Polska szansa w europejskim wzburzeniu

Ogólną przyczyną Wiosny Ludów było niezadowolenie prawie wszystkich grup społecznych z panującego stanu rzeczy – zarówno politycznego, społecznego, jak i narodowego, a przede wszystkim brak możliwości zwoływania parlamentów i nadawania konstytucji. W krajach zachodniej Europy (Niemcy i Francja, Włochy) społeczeństwa, a przede wszystkim burżuazjaburżuazjaburżuazja, żądały udziału w sprawowaniu władzy w państwie. Co więcej, w Niemczech i we Włoszech, ze względu na rozbicie wewnętrzne na kilkadziesiąt państw, wysuwano hasła zjednoczenia w jeden organizm polityczny.

Jednocześnie w Europie Środkowej zniewolone narody żądały większej autonomii lub wręcz obalenia istniejącego porządku geopolitycznego i biły się o własną niepodległość. Chłopi zaś żądali zniesienia pańszczyznypańszczyznapańszczyzny i uwłaszczeniauwłaszczenie (chłopów)uwłaszczenia ziemi, na której gospodarowali. Na wszystkie te problemy nałożyły się kryzys ekonomiczny oraz klęska nieurodzaju. Polska emigracja, a także liczne ośrodki w kraju przyjęły wybuch Wiosny Ludów z wielkim entuzjazmem. Uważano, że powszechna rewolucja doprowadzi do podniesienia sprawy polskiej do rangi międzynarodowej i sprawi, że nareszcie Polska odzyska utraconą niepodległość. Ze względu więc na powyższe Polacy wzięli udział w niemal wszystkich ważniejszych powstaniach i wystąpieniach rewolucyjnych w Europie.

Legion Polski we Włoszech

R1Ew1fdVawgmj1

Ilustracja przedstawia sztandar z krzyżem na środku i napisem: w imię boga za naszą i waszą wolność.

Należy podkreślić, iż czasy, w których wybuchła Wiosna Ludów, to epoka romantyzmu. Nie dziwi więc, że popularne idee romantyczne, w tym hasło „za wolność waszą i naszą”, spotykały się z licznym odzewem społeczności polskiej. Tak było w przypadku założonego w 1848 r. przez wieszcza narodowego Adama Mickiewicza Legionu Polskiego w Rzymie, dla którego poeta opracował Skład zasad, czyli symbol polityczny Polski – dzieło łączące idee rewolucyjne oraz chrześcijańskie. Legion miał być symbolem ideowego braterstwa pomiędzy polskim a włoskim ruchem niepodległościowym. Koncepcja Mickiewicza nawiązywała też do idei Legionów Polskich we Włoszech - poeta liczył, że z czasem uda się stworzyć oddziały o większej liczebności. Szlak bojowy Legionu Polskiego wiódł przez północne Włochy, gdzie Polacy walczyli z Austriakami o wyzwolenie m.in. Toskanii i Lombardii. Ostatnią bitwą, w której Legion Mickiewicza wziął udział, była obrona Rzymu i powstałej w miejsce Państwa Kościelnego Republiki Rzymskiej (1848–1849). Wkrótce jednak, 25 kwietnia 1849 r., na terytorium Italii wkroczyły wojska francuskie, 1 czerwca rozpoczęło się oblężenie Rzymu, a 29 czerwca miasto się poddało. Państwo Kościelne zostało przywrócone.

R1BXYUbV4PaJc

Ilustracja przedstawia oddziały żołnierzy francuskich wchodzące przez bramę do miasta. Po bokach widać wysokie mury obronne i zabudowania.

R61t7TTnIHJmW1

Ilustracja przedstawia walczących ze sobą żołnierzy. Widać dwóch mężczyzn wynoszących rannego z miejsca bitwy, strzelających z karabinów i żołnierza trzymającego sztandar w górze. Z prawej strony mężczyzna na koniu szablą daje sygnał do ataku. Widać zniszczone wozy i barykady.

Poza Legionem Mickiewicza w Italii walki toczyli również Ludwik MierosławskiMierosławskiLudwik Mierosławski oraz Wojciech ChrzanowskiChrzanowskiWojciech Chrzanowski. Pierwszy z nich powołany został na głównodowodzącego wojskami Sycylii, która walczyła o niepodległość z królem Neapolu. Powstańcy przegrali główną bitwę pod Katanią 5 kwietnia 1849 r., co zakończyło krótkotrwały okres niezależności od Neapolu, sam zaś Ludwik Mierosławski powrócił do Paryża. Drugi z Polaków Wojciech Chrzanowski został szefem sztabu armii Piemontu, którego król Karol Albert wypowiedział zawarty wcześniej rozejm z Austrią i rozpoczął kolejną wojnę o wyzwolenie północnych Włoch spod zależności Habsburgów. W dniu 23 marca 1849 r. Chrzanowski przegrał bitwę pod Novarą, a sam Karol Albert został zmuszony do abdykacji.

Mierosławski

RZFmQAhXgpPoI

Ilustracja przedstawia portret mężczyzny. Ma falowane włosy i brodę. Jest ubrany w długie szaty.

(1814–1878) polski generał, a także poeta i pisarz, członek Towarzystwa Demokratycznego Polskiego; brał udział w powstaniu listopadowym, był przywódcą powstań w Wielkopolsce w 1846 i 1848 r. oraz głównodowodzącym armii powstańczej Tymczasowego Rządu Badenii w 1849 r.; w 1863 r. był pierwszym dyktatorem powstania styczniowego

Chrzanowski

R11jmmetmYZvv

Ilustracja przedstawia portret mężczyzny ubranego w mundur wojskowy z szarfą przełożoną przez ramię i wysokim kołnierzem. Jedną ręką opiera się o szablę w drugiej trzyma zwój papieru.

(1793–1861) polski generał i kartograf; brał udział w napoleońskiej inwazji na Rosję, służył w armii Królestwa Polskiego, a podczas powstania listopadowego był członkiem dowództwa twierdzy Modlin. Po upadku powstania na emigracji w Paryżu brał czynny udział w działaniach militarnych podczas Wiosny Ludów. Twórca pierwszej mapy ziem polskich w skali 1 : 300 000, był także autorem wielu publikacji o tematyce wojskowej.

Rbd4rZ6bwJ9k1

Ilustracja przedstawia kilku żołnierzy stojących obok siebie na polu bitwy, którzy patrzą w jedną stronę. Jeden z nich trzyma sztandar inni mają w rękach karabiny. Wokół leżą ciała zabitych.

Powstania w krajach niemieckich i w Austrii

RofIkPCBpXN6a1

Ilustracja przedstawia sztandar. Po środku widać orła z rozłożonymi skrzydłami, wokół niego napis: Polska Demokratyczna, wolność, równość, braterstwo.

Swój epizod w starciach zbrojnych w państwach niemieckich mieli Polacy, którzy należeli do Towarzystwa Demokratycznego Polskiego. Niemieccy rewolucjoniści współpracowali z polskimi oficerami, m.in. z przybyłym z Sycylii Ludwikiem Mierosławskim, i gen. Franciszkiem SznajdemSznajdeFranciszkiem Sznajdem. Najaktywniejsze działania Polaków w państwach niemieckich przypadły na maj - czerwiec 1849 roku. Polacy pomagali m.in. organizować oddziały i sprawowali nad nimi dowództwo. Powstanie drezdeńskie (maj 1849 r.) szybko jednak zostało zdławione przez wojska pruskie. Kolejne powstania republikańskie wybuchły w Palatynacie i w Badenii. W Palatynacie dowództwo objął Polak gen. Franciszek Sznajde. Pruska ofensywa przeciw Palatynatowi w czerwcu 1849 r. wyparła wojska dowodzone przez gen. Sznajde do Badenii. W samej Badenii powstał ochotniczy Legion Polski, a naczelnym wodzem dość dużej armii republikańskiej (liczącej ok. 20 tysięcy ochotników), która również została pokonana przez wojska pruskie, był Ludwik Mierosławski. Z końcem czerwca 1849 r. część oddziałów wojskowych przekroczyła granicę szwajcarską i powstanie badeńskie upadło.

Sznajde

RhF876nZvYWaP

Ilustracja przedstawia portret mężczyzny w średnim wieku. Jest ubrany w mundur wojskowy z wysokim kołnierzem i medalem w kształcie krzyża na piersi. Ma kręcone włosy, wąsy i długie bokobrody.

(1790–1850) polski generał, uczestniczył w kampaniach napoleońskich i powstaniu listopadowym, na emigracji w Strasburgu prowadził działalność społeczną oraz polityczną, należał do Towarzystwa Demokratycznego Polskiego. W czasie Wiosny Ludów powrócił do kraju i został członkiem Komitetu Narodowego w Krakowie, a po klęsce powstania wyjechał do Niemiec, gdzie został dowódcą sił zbrojnych Palatynatu.

R59Nww5k0hCih

Obraz przedstawia pole bitwy na jednym z placów w mieście. Po obu stronach stoją oddziały żołnierzy gotowe do walki, przed nimi dowódcy dający ręką sygnał do ataku. Na dalszym planie trwają walki, widać dym po strzałach karabinów i leżące ciała. Wokół stoją wysokie budynki.

REwe7KqRp1Nmk1

Ilustracja przedstawia flagę, trzy poziome pasy w różnych kolorach. Po kolei, od góry są to: niebieski, biały i czerwony.

Najliczniej Polacy wzięli udział w wystąpieniach, do których doszło na terenie Cesarstwa Austriackiego. Wspomnieć tutaj należy nie tylko o samych walkach z jednym z zaborców, ale również o pierwszym Zjeździe (Kongresie) Słowiańskim zorganizowanym w Pradze w czerwcu 1848 r. Uczestniczyli w nim Polacy, Słowacy, Ukraińcy, Czesi, Rosjanie, Serbowie i Chorwaci. Głównym celem Zjazdu było opracowanie skutecznych metod walki z madziaryzacją oraz germanizacją narodów słowiańskich. Delegaci Zjazdu wydali wspólny manifest, którego jednym ze współautorów był Polak – Karol LibeltLibeltKarol Libelt. Wystąpił on także z koncepcją niepodległej Polski jako państwa federacyjnego. Kongres nie przyniósł jednak oczekiwanego zjednoczenia narodów słowiańskich, każdy z nich chciał bowiem realizować jednostkowe cele, najbardziej opłacalne z punktu widzenia ich własnego dobra.

Libelt

RDaY8ZRHhZDU8

Ilustracja przedstawia portret mężczyzny w średnim wieku. Jest ubrany w zapinany płaszcz z wysokim kołnierzem. Ma krótkie włosy i bokobrody.

(1807–1875) polski działacz społeczny i polityczny, prezes Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Współpracował z Towarzystwem Demokratycznym Polskim, przygotowując powstanie w Wielkopolsce. Podczas Kongresu Słowiańskiego był jednym z autorów Manifestu zboru słowiańskiego do ludów Europy.

REXQon4nzBu7f

Ilustracja przedstawia tłum ludzi zebranych na jednym z placów w centrum miasta. Po środku widać podwyższenie na którym przemawia duchowny. Wokół placu widać budynki mieszkalne.

Powstanie nie ominęło również Wiednia, gdzie ludność domagała się dymisji kanclerza Klemensa von MetternichaMetternichKlemensa von Metternicha, a także zmian w biurokratycznej monarchii austriackiej. Rewolucja chwilowo osiągnęła swoje cele, kanclerz bowiem został zwolniony, a cesarz zobowiązał się do oktrojowania konstytucjikonstytucja oktrojowanaoktrojowania konstytucji. W ostatnim zrywie miasta jego obroną dowodził, przybyły 10 października 1848 r., polski generał Józef Bem. Pomimo braku odpowiedniego rekruta i sprzętu podjął nierówną walkę z wojskami austriackimi i przez następne dwa tygodnie bronił miasta. Wiedeń jednak skapitulował 31 października 1848 r.

R1AyNoY30EAIu

Ilustracja przedstawia walki żołnierzy w centrum miasta. Widać oddziały strzelające z karabinu, ciała zabitych leżące na ulicy i dym unoszący się na polem walk. Po bokach stoją budynki mieszkalne. Pomiędzy nimi zbudowano w kamieni wysoką barykadę na której stoją żołnierze i strzelają z karabinów, z tyłu powiewa flaga.

Wspierając węgierskich powstańców

Rewolucja węgierska z lat 1848–1849 od samego początku przyciągała licznych polskich ochotników. Wielowiekowe sąsiedztwo, a także podobna historia obu narodów spowodowały, że Polacy mieli bardzo duży udział w wojnie austriacko‑węgierskiej. Walki na Węgrzech zbiegły się w czasie z zamieszkami w Wiedniu oraz z zaangażowaniem Austrii w powstania we Włoszech, dzięki czemu rząd austriacki czasowo był skłonny do ugodowego rozwiązania problemu węgierskiego. W związku z sytuacją kryzysową, w której znaleźli się Habsburgowie, w Peszcie powołano niezależny od Wiednia rząd i wyrażono zgodę na przeprowadzenie szeregu reform. Jasne było jednak, że było to rozwiązanie prowizoryczne, a Austria nie wyrazi zgody na odłączenie się Węgier.

R1AgsD84KzPYy

Ilustracja przedstawia salę obrad pełną ludzi. Wszyscy parzą w stronę ambony gdzie stoi kilku mężczyzn w eleganckich mundurach, jeden z nich przemawia do tłumu. Z sufitu zwisają wielkie kryształowe żyrandole, za amboną wisi flaga Węgier.

Rkyvvt8FhslHS1

Ilustracja przedstawia żołnierzy na koniach stojących na otwartym terenie. Przed nimi dowódca w długim płaszczu i kapeluszu z piórem patrzy w dal.

W konsekwencji od połowy 1848 r. Austria przystąpiła do ograniczania wolności Węgrów oraz próbowała zdusić powstania przy pomocy innych mniejszości narodowych: Chorwatów, Serbów oraz Rumunów. W związku z rozpoczęciem walk o niepodległość pod sztandarami węgierskimi zgromadziło się wielu Polaków. Dwa największe oddziały skupiły się wokół Józefa Wysockiego na Słowacji (Legion Polski Wysockiego liczył 2090 żołnierzy piechoty i 400 ułanów) oraz Józefa Bema w Siedmiogrodzie (w Legionie Polskim Bema służyło ok. 1,5 tys. Polaków). W grudniu 1848 r. Węgrzy równolegle toczyli walki z powstańcami serbskimi i Rumunami, a także musieli się zmagać z Austriakami, którzy ruszyli z ofensywą i zajęli Budę oraz Peszt. Ich sytuacja zmieniła się jednak podczas zimowej kampanii, w której to Węgrzy pod dowództwem gen. Bema wypchnęli Austriaków z Siedmiogrodu. To właśnie na kanwie ówczesnych sukcesów Polak został bohaterem narodowym tej części Europy, do dziś znany jest jako Bem Apó (Ojczulek Bem). Warto również wspomnieć, iż pod rozkazami Józefa Bema walczył Sándor Petőfi, słynny poeta węgierskiego romantyzmu, który był adiutantem generała.

RZvPGVGet4hE1

Fotografia przedstawia pomnik mężczyzny stojącego na wysokim postumencie z napisem: Piski. Widać mężczyznę ubranego w długi płaszcz i kapelusz na głowie, ma wyciągniętą przed siebie rękę i palcem pokazuje w dal. Wokół pomnika rosną krzewy i kwiaty. Z tyłu widać piętrowy budynek z dużą ilością okien i trójkątnym dachem.

Jednym z naczelnych dowódców wojsk węgierskich w lutym 1849 r. został także gen. Henryk Dembiński, który w wyniku doznanej porażki w bitwie pod Kápolną został zdymisjonowany. Sukcesy Węgrów zaniepokoiły rosyjskiego cesarza Mikołaja I, w związku z czym późną wiosną 1849 r. na Węgry wkroczyły oddziały rosyjskie pod dowództwem feldmarszałka Iwana Paskiewicza. Połączone siły austriacko‑rosyjskie pokonały wojska węgierskie dowodzone przez Józefa Bema pod Temeszwarem, przez co generał wraz z resztą ocalałych Polaków z Legionów oraz innymi powstańcami udali się na emigrację do Turcji. Resztę powstańców, która została wzięta do niewoli lub nie zdecydowała się na przekroczenie granicy, spotkały surowe represje ze strony władz austriackich.

RdbzR4jjLvNdg

Ilustracja przedstawia oddziały żołnierzy jadące na koniach w stronę pola bitwy.W tle widać walczących żołnierzy i jeszcze dalej na horyzoncie zabudowania miasta.

Trzeba też zaznaczyć, że Polacy brali udział w tłumieniu powstania węgierskiego. Po powstaniu listopadowym Królestwo Polskie nie posiadało własnej armii, a w takim wypadku Polacy musieli odbyć służbę w armii Cesarstwa Rosyjskiego. Choć nie ma dokładnych danych, można przypuszczać, że uczestniczyli w tych wydarzeniach po stronie rosyjsko‑austriackiej w podobnej liczbie jak ich rodacy walczący za wolność Węgrów.

Udział Polaków w europejskiej Wiośnie Ludów był znaczny. Uczestniczyli oni w większości najważniejszych starć oraz wydarzeń ówczesnej Europy, niosąc na sztandarach hasło „za wolność waszą i naszą”. Szczególnie widać to w przypadku powstania węgierskiego, w którym Polacy w dużej liczbie poparli dążenia niepodległościowe Madziarów, stawiając je na równi ze swoimi. Jednak mimo podjętych wysiłków Polacy nie osiągnęli zamierzonych celów. Sprawa polska nie została dostrzeżona przez mocarstwa – na niepodległość czekano jeszcze długi czas.

Słownik

Słowa kluczowe

Wiosna Ludów, powstanie węgierskie, Ludwik Mierosławski, Józef Bem, Legion Polski, ziemie polskie w I połowie XIX w., Polacy pod zaborami

Bibliografia

M. Zgórniak, Wielka Historia Polski, t. 7.

Wielka historia świata. Tomy 1‑12 (praca pod patronatem Polskiej Akademii Umiejętności); Świat Książki 2004‑2006.

Wielka historia Polski, tomy 1‑10; Oficyna Wydawnicza FOGRA, Kraków 2016.

Seria Historia powszechna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2011‑2019.