Przeczytaj
Przyciśnięci „wielką niedolą”
W lutym 1454 r. na specjalnej audiencji w zamku królewskim została przyjęta przez króla Kazimierza Jagiellończyka przybyła z Torunia delegacja stanów pruskich. Stojący na jej czele szlachcic Jan Bażyński (Johannes von Baysen) wygłosił przed monarchą mowę:
Nie tajno, miłościwy królu, tobie i twojej radzie, a podobno i narodom sąsiednim, ile krzywd i niegodziwości, ile zniewag i sromoty naddziadowie i ojcowie nasi, a na koniec i my sami wycierpieliśmy od mistrza i zakonu pruskiego [...]. Ale nad te wszystkie klęski więcej nas jeszcze to dotykało, żeśmy byli zmuszeni do łamania sojuszów i prowadzenia wojen, tym przykrzejszych dla nas, że tak niesprawiedliwych; żeśmy musieli nastawiać nasze głowy za nieprawość mistrza i Krzyżaków, którzy nigdy szczerze się z nami nie znosili [...] Komturowie i posiadacze zamków nie sromali się [nie wstydzili się], bez przeprowadzania sprawy, bez złożenia sądu, zabierać nam dobra i majątki, żony w oczach mężów i córki wobec rodziców porywać na pastwę swoich lubieżnych chuci. A tym, którzy się na takie krzywdy uskarżali, miasto [zamiast] wymierzania sprawiedliwości zdejmowano głowy albo wydzierano mienie. Przyciśnieni tak wielką niedolą, uczyniliśmy wszyscy między sobą związek, abyśmy się od tylu cierpień zasłonić mogli. Ten związek [...] teraźniejszy mistrz Ludwik [...] usiłował rozerwać i zniweczyć [...].
Indeks górny Jakie przyczyny konfliktu między stanami pruskimi a zakonem krzyżackim wymienił Jan Bażyński w swojej mowie? Indeks górny koniecJakie przyczyny konfliktu między stanami pruskimi a zakonem krzyżackim wymienił Jan Bażyński w swojej mowie?
Konflikt między władzą zakonną a mieszkańcami Prus narastał już od dłuższego czasu. Klęska poniesiona w kampanii grunwaldzkiej była początkiem wielkiego kryzysu politycznego i ekonomicznego zakonu. Coraz mniej rycerzy przybywało z zachodu Europy i coraz mniejszy był napływ środków materialnych. Sposobem na zapobieżenie załamaniu finansowemu było zaostrzenie przez zakon polityki fiskalnejpolityki fiskalnej (podniesienie podatków). Polityka taka musiała prędzej czy później doprowadzić do wzrostu niezadowolenia stanów pruskich. Szlachta coraz śmielej formułowała żądania większego udziału w rządzeniu państwem, a na to zgodzić się nie chciały władze zakonne. Dążyła ona do uzyskania takich samych przywilejówprzywilejów politycznych, ekonomicznych i sądowych, jakie posiadała szlachta polska. Większych swobód domagało się także mieszczaństwo. Dalszy rozwój miast pruskich zależał od kontaktów handlowych z państwem polskim, a temu na przeszkodzie stały wysokie bariery celne nałożone na towary polskie przez władze zakonne.
W 1440 r. na ziemiach państwa zakonnego powstał tzw. Związek PruskiZwiązek Pruski, nawiązujący do istniejącego w XIV w. Związku JaszczurczegoZwiązku Jaszczurczego. Zrzeszał on przedstawicieli szlachty i mieszczan, a celem jego była obrona własnych interesów członków. Początkowo Związek nie występował otwarcie przeciwko zakonowi. Zmieniło się to jednak pod wpływem polityki samych Krzyżaków, którzy obawiając się wzrostu wpływów organizacji, zaczęli dążyć do jej likwidacji. Gdy nieskuteczne okazały się odwołania do mediacji papieskiej i cesarskiej, Związek postanowił wypowiedzieć wielkiemu mistrzowi posłuszeństwo, czego następstwem był wybuch powstania antykrzyżackiego w Prusach. Rozpoczęto też przygotowania do poddania Prus Polsce.
Decydujące starcie
Wojny toczone z zakonem krzyżackim za czasów Władysława Jagiełły nie spełniły oczekiwań państwa polskiego. Polska w dalszym ciągu nie miała dostępu do morza. Krzyżacy zaś pobierali wysokie cła za eksport polskiego zboża za pośrednictwem portu w Gdańsku. Inaczej przedstawiała się sprawa stosunku z zakonem z punktu widzenia Litwy. Ta po odzyskaniu Żmudzi straciła zainteresowanie dalszymi walkami z Krzyżakami. Wcielenie ziem pruskich do Korony przez Kazimierza Jagiellończyka oznaczało wybuch wojny z zakonem krzyżackim, zwanej trzynastoletnią (1454–1466). Krzyżacy, przystępując do wojny, znajdowali się w bardzo trudnej sytuacji militarnej i finansowej. Usunięcie ich z Prus nie powinno było zatem sprawić zbyt dużych trudności. Nikt nie przypuszczał, że konflikt, który miał się zakończyć w ciągu kilku najwyżej miesięcy, potrwa niemal 13 lat.
Jakie są zalety i wady wojsk najemnychwojsk najemnych?
Jak nie wiadomo, o co chodzi…
Walczącym stronom brakowało sił i nakładów finansowych, żeby zyskać przewagę i szybko zakończyć konflikt. Wojna okazała się bardzo kosztowna, mocno nadwyrężyła zasoby przeciwników i zmusiła ich do szukania różnych sposobów dalszego finansowania walk. Był to jeden z tych konfliktów, w których istotne znaczenie przypadło pieniądzom, i to kwestia ich posiadania lub braku ostatecznie zadecydowała o wygranej i przegranej w wojnie.
Czy dochody równoważyły wydatki ponoszone przez skarb królewski w czasie trwania wojny trzynastoletniej?
Po ponad półtora wieku…
Wojna wyczerpała obie walczące strony. W końcu po upływie niemal 13 lat od wybuchu konfliktu rozpoczęły się rokowania pokojowe. Podpisany w październiku 1466 r. w Toruniu układ pokojowy postanawiał:
Ziemia chełmińska [...] oraz cała ziemia michałowska [...], również cała ziemia pomorska [...] będą należały i przynależały do wspomnianego pana Kazimierza króla i Królestwa Polskiego [...]. Również [...] na zawsze i wieczyście pozostawiamy przy wspomnianym najjaśniejszym panu Kazimierzu [...] zamek i miasto Malbork [...]. Winnyśmy zaś my, Ludwik, mistrz wspomniany i każdy następca nasz i podniesiony do godności wielkiego mistrza najjaśniejszemu panu Kazimierzowi, królowi i następcom jego [...] złożyć przysięgę należnej wierności oraz zachowania obecnego pokoju.
Na podstawie fragmentu II pokoju toruńskiego oraz mapy określ, jakie były decyzje po zakończeniu wojny trzynastoletniej.
Określ, jakie zobowiązania przyjął na siebie na mocy układu pokojowego wielki mistrz krzyżacki.
Podpisanie układu pokojowego nie tylko zakończyło długą i niezwykle kosztowną wojnę, ale też – mimo pozostawienia okrojonych Prus Zakonnych – zamknęło okres w polskiej polityce zagranicznej, w którym problem krzyżacki zajmował naczelne miejsce. Pod władzę króla polskiego i Korony przechodziła zamożna i ważna prowincja. Polska odzyskiwała po wielu latach dostęp do Bałtyku, a to otwierało przed nią nowe możliwości rozwoju gospodarczego. Gdańsk w ciągu kilku najbliższych lat stał się bramą, przez którą polskie zboże było wywożone na zachód.
Słownik
(z łac. incorporatio – wcielenie) włączenie jakiejś ziemi lub jej części do innego państwa
prawa nadawane szlachcie polskiej przez władców od XIII do XVI w.
(z łac. fiscus – koszyk na pieniądze) ogół działań państwa związanych z podatkami
(fr. levée en masse) sposób prowadzenia wojny polegający na powoływaniu pod broń całej lub części ludności męskiej danego państwa; najbardziej rozpowszechniony w średniowieczu, zanim pojawiła się armia zawodowa lub zaciężna
wojsko zaciężne to specyficzny rodzaj wojsk najemnych, było to wojsko zawodowe, dobrze wyszkolone, składało się z żołnierzy walczących za pieniądze w służbie obcego państwa
uzbrojona flota handlowa walcząca na własny koszt w służbie państwa lub człowieka, w zamian za udział w wojnie miała zapewnioną ochronę prawną ze strony swego zleceniodawcy i prawo do zachowania części zysków
organizacja pruskiej szlachty z ziemi chełmińskiej założona w 1397 r., której celem była obrona własnych interesów
organizacja stanów pruskich założona w 1440 r., której celem była ochrona interesów; z czasem nabrała charakteru antykrzyżackiego, jej przedstawiciele zwrócili się w 1454 r. do króla polskiego Kazimierza Jagiellończyka z prośbą o inkorporację Prus do Polski
Słowa kluczowe
wojna trzynastoletnia, Kazimierz Jagiellończyk, Prusy Królewskie, Prusy Zakonne, Polska w XIV–XV w.
Bibliografia
T. Jurek, E. Kizik, Historia Polski do 1572, PWN. Warszawa 2019.
M. Biskup, Wojna trzynastoletnia, KAW, Kraków 1990.
Portal historia.org.pl
H. Samsonowicz, J. Tazbir, T. Łepkowski, T. Nałęcz, Polska. Dzieje państwa i narodu, Warszawa 1992.
H. Samsonowicz, Badania nad kapitałem mieszczańskim Gdańska w II poł. XV wieku, wyd. Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 1960.
J. Długosz, Roczniki, czyli kroniki sławnego Królestwa Polskiego, t. 12, PWN, Warszawa 2009.