z kart, w których umieszczono grupy narzędzi. Poniżej arkusz z liczbowym oznaczeniem wierszy i literowym oznaczeniem kolumn. Na dole pasek z nazwą arkusza, w którym można zarządzać arkuszami.

Numbers

Numbers to arkusz kalkulacyjny opracowany przez firmę Apple i zaprezentowany po raz pierwszy w 2007 roku. Aplikacja jest oferowana nieodpłatnie użytkownikom komputerów z systemem macOS oraz urządzeń z systemem iOS. Numbers ma znacznie mniej wbudowanych funkcji niż Excel (około połowę). Nie istnieje też wersja aplikacji dla komputerów z systemem innym niż macOS .

Program Numbers w wersji z 2021 roku wygląda następująco:

RKnW7WwxBiDQZ

Zrzut ekranu programu Numbers. Na górze obok loga i nazwy programu znajduje się menu opcji. Poniżej pasek z narzędziami. W głównej części programu zamieszczono tabelę, gdzie wiersze ponumerowano liczbami, a kolumny oznaczono literami. Po prawej stronie programu znajduje się kolumna z kartami do wyboru: Tabela, Komórka, Tekst, Uporządkuj. Po wybraniu karty w kolumnie pojawiają się opcje z właściwościami do ustawienia.

LibreOffice Calc

LibreOffice Calc jest częścią pakietu LibreOffice . Od Excela aplikację LibreOffice Calc odróżnia m.in.:

• większa liczba wbudowanych funkcji,

• możliwość importowania arkuszy z programu Numbers.

Program LibreOffice Calc ma jednak mniejsze możliwości graficznej prezentacji danych i okazuje się bardziej ograniczony podczas definiowania makropoleceń.

LibreOffice Calc jest dostępny bezpłatnie w wersjach dla systemów Windows, macOS oraz Linux.

Program LibreOffice Calc w wersji z 2021 roku wygląda następująco:

R1VoIOO5KHqJ7

Zrzut ekranu programu LibreOffice Calc. Na górze obok loga i nazwy programu znajduje się menu opcji. Poniżej pasek z narzędziami. W głównej części programu znajduje się arkusz z liczbowym oznaczeniem wierszy i literowym oznaczeniem kolumn. Na dole pasek z nazwą arkusza, w którym można zarządzać arkuszami.

Arkusze kalkulacyjne działające w chmurze

Google Sheets (Arkusze Google) to elektroniczny arkusz kalkulacyjny działający w chmurze. Oprogramowanie zostało opracowane przez firmę Google, a zaprezentowano je w 2006 roku. Na tle innych arkuszy kalkulacyjnych Google Sheets wyróżnia się możliwością równoczesnego edytowania dokumentu przez wielu użytkowników.

Google Sheets w wersji z 2021 roku wygląda następująco:

R1GHaF3ULpm30

Zrzut ekranu aplikacjiGoogle Sheets. Na górze znajduje się menu opcji. Poniżej pasek z narzędziami. W głównej części programu znajduje się arkusz z liczbowym oznaczeniem wierszy i literowym oznaczeniem kolumn. Na dole pasek z nazwą arkusza, w którym można zarządzać arkuszami.

Sposoby adresowania

Adresowanie względne

Komórki arkusza kalkulacyjnego są adresowane względem położenia innych komórek. Jest to domyślny sposób adresowania. Okazuje się przydatny, gdy chcemy wypełnić całą kolumnę jakąś formułą, do której trzeba wstawić kolejne wartości pojawiające się w innym miejscu (w innej kolumnie).

Przykład 1

Przeanalizujmy poniższy arkusz, który zawiera informacje na temat asortymentu sklepu papierniczego. Naszym zadaniem jest wyliczenie potencjalnej łącznej kwoty sprzedaży (cena * liczba sztuk) dla każdego z dostępnych produktów. Przy wykonywaniu tego zadania użyjemy adresowania względnego, ponieważ dla każdego produktu cena jest inna.

R5LlL5Pjj1Hl6

Na zrzucie ekranu widoczny jest fragment arkusza Excel. W kolumnach A, B, C, D wprowadzono dane dotyczące asortymentu sklepu papierniczego. W arkuszu kolejno dodano opisy: w komórce A1 TOWAR, w komórce B1 CENA, w komórce C1 SZTUKI, w komórce D1 ŁĄCZNA WARTOŚĆ. W kolumnie A w komórkach od A2 do A8 wpisano nazwy towarów. W kolumnie B w komórkach od B2 do B8 wpisano ceny w złotówkach. W kolumnie C w komórkach od C2 do C8 wpisano liczbę sztuk. W kolumnie D w komórce D2 znajduje się następująca formuła: =B2*C2. Zaznaczone są komórki B2 i C2.

Po skopiowaniu formuły (przeciągnięciu w dół) w kolejnych komórkach, widzimy, że wartości zostały wyliczone względem kolejnych komórek.

R3B26lxO89tfX

Na zrzucie ekranu widoczny jest fragment arkusza Excel. W kolumnach A, B, C, D wprowadzono dane dotyczące asortymentu sklepu papierniczego. W arkuszu kolejno dodano opisy: w komórce A1 TOWAR, w komórce B1 CENA, w komórce C1 SZTUKI, w komórce D1 ŁĄCZNA WARTOŚĆ. W kolumnie A w komórkach od A2 do A8 wpisano nazwy towarów. W kolumnie B w komórkach od B2 do B8 wpisano ceny w złotówkach. W kolumnie C w komórkach od C2 do C8 wpisano liczbę sztuk. W kolumnie D w komórkach od D2 do D8 wpisano łączne wartości w złotówkach, a w komórce D5 znajduje się następująca formuła: =B5*C5. Zaznaczone są komórki B5 i C5.

Adresowanie bezwzględne

Innym sposobem adresowania jest adresowanie bezwzględne. W tym przypadku odnosimy się zawsze do tej samej komórki, także w przypadku, gdy kopiujemy formułę do innej komórki.

Przykład 2

Posłużmy się ponownie danymi z przykładu 1. Załóżmy sytuację, w której sklep wprowadza taką politykę zakupów, że każdy towar kosztuje 5 zł. Naszym zadaniem ponownie jest wyliczenie potencjalnej łącznej kwoty sprzedaży dla każdego towaru. W tym przypadku posłużymy się adresowaniem bezwzględnym, ponieważ chcemy, aby każdy kolejny produkt był wyliczony względem tej samej wartości - tej samej komórki.

Komórka zawierająca cenę „5zł” zostaje zablokowana za pomocą dwóch znaków dolara ($). Oznacza to, że został zablokowany zarówno wiesz tej komórki jak i kolumna.

R1QZtEO57Vjg4

Na zrzucie ekranu widoczny jest fragment arkusza Excel. W kolumnach A, B, C, D wprowadzono dane dotyczące asortymentu sklepu papierniczego. W arkuszu kolejno dodano opisy: w komórce A15 TOWAR, w komórce B15 CENA, w komórce C15 SZTUKI, w komórce D15 ŁĄCZNA WARTOŚĆ. W kolumnie A w komórkach od A16 do A22 wpisano nazwy towarów. W kolumnie B w komórkach od B16 do B22 wpisano ceny w złotówkach. W kolumnie C w komórkach od C16 do C22 wpisano liczbę sztuk. W kolumnie D w komórce D16 znajduje się następująca formuła: =C16*$B$22. Zaznaczone są komórki B22 i C16.

Po skopiowaniu formuły (przeciągnięciu w dół) w kolejnych komórkach, widzimy, że kolejne wartości zostały wyliczone poprzez przemnożenie tej samej komórki - B22

RzIQQFfm7Vsw7

Na zrzucie ekranu widoczny jest fragment arkusza Excel. W kolumnach A, B, C, D wprowadzono dane dotyczące asortymentu sklepu papierniczego. W arkuszu kolejno dodano opisy: w komórce A15 TOWAR, w komórce B15 CENA, w komórce C15 SZTUKI, w komórce D15 ŁĄCZNA WARTOŚĆ. W kolumnie A w komórkach od A16 do A22 wpisano nazwy towarów. W kolumnie B w komórkach od B16 do B22 wpisano ceny w złotówkach. W kolumnie C w komórkach od C16 do C22 wpisano liczbę sztuk. W kolumnie D w komórkach od D16 do D22 wpisano łączne wartości w złotówkach, a w komórce D20 znajduje się następująca formuła: =C20*$B$22. Zaznaczone są komórki B22 i C20.

R1Hz8NQrJsPyw

Na zrzucie ekranu widoczny jest fragment arkusza Excel. W kolumnach A, B, C, D wprowadzono dane dotyczące asortymentu sklepu papierniczego. W arkuszu kolejno dodano opisy: w komórce A15 TOWAR, w komórce B15 CENA, w komórce C15 SZTUKI, w komórce D15 ŁĄCZNA WARTOŚĆ. W kolumnie A w komórkach od A16 do A22 wpisano nazwy towarów. W kolumnie B w komórkach od B16 do B22 wpisano ceny w złotówkach. W kolumnie C w komórkach od C16 do C22 wpisano liczbę sztuk. W kolumnie D w komórkach od D16 do D22 wpisano łączne wartości w złotówkach, a w komórce D18 znajduje się następująca formuła: =C18*$B$22. Zaznaczone są komórki B22 i C18.

Adresowanie mieszane

Adresowanie mieszane to sposób adresowania, w przypadku którego odnosimy się zawsze do tej samej kolumny lub do tego samego wiersza – nie ma wówczas znaczenia, czy formuła jest kopiowana w wierszu, czy kolumnie.

Przykład 3

Aby zrozumieć ten sposób adresowania, przeanalizujmy poniższy przykład, w którym wykorzystując adresowanie mieszane, przygotujemy własną tabliczkę mnożenia w arkuszu kalkulacyjnym.

Startowy arkusz:

R3a7YInfc7QvA

Na zrzucie ekranu widoczny jest fragment arkusza Excel. W komórkach od A2 do A10 wpisano cyfry od 1 do 9 i w komórkach od B1 do J1 wpisano cyfry od 1 do 9. W komórce A1 znajduje się znak x.

Naszym zadaniem jest zdefiniowanie takiej formuły, aby w komórce B2 po jej skopiowaniu zarówno w prawo jak i w dół, kolejne wartości były wyliczone poprawnie.

W przypadku „skopiowania w prawo” zależy nam na tym, aby kolumna A została zablokowana przy wyliczaniu kolejnych wartości z wiersza pierwszego, natomiast w przypadku „skopiowania w dół” to komórki B1, C1, D1 itd. powinny zostać zablokowane.

Definiujemy więc następującą formułę:

RnN4yaj75C45l

Na zrzucie ekranu widoczny jest fragment arkusza Excel. W komórkach od A2 do A10 wpisano cyfry od 1 do 9 i w komórkach od B1 do J1 wpisano cyfry od 1 do 9. W komórce A1 znajduje się znak x. W komórce B2 wpisano następującą formułę: =$A2*B$1. Zaznaczone są komórki A2 i B1.

$A1 oznacza zablokowanie kolumny A, natomiast B$1 zablokowanie pierwszego wiersza.

W efekcie, po zastosowaniu formuły w kolejnych komórkach (przeciągnięciu w dół i w prawo) widzimy poprawnie wyliczone wartości:

RTebgywdz9mEa

Na zrzucie ekranu widoczny jest fragment arkusza Excel. W komórkach od A2 do A10 wpisano cyfry od 1 do 9 i w komórkach od B1 do J1 wpisano cyfry od 1 do 9. W komórce A1 znajduje się znak x. W pozostałych komórkach znajdują się wyniki mnożenia cyfry z kolumny A przez cyfrę z wiersza 1.

LibreOffice Calc

Nie ma różnic między wykonaniem scenariusza lekcji w Microsoft Excel a LibreOffice Calc.

Arkusze, który zawierają dane do omówionych przykładów:

Słownik