Bakterie heterotroficzne pasożytnicze czerpią pokarm z ciał innych organizmów (zwierząt i roślin), wywołując u nich choroby. Zakażenie to wniknięcie drobnoustrojów do organizmu gospodarza, a następnie ich namnożenie. Przyczyną zakażenia mogą być drobnoustroje wnikające do organizmu gospodarza ze środowiska zewnętrznego (zakażenie egzogenne) lub drobnoustroje pochodzące z organizmu gospodarza – mikroflora fizjologicznamikroflora fizjologicznamikroflora fizjologiczna (zakażenie endogenne).

W tym drugim przypadku mamy do czynienia z zakażeniem oportunistycznymzakażenie oportunistycznezakażeniem oportunistycznym. Występuje ono u osób z obniżoną odpornością (np. u pacjentów z AIDS) i w innych sprzyjających zakażeniu sytuacjach (np. w trakcie antybiotykoterapii). Przykładem bakteryjnych infekcji oportunistycznych jest rzekomobłoniaste zapalenie jelit, powodowane przez Clostridium difficile, czy też bakteriemiabakteriemia wywoływane przez pałeczki z rodzaju Salmonella.

Bakterie chorobotwórcze wykształciły szereg czynników i mechanizmów odpowiedzialnych za ich patogenezę. Do najważniejszych z nich należą:

Toksyny bakteryjne można podzielić ze względu na sposób uwalniania na egzotoksyny oraz endotoksyny.

Endotoksyny to lipopolisacharydylipopolisacharydylipopolisacharydy wbudowane w otoczki zewnętrzne komórek bakterii Gram‑ujemnychbakterie Gram‑ujemnebakterii Gram‑ujemnych. Endotoksyny są zdecydowanie mniej toksyczne niż egzotoksyny. Odpowiadają między innymi za występowanie wysokiej gorączki, stanu zapalnego czy obniżenia ciśnienia krwi podczas zakażenia. W dużych stężeniach (mierzonych w miligramach) mogą doprowadzić do zgonu.

Egzotoksyny są produktami metabolizmu bakterii i wydzielane na zewnątrz komórki bakteryjnej. Są toksyczne już w mikrogramowych ilościach, a niektóre z nich w bardzo krótkim czasie powodują zgon.

Jednym z podziałów egzotoksyn jest podział ze względu na miejsce ich działania:

Źródło zakażenia to miejsce, z którego pochodzą i w którym namnażają się drobnoustroje. Przykładowymi źródłami zakażeń bakteryjnych są:

• chore osoby;

• nosiciele – mogą nimi być ludzie lub zwierzęta;

• źródła środowiskowe – woda, gleba, rośliny, w których naturalnie bytują bakterie.

Choroba zakaźna powstaje po przeniesieniu drobnoustroju do organizmu gospodarza przez kontakt bezpośredni lub pośredni.

Istnieje ogromna liczba chorób bakteryjnych człowieka. Należą do nich między innymi:

Gruźlica, czerwonka bakteryjna, dur brzuszny, cholera, wąglik, borelioza, tężec, krztusiec, błonica czy salmonelloza. Bakterie chorobotwórcze są też przyczyną stanów zapalnych w naszym organizmie; mogą powodować np. zapalenie zatok przynosowych czy zapalenie opon mózgowo‑rdzeniowych. W niektórych przypadkach zakażenie bakteryjne może rozwinąć się w zagrażającą życiu sepsęsepsasepsę.

Wybrane choroby bakteryjne człowieka

Opiera się głównie na podawaniu antybiotyków – leków o aktywności przeciwbakteryjnej. Są to substancje powszechnie produkowane przez grzyby, porosty, glony, organizmy wyższe, a nawet inne bakterie, a ich wydzielanie to naturalny sposób na wygranie konkurencji z mikroorganizmami lub sposób obrony przed infekcją.

Różne antybiotyki działają na różne bakterie. W celu dobrania odpowiedniego antybiotyku wykonuje się antybiogram. Na szklaną szalkę pokrytą hodowlą danej bakterii nanosi się krążki nasączone różnymi antybiotykami:

RUlfTr5pQvMHs

Na zdjęciu Szalka Petriego, której powierzchnia pokryta jest pomarańczowo - brunatnym osadem, szczep bakterii. Na szkiełku rozmieszczono wiele różnych krążków nasączonych różnymi antybiotykami. W związku z tym wokół krążków osad cofnął się. Krążki otoczone są przezroczystymi okręgami. W przypadku niektórych krążków osad cofnął się bardziej, w przypadku innych mniej. To zależy od siły oddziaływania danego antybiotyku na dany szczep bakterii.

Antybiotyki nie są jednak cudownymi lekami. Dzięki zmienności genetycznej bakterie mogą nabywać oporność na antybiotyki, na które wcześniej były wrażliwe. Przykładowe mechanizmy oporności to wykształcenie enzymu rozkładającego lek albo zmiany w budowie ściany komórkowej, które uniemożliwiają przedostawanie się antybiotyku do wnętrza komórki. Główną przyczyną rozwoju oporności bakterii jest nadużywanie tych farmaceutyków w leczeniu – np. stosowanie ich w przypadku infekcji wirusowej.

Do najważniejszych metod zapobiegania chorobom bakteryjnym należą: szczepienia ochronne, unikanie kontaktu z osobami chorymi, zachowanie odpowiedniej higieny osobistej oraz higieny przyrządzania posiłków, obróbka termiczna żywności, stosowanie prezerwatyw podczas stosunków płciowych, sterylizacja i dezynfekcja, a także zapobieganie rozprzestrzeniania się antybiotykooporności wśród bakterii (niestosowanie tych leków w nieuzasadnionych przypadkach, prowadzenie terapii do końca).

Słownik