Przemysł jest działem gospodarki, który zajmuje się wydobyciem surowców mineralnych i przetwarzaniem ich na środki produkcji (maszyny, urządzenia wykorzystywane w procesie pracy, a także środki konsumpcji, np. żywność, AGD, odzież). Wyróżnia się szereg czynników wpływających na lokalizację przemysłu.

Czynniki przyrodnicze

Baza surowcowa – transport surowców mineralnych, płodów rolnych czy zasobów leśnych może być nieopłacalny z uwagi na ich dużą wagę, dlatego niektóre zakłady lokalizuje się w rejonie występowania i pozyskiwania surowców. Innym powodem może być utrata właściwości lub wagi surowców w trakcie transportu (np. buraków cukrowych czy trzciny cukrowej). Baza surowcowa decyduje o lokalizacji: górnictwa, hutnictwa żelaza, produkcji materiałów budowlanych i przemysłu drzewnego.

Dostęp do wody – woda ma wszechstronne zastosowanie w przemyśle: jako surowiec do produkcji np. napojów, jako surowiec pomocniczy do mycia warzyw i owoców, służy również do chłodzenia maszyn i urządzeń oraz odprowadzania i utylizacji ścieków przemysłowych. Najbardziej wodochłonne przemysły to: celulozowo‑papierniczy, włókienniczy, spożywczy, chemiczny, energetyczny i hutniczy. Zakłady tego typu lokalizowane są nad dużymi rzekami i jeziorami.

Bariery ekologiczne i jakość środowiska – pewne zakłady przemysłowe degradują środowisko, dlatego ich lokalizacja musi uwzględniać ochronę obszarów o cennych walorach przyrodniczych i antropogenicznych przed negatywnymi skutkami uprzemysłowienia (górnictwo, hutnictwo).

Warunki klimatyczne – często uwzględniane podczas inwestycji przemysłowych. Sprzyjające warunki podczas wydobycia surowców mineralnych są priorytetem np. na Syberii i Alasce (wydobycie możliwe w okresach, kiedy temperatura jest dodatnia z uwagi na zmarzniętą ziemię). Lokalizacja przemysłu często odrzucana jest na terenach, gdzie panują ekstremalne warunki klimatyczne, np. na pustyniach (problem z wodą i wysokie temperatury), w wysokich górach (niskie temperatury), na terenach zagrożonych tornadami i tajfunami. Wyjątek w lokalizacji przemysłu na terenach o klimacie niesprzyjającym stanowią elektrownie wiatrowe i słoneczne.

Właściwości terenu – ukształtowanie terenu (nieregularne, duża głębokość zalegania surowców) może utrudniać prowadzenie inwestycji albo im sprzyjać (tereny płaskie, płytko położone surowce, stabilność terenu).

Czynniki techniczno‑ekonomiczne

Infrastruktura techniczna − wyposażenie obszaru w sieć komunikacyjną (drogi, linie kolejowe), sieć wodno‑kanalizacyjną, energetyczną oraz gazową.

Rynek zbytu – określa popyt na produkty przemysłowe, który jest uzależniony od: cech potencjalnych klientów, ich potrzeb, gustów, zasobności finansowej, mody i stylu życia.

Korzyści aglomeracji – związane są z korzyściami płynącymi z lokalizowania zakładów, a także kooperacji zakładów przemysłowych w jednym ośrodku miejskim lub w obrębie jednej aglomeracji. Wspólne korzystanie z infrastruktury technicznej, ułatwiona kooperacja między zakładami, ułatwienia w pozyskiwaniu siły roboczej czy zaopatrywaniu w surowce i produkty, bliskość urzędów, instytucji finansowych, placówek naukowo‑badawczych – wszystkie te czynniki powodują obniżenie kosztów oraz ułatwiają funkcjonowanie zakładów.

Baza energetyczna – jest bardzo ważnym elementem działalności obiektów przemysłowych. Istotną częścią bazy energetycznej jest zapewnienie ciągłości dostaw zwłaszcza w zakładach energochłonnych (np. hutnictwo, przemysł chemiczny, mineralny czy drzewno‑papierniczy).

Dostęp do terenów budowlanych – wpływa na cenę ich nabycia, walory naturalne, uzbrojenie terenu i zagospodarowanie. Tereny położone w centralnej części miast są najdroższe, zaś na peryferiach tańsze.

Siła robocza – istotne są jej zasoby oraz kwalifikacje. Zakłady pracochłonne (np. przemysł włókienniczy, tekstylny) lokalizuje się na obszarach zurbanizowanych. Kwalifikacje pracowników odgrywają ważną rolę w rozwoju przemysłów zaawansowanych technologii.

Zaplecze naukowo‑techniczne – umożliwia unowocześnianie procesów technologicznych w zakładach przemysłowych i wdrażanie nowych technologii.

Korzyści deglomeracji – polegają na przeniesieniu przemysłu na obszary wiejskie. Korzyści wynikające z deglomeracji: tańsze grunty pod inwestycje, niskie podatki, tańsza siła robocza, wsparcie państwa, korzyści wynikające z czystego powietrza i krajobrazu.

Baza surowcowa – dostęp do zasobów surowcowych jest konieczny w lokalizacji kopalni oraz w przemyśle zajmującym się produkcją materiałochłonną (rudy metali, węgiel, drewno, woda itd.). Przedsiębiorstwa zajmujące się przetwórstwem surowców zlokalizowane są często w pobliżu kopalni tych surowców, np. huta znajduje się w pobliżu kopalni rudy miedzi.

Niekorzyść aglomeracji – wyróżnia się następujące przeszkody powstałe w wyniku dużej koncentracji przemysłu: zużycie techniczne budynków i wyposażenia, brak terenów pod nowe inwestycje, wysokie koszty gruntów, wysokie czynsze najmu oraz liczne podatki, obciążone szlaki komunikacyjne i infrastruktura terenu, duże zanieczyszczenie środowiska, ograniczenia technologiczne z uwagi na planowanie zagospodarowania miejskiego.

Czynniki społeczno‑polityczne

Polityka państwowa – regulacje prawne mogą być zachętą dla napływu kapitału zagranicznego lub rozwoju produkcji rodzimej poprzez: tworzenie stref ekonomicznych, stosowanie ulg podatkowych dla inwestorów, ograniczanie lub znoszenie cełcłoceł, dofinansowanie produkcji krajowej.

Czynniki społeczne – moda, tradycje i możliwości finansowe mieszkańców generują zapotrzebowanie na pewne dobra. Istotny może być wpływ organizacji społecznych (w tym ekologicznych), a także związków zawodowych na decyzje lokalizacyjne (np. protesty przeciwko budowie elektrowni jądrowej w Żarnowcu).

Czynniki strategiczne − obecnie tracą na znaczeniu, dotyczą np. zakładów zbrojeniowych czy elektrowni jądrowych.

Wyróżnia się następujące rodzaje lokalizacji przemysłu:

• przymusową – dotyczy przemysłu wydobywczego, który uzależniony jest od miejsc występowania surowców,

R1H1cuypznAYg

Zdjęcie przedstawia platformę wydobywczą na pełnym morzu. Konstrukcja wsparta na dnie morskim. Ma jedną wyższą wieżę oraz kilka dźwigów. Na morzu przy platformie stoi statek.

• związaną – gdy waga surowca jest większa od wagi wyrobu gotowego, np. hutnictwo żelaza, miedzi, aluminium, przemysł cukrowniczy,

RKoRj8CqrZtVO

Zdjęcie przedstawia teren pagórkowaty, na którym znajduje się kombajn górniczy. Na terenie brak roślinności, ziemia jest zdegradowana. W tle są liczne kominy elektrowni. Z kominów unosi się dym.

• swobodną – gdy waga surowca nie przekracza wagi wyrobu gotowego, np. przemysł zbożowo‑młynarski, elektrotechniczny i elektroniczny, produkcja środków transportu.

R1LXMepvIGgvA

Zdjęcie prezentuje dużą halę. Widać upieczone okrągłe bułki leżące na metalowej siatce - rodzaju taśmy produkcyjnej. W tle jest piec, spod którego wyjeżdżają na taśmie upieczone bułki.

Specjalna strefa ekonomiczna (SSE) to obszar stwarzający możliwości prowadzenia działalności gospodarczej przez inwestorów na preferencyjnych warunkach, co aktywizuje rozwój regionów, przyciąga nowe inwestycje, tworzy miejsca pracy i urozmaica strukturę przemysłu. Najstarszą SSE w Polsce jest „Euro‑Park Mielec” (1995).

Słownik