Martin Heidegger List o humanizmie

Jeżeli człowiek ma się teraz raz jeszcze znaleźć w pobliżu bycia, musi najpierw nauczyć się egzystować w tym, co bezimienne. W równym stopniu musi umieć rozpoznawać zwodniczość tego, co publiczne, jak niemoc tego, co prywatne. Człowiek zanim zacznie mówić, musi na nowo dać się ugodzić wezwaniu bycia, narażając się na niebezpieczeństwo, że wtedy będzie rzadko miał coś do powiedzenia. W ten tylko sposób zostanie przywrócona słowu drogocenność jego istoty, a człowiekowi domostwo do zamieszkania w prawdzie bytu.

Czyż w tym ugodzeniu człowieka przez wezwanie bycia, w tym usiłowaniu przysposobienia człowieka od tego wezwania nie kryje się staranie o człowieka? O cóż innego chodzi w „trosce”, jeśli nie o to, by człowieka przywrócić jego istocie? A cóż to innego znaczy jak nie to, by człowiek (homo) stał się ludzki (humanus)? […] Jeżeli jednak przez pojęcie humanizmu rozumie się ogólne staranie o to, by człowiek stawał się wolny ku swemu człowieczeństwu i by w stawaniu tym odnajdywał swoją godność, to w zależności od koncepcji „wolności” i „natury” człowieka różne będą też humanizmy.

źródło1 Źródło: Martin Heidegger, List o humanizmie, [w:] Barbara Markiewicz, Filozofia dla szkół średnich, tłum. Józef Tischner, Warszawa 1988, s. 408–409.

Karl Jaspers Wprowadzenie do filozofii

Upewnijmy się teraz co do naszego położenia jako ludzi. Istniejemy zawsze w sytuacjach. Sytuacje się zmieniają, pojawiają się różne okazje.

Stracona okazja nigdy więcej nie wraca. Ja sam mogę się przyczynić do zmiany sytuacji. Ale są sytuacje niezmieniające swej istoty, nawet gdy zmieniają się ich chwilowe przejawy, a ich przemożną siłę spowijają różne zasłony: muszę umrzeć, muszę cierpieć, muszę walczyć, podlegam władzy przypadku, nieuchronnie wikłam się w winę. Te podstawowe sytuacje naszego istnienia nazywam sytuacjami granicznymi. To znaczy: nie możemy wyjść poza te sytuacje, nie możemy ich zmienić. Uświadomienie sobie tych sytuacji jest, po zdumieniu i wątpieniu, kolejnym, głębszym źródłem filozofii. W istnieniu potocznym często staramy się od nich uchylać, przymykamy oczy i żyjemy tak, jakby ich nie było. Zapominamy o tym, że musimy umrzeć, zapominamy o naszej winie i naszym uzależnieniu od przypadku. Mamy wówczas do czynienia wyłącznie z konkretnymi sytuacjami, które usiłujemy rozstrzygać na naszą korzyść, na które reagujemy planowym działaniem w świecie, pobudzani przez nasze życiowe interesy.

Natomiast nasza reakcja na sytuacje graniczne sprowadza się bądź do ich maskowania, bądź też, jeśli pojęliśmy je naprawdę, do rozpaczy i odrodzenia: stajemy się sobą dzięki przemianie naszej świadomości bytu

źródło2 Źródło: Karl Jaspers, Wprowadzenie do filozofii , tłum. A. Wołkowicz, Warszawa 1998.

Jean-Paul Sartre Egzystencjalizm jest humanizmem

Istnieje przynajmniej jeden byt, którego egzystencja poprzedza esencję, jeden byt, który istnieje przed możliwością zdefiniowania go przez czyjś umysł, [...] tym bytem jest człowiek lub – jak mówi Heidegger – realność ludzka. Co to znaczy w tym wypadku, że egzystencja poprzedza esencję? To znaczy, że człowiek najpierw istnieje, zdarza się, powstaje w świecie,  a dopiero później się definiuje. Człowieka w pojęciu egzystencjalisty nie można zdefiniować dlatego, że jest on pierwotnie niczym. Będzie on czymś dopiero później, i to takim, jakim się sam uczyni. [...] Człowiek jest tylko tym, czym siebie uczyni. Taka jest pierwsza zasada egzystencjalizmu. [...] Człowiek jest przede wszystkim projektem, przeżywanym subiektywnie, miast być pianą, pleśnią czy kalafiorem. […] Ale jeżeli rzeczywiście egzystencja poprzedza esencję, to człowiek jest odpowiedzialny za to, czym jest. Tak więc pierwszym krokiem egzystencjalizmu będzie uświadomienie człowiekowi, czym jest on sam, i złożenie na niego całkowitej odpowiedzialności za siebie. Chcemy powiedzieć, że jest on odpowiedzialny nie tylko za swą indywidualność, ale również za wszystkich ludzi.

źródło3 Źródło: Jean-Paul Sartre, Egzystencjalizm jest humanizmem, [w:] Barbara Markiewicz, Filozofia dla szkół średnich, tłum. Anna Rudzińska, Warszawa 1988, s. 442.