Istnieje wiele sposobów uzasadniania twierdzeń o charakterze oceniającym i normatywnym. Wnioskowania powstałe w ten sposób mają oczywiście charakter wnioskowań zawodnych, a więc jedynie uprawdopodabniają dane twierdzenie. Naszym zadaniem jest znalezienie metod, które uczynią twierdzenie możliwie najbardziej prawdopodobnym w oczach naszego rozmówcy. Do najbardziej powszechnych sposobów uzasadniania twierdzeń oceniających należą:

• Powołanie się na intuicję. W efekcie uzyskujemy nie wnioskowanie, lecz uzasadnienie bezpośrednie. Wady uzasadnienia w tej postaci omówiliśmy w lekcji 25. Jeśli ktoś nie jest przekonany o słuszności naszej oceny, małe są szanse, że zmienimy ten stan rzeczy, powołując się na naszą intuicję, której trafności rozmówca nie jest w żaden sposób zweryfikować.

• Powołanie się na autorytet, w szczególności religijny. W efekcie zdarza się, zwłaszcza jeśli dany autorytet jest jako taki uznawany przez naszego rozmówcę, że udaje się nam zwiększyć w jego oczach prawdopodobieństwo słuszności naszej oceny. Jednak z czysto logicznego punktu widzenia wnioskowanie takie nie jest poprawne, ma bowiem charakter chwytu erystycznego, którego wady omówiliśmy w lekcji 33.

• Powołanie się na spójność logiczną. Metoda ta polega na wykazaniu, że nasza ocena nie jest sprzeczna z twierdzeniami normatywnymi, o których wiemy, że podziela je już nasz rozmówca – jest to metoda bardzo często stosowana przez Sokratesa.

• Powołanie się na dostępną wiedzę naukową. W niektórych przypadkach wiedza naukowa przydaje się, żeby wesprzeć twierdzenia normatywne. Wsparcie to jest jednak skuteczne tylko wtedy, gdy albo wykazujemy za pomocą danych dostarczanych przez naukę, że nasze twierdzenie można skutecznie uzasadnić inną powszechnie podzielaną wartością, albo gdy obalamy w ten sposób kontrargumenty naszego rozmówcy.

• Przykładem jest powoływanie się przez zwolenników legalizacji marihuany na badania statystyczne, które wykazują, że jej legalizacja nie zwiększa jej spożycia. Powołanie się na którąś z klasycznych metod filozoficznych, jak imperatyw kategoryczny lub rachunek utylitarystycznyutylitaryzmutylitarystyczny. Metody takie, jakkolwiek mają pewne ograniczenia, są przedyskutowane i przetestowane przez filozofów i nadają się do tego, żeby uprawdopodabniać nasze twierdzenia normatywne.

Najlepszą metodą na uzasadnianie naszych wypowiedzi oceniających i normatywnych jest kombinacja trzech ostatnich zasad, co omówimy bliżej w następnej części, korzystając z analiz współczesnego etyka Richarda Hare’a.

Reasumując, możemy powiedzieć, że najbardziej efektywny sposób uzasadniania stwierdzeń oceniających i normatywnych składa się z trzech części: logicznej, merytorycznej i formalnej. Rozważmy to na przykładzie z początku lekcji, w którym przyjaciółka prosi cię o dyskrecję w sprawie popełnionej przez nią drobnej kradzieży.

Załóżmy jednak, że twoja przyjaciółka wciąż nie czuje się przekonana, twierdząc, że w tym przypadku przyjaźń jest jednak ważniejsza. Możesz wtedy sięgnąć do jakichś badań, które wykazują, że istnieje istotna zależność między trwałością czy jakością przyjaźni a wartością prawdomówności czy niekrzywdzenia innych osób (nie wiem, czy istnieją takie badania, ale chodzi tu o przykład). Ten typ uzasadnienia nazwałem tu merytorycznym.

Jeśli nie potrafisz znaleźć takich badań lub jeśli podane dane wciąż nie przekonują twojej przyjaciółki, możesz sięgnąć do trzeciej metody, którą tu nazwałem formalną. Niektórzy filozofowie wskazują, że stwierdzenia typu „ten czyn jest dobry” lub „tak powinno się uczynić” mają szczególną specyfikę formalną, mianowicie odnoszą się do określonego testu zasadności normy. Jak czytamy u Richarda Hare’a:

Zdaniem Hare’a słowo „powinność” jest podobne raczej do słowa „wszystko” czy „coś” niż do słowa „niebieski”. W słowie tym zawiera się recepta na uzasadnienie słuszności jego użycia. Jako taką receptę Hare proponuje pewną kombinację metody kantowskiej (imperatywu kategorycznego) i utylitarystycznej. Przedstawiając to w uproszczeniu, kiedy używamy słowa „powinien”, mamy na myśli normę, która byłaby preferowana przez wszystkich ludzi, gdyby znaleźli się w tym samym co my położeniu. Wyobraź sobie więc, że osoba, która padła ofiarą kradzieży, znalazła się nagle w twoim położeniu – czy ona także mogłaby sensownie preferować rozwiązanie, w którym ktoś okradziony nie będzie o tym poinformowany w imię wartości przyjaźni? Jeżeli po przemyśleniu sprawy odpowiedź twojej przyjaciółki jest mimo wszystko negatywna, to oznacza, że występują między wami różnice w hierarchii wartości, których w toku rozmowy prawdopodobnie nie macie szans przezwyciężyć.

Słownik