W powtórkowych lekcjach skupimy się na części poświęconej pytaniom. Odnoszą się one do wielu różnych materiałów źródłowych (nie tylko tekstów oraz ilustracji, ale również map, tabel czy wykresów itp.). Przede wszystkim musisz dokładnie zapoznać się z materiałami źródłowymi, ale także zwrócić uwagę na polecenia. Poniżej przybliżamy, jak rozumieć polecenia w zadaniach różnego typu:
RAmy0nWs0M2VC
Pamiętajcie, że odpowiedź musi odnosić się do źródła – błędem jest bazowanie wyłącznie na swojej wiedzy i zignorowanie podanego źródła. Chodzi bowiem o to, aby osoba odpowiadająca na pytanie umiejętnie połączyła analizę materiału źródłowego z własną wiedzą. Nie bójcie się korzystać z posiadanych informacji i zawsze odwołujcie się do podanych źródeł. Pamiętajcie również o tym, by wczytywać się w polecenia – czasem wiedza własna nie jest potrzebna, czasem tekst to tylko inspiracja, a innym razem należy połączyć wiedzę z interpretacją tekstu.
Rozwiązywanie konfliktów międzynarodowych z uwzględnieniem roli ONZ
Od mediacji do Trybunału Sprawiedliwości
Gdy zawiodą bezpośrednie rokowania dyplomatyczne, spory między państwami mogą być za ich zgodą rozstrzygane za pomocą następujących procedur:
R1QqNMABVfzGU1
Procedury te znane są już od bardzo dawna, a na trzy ostatnie wskazuje też Karta Narodów Zjednoczonych jako na możliwe formy rozwiązywania sporów międzynarodowych. Jednak decyzje podjęte na podstawie wymienionych czterech procedur nie są dla stron wiążące – wprowadzenie ich w życie zależy od ich dobrej woli.
Niewystarczalność tej formy doprowadziła do upowszechnienia się uzupełniającej, ale nie wykluczającej podanych wyżej procedur, instytucji arbitrażu międzynarodowego; już w XIX w. rozstrzygnięto za jego pomocą ponad dwieście sporów. Jego formę prawną zdefiniowała pierwsza konwencja haska z 1907 r., wskazując, że za zgodą i na propozycję państw będących stronami sporu wyznaczani są sędziowie niezależni, którzy mają badać wywiązywanie się stron z umów międzynarodowych. Ich wyrok jest ostateczny i bezapelacyjny i obowiązuje tylko strony sporu. Konieczne jednak okazało się powołanie stałego sądu międzynarodowego. Na podstawie decyzji Ligi Narodów w 1920 r. utworzono Stały Trybunał Sprawiedliwości Międzynarodowej (STSM).
Na jego miejsce w 1946 r. powołano – jako stały organ sądowy ONZ – Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości. Trybunał może wydawać:
wyroki o charakterze ostatecznym, gdy wniosek składa jedno z państw wobec innego państwa, które również zaakceptowało taką procedurę. Także umowy międzynarodowe mogą zawierać postanowienia o obowiązkowym poddaniu się przez strony procedurze MTS w razie sporów wokół ich wykonywania;
opinie prawne doradcze w każdej kwestii przedłożonej przez Zgromadzenie Ogólne lub Radę Bezpieczeństwa ONZ.
MTS przyznał m.in. prawo do samostanowienia dla Sahary Zachodniej, której terytorium po wycofaniu się Hiszpanii w 1976 r. zostało zagarnięte przez Maroko i Mauretanię.
Misje pokojowe ONZ
Zgodnie z Kartą NZ Rada Bezpieczeństwa ma możliwość na wiele sposobów rozstrzygnąć spór mogący zagrozić utrzymaniu międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa. W celu usprawnienia obrony pokoju wykształcił się nowy sposób – operacje pokojowe. Nie mają one za zadanie pokonania agresora, lecz zapobieżenie konfliktowi zbrojnemu, utrzymanie zawieszenia broni, rozejmu czy pokoju lub charakter szkoleniowy. W misji takiej biorą udział nie tylko żołnierze, mogą też być wysłani międzynarodowi obserwatorzy. Pierwsza misja pokojowa odbyła się na Bliskim Wschodzie w 1948 r. – nadzorowała rozejm arabsko‑izraelski (misja UNTSO). Dopiero po zakończeniu zimnej wojny (po przełomie lat 80. i 90. XX w.) nastąpił gwałtowny wzrost liczby wysłanych misji pokojowych. W 1988 r. Siły Pokojowe ONZ otrzymały Pokojową Nagrodę Nobla.
R1GbCOUYsOrkF1
Oprócz misji pokojowych, ONZ powołuje również misje polityczne, głównie o charakterze cywilnym, które mają na celu promowanie oraz działanie na rzecz pokoju przed konfliktem zbrojnym, w jego trakcie bądź po nim. Najważniejsze tego rodzaju misje trwają na Wybrzeżu Kości Słoniowej (MINUCI), w Afganistanie (UNAMA), Timorze‑Leste (Timorze Wschodnim; UNOTIL) i Sierra Leone (UNISIL). Poza tym ONZ organizuje także misje w celu nadzorowania wyborów.
Użycie siły w ramach porządku prawnego ONZ
Na podstawie art. 42 Karty NZ możliwe jest wyrażenie zgody przez Radę Bezpieczeństwa ONZ na użycie siły militarnej (w postaci blokady, demonstracji lub innej operacji sił zbrojnych), w przypadku stwierdzenia zagrożenia lub naruszenia pokoju bądź aktu agresji, w celu przywrócenia międzynarodowego pokoju, po wyczerpaniu środków opisanych w art. 41 Karty NZ (czyli sankcji gospodarczychsankcje gospodarczesankcji gospodarczych, komunikacyjnych i politycznych) lub uznaniu ich za niewystarczające. Dotychczas decyzję taką podjęto dwukrotnie: w 1950 i 1990 r. W ich rezultacie w latach:
1950–1953 – wojska USA pod flagą ONZ doprowadziły do powstrzymania agresji Korei Północnej na Koreę Południową, a tym samym zatrzymały ekspansję komunizmu;
1990–1991 – wojska USA i Wielkiej Brytanii (w ramach operacji militarnej „Pustynna Burza”) pod flagą ONZ wyzwoliły Kuwejt, który został wcześniej zajęty przez wojska dyktatora Iraku, Saddama Husajna.
Wybrane działania ONZ związane z walką z międzynarodowym terroryzmem
Do statutowych działań ONZ należy walka z międzynarodowym terroryzmemterroryzmterroryzmem. W związku z nasilaniem się tego problemu Zgromadzenie Ogólne NZ powołało w 1999 r. do życia Sekcję Zapobiegania Terroryzmowi, wchodzącą w skład Biura ds. Środków Odurzających i Przestępczości. Sekcja ta jest odpowiedzialna za analizę informacji o światowym terroryzmie, działania mające zapobiegać aktom terroru, udzielanie wsparcia poradniczego innym organom ONZ oraz państwom.
Walka z terroryzmem prowadzona z inicjatywy ONZ nasiliła się zwłaszcza po atakach terrorystycznych Al‑Kaidy na USA (Nowy Jork, Waszyngton) z 11 września 2001 r. Zdano sobie wówczas sprawę z konieczności międzynarodowej współpracy mającej zwalczać, zapobiegać i przeciwdziałać atakom terrorystycznym. Ówczesny sekretarz generalny ONZ Kofi Annan potępił wszelkie akty terroru oraz zapowiedział zwalczanie terroryzmu wszelkimi środkami. W tym celu została wkrótce powołana Grupa robocza ds. wypracowania polityki NZ wobec międzynarodowego terroryzmu.
Kofi A. AnnanGlobalna strategia walki z terroryzmem
[Terroryzm to] każde działanie zmierzające do spowodowania śmierci lub poważnej szkody cielesnej u osób cywilnych lub niebiorących udziału w walce zbrojnej, którego celem jest zastraszenie ludności albo zmuszenie rządu lub międzynarodowej organizacji do wykonania lub odstąpienia od wykonania określonych czynności.
cytat1 Źródło: Kofi A. Annan, Globalna strategia walki z terroryzmem, 14.03.2005 r., dostępny w internecie: unic.un.org.pl [dostęp 6.07.2021 r.].
Rezolucja
Postanowienia rezolucji
Rezolucja 1267 (1999 r.)
nakłada sankcje na talibów i Al‑Kaidę;
na jej podstawie państwa członkowskie NZ są zobowiązane do zamrożenia kont bankowych, zapobiegania przemieszczaniu i przekazywaniu przez granice jakiegokolwiek wsparcia dla osób bądź instytucji związanych z Al‑Kaidą, Osamą bin Ladenem bądź talibami.
Rezolucja 1368 (2001 r.)
potępia ataki terrorystyczne z 11 września 2001 r., które zostały uznane za groźbę dla pokoju i bezpieczeństwa światowego;
wzywa wszystkie państwa do współpracy w ściganiu osób odpowiedzialnych za te ataki oraz wyraża gotowość do działań mających zwalczać terroryzm.
Rezolucja 1373 (2001 r.)
zobowiązuje wszystkie państwa członkowskie do pociągania do odpowiedzialności karnej osób lub organizacji finansujących terroryzm, zamrożenia rachunków bankowych osób, co do których istnieją uzasadnione podejrzenia, iż są zaangażowane w działalność terrorystyczną, powstrzymania się od udzielenia pomocy podmiotom lub osobom zaangażowanym w działalność terrorystyczną, dzielenia się z innymi państwami informacjami dotyczącymi działalności terrorystycznej;
w celu realizacji powyższych postanowień Rada Bezpieczeństwa powołała Komitet Antyterrorystyczny składający się z wszystkich 15 członków Rady; ma on wspierać państwa w reformach legislacyjnych zmierzających do zwalczania terroryzmu oraz analizować dostosowanie prawa krajowego do wymogów wynikających z rezolucji.
Rezolucja 1455 (2003 r.)
dotyczy wzmocnienia sankcji wobec talibów i Al‑Kaidy;
państwa zostały również zobowiązane do przedstawiania raportów na temat m.in. wykonywania sankcji oraz prowadzenia dochodzeń związanych z działalnością terrorystyczną.
Rezolucja 1540 (2004 r.) oraz 1673 (2006 r.)
dotyczą zapobiegania rozprzestrzeniania (proliferacji) broni masowego rażenia (broni CBRN, czyli broni chemicznej, biologicznej, radiologicznej i nuklearnej).
Współpraca ONZ z UE
Współpraca ONZ z UE sięga czasów Wspólnot Europejskich, czego świadectwem było nadanie Europejskiej Wspólnocie Gospodarczej specjalnego statusu obserwatora ONZ w 1974 r. UE koordynuje swoje działania i współpracuje z ONZ w takich dziedzinach, jak: rozwój, utrzymywanie pokoju, ochrona środowiska i zrównoważony rozwój, pomoc humanitarna, prawa człowieka, handel, rozwój kultury i cywilizacji. To właśnie budżet UE jest jednym z głównych źródeł finansowania programów i agend wyspecjalizowanych i funduszy ONZ. Wszystkie państwa UE należą do ONZ.
Współpraca ONZ z innymi organizacjami
ONZ współpracuje z innymi organizacjami głównie w ramach misji pokojowych. Opowiada się zazwyczaj za koordynacją działań różnych organizacji, np. Organizacji Państw Amerykańskich, Unii Afrykańskiej, OBWE, NATO. Możliwe jest prowadzenie misji pokojowych we współdziałaniu z innymi siłami międzynarodowymi, m.in. UNITAF (Somalia), czy połączenie sił IFOR i SFOR w Bośni i Hercegowinie.
Proponowane reformy ONZ
Sposób funkcjonowania ONZ budzi wiele zastrzeżeń i jest przedmiotem krytyki. Przede wszystkim wskazuje się konieczność usprawnienia działań Zgromadzenia Ogólnego, modyfikacji w składzie i w rozłożeniu głosów Rady Bezpieczeństwa, zmian zasad podejmowania decyzji o interwencji militarnej.
1. W 1997 r. Sekretarz Generalny Kofi Annan przedstawił program reform ONZ na lata 1997–2001, a w kolejnych raportach zaproponował plan dalszych zmian. Wskazał on na konieczność reform instytucjonalnych i zaproponował:
zmiany w składzie i uprawnieniach Rady Bezpieczeństwa – obecny skład Rady jest niereprezentatywny w stosunku do obecnej sytuacji polityczno‑ekonomicznej na świecie; nie uwzględnia mocarstwowej pozycji gospodarczej Japonii i Niemiec, a także przemian na kontynencie afrykańskim – państwa z tego regionu powinny mieć swojego stałego przedstawiciela w Radzie;
usprawnienie działań Zgromadzenia Ogólnego przez lepsze rozplanowanie pracy i koordynację współdziałania z organami pomocniczymi;
rewizję dotychczasowych działań ONZ i wyznaczenie nowych priorytetów, np. intensyfikację prac w zakresie ochrony praw człowieka;
zmiany w zarządzaniu, m.in. reorganizację Ośrodków Informacji ONZ, redukcję kosztów administracyjnych i bardziej efektywne wykorzystanie środków finansowych.
2. Projekt zgłoszony przez Niemcy, Japonię, Brazylię, Indie (grupę G‑4) zawiera propozycje:
poszerzenia składu Rady Bezpieczeństwa do 25 członków, członków stałych do 11 (obecnie jest ich pięcioro) i niestałych do 14 (obecnie dziesięcioro). Nowym stałym członkom Rady nie przysługiwałoby prawo weta. Proponowani nowi stali członkowie: Niemcy, Japonia, Brazylia, Indie i dwa państwa afrykańskie (RPA, Nigeria lub Egipt). Uzasadniając taki skład Rady, państwa te wskazują, że lepiej odzwierciedlałby on obecną sytuację geopolityczną na świecie i zapewniałby udział reprezentacji państw afrykańskich. Państwa te zabiegają o poparcie dla swojego planu reform wśród państw Unii Afrykańskiej.
3. Propozycja Unii Afrykańskiej przewiduje:
poszerzenie składu Rady Bezpieczeństwa do 28 członków, dodatkowo 6 stałych miejsc: 2 miejsca z prawem weta dla Afryki, 2 miejsca dla Azji i 1 miejsce dla grupy „Europa Zachodnia i inni” oraz 1 miejsce dla Ameryki Łacińskiej i Karaibów, dodatkowo 7 niestałych miejsc: 5 dla Afryki, 1 dla Ameryki Łacińskiej i Karaibów oraz 1 dla Europy Wschodniej
Program Antónia Guterresa
AntónioGuterresReforma ONZ „Zjednoczeni dla reformy”
Celem reformy jest stworzenie Organizacji Narodów Zjednoczonych na miarę XXI wieku. Organizacji skoncentrowanej bardziej na ludziach, a mniej na procesach, nastawionej bardziej na dostarczanie pomocy, a mniej na biurokracji. Prawdziwym sprawdzianem tej reformy będą konkretne wyniki, które będą miały przełożenie na życie ludzi, którym służymy, i które skutkować będą zaufaniem tych, którzy wspierają naszą pracę.
gut Źródło: AntónioGuterres, Reforma ONZ „Zjednoczeni dla reformy”, 27.11.2018 r., dostępny w internecie: unic.un.org.pl [dostęp 20.09.2020 r.].
R1OSy13etPyHE
Słownik
sankcje gospodarcze
sankcje gospodarcze
restrykcje nałożone na gospodarkę jednego lub kilku krajów przez inne państwa; mogą obejmować: cła, kontyngenty wwozowe lub wywozowe, embarga, ograniczenia monetarne
siły pokojowe ONZ
siły pokojowe ONZ
narodowe kontyngenty sił zbrojnych oddane do dyspozycji ONZ lub z mandatu ONZ, organizacji regionalnych, np. Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie, dla przeprowadzenia konkretnych operacji pokojowych; powoływane w trybie doraźnym przez Zgromadzenie Ogólne lub Radę Bezpieczeństwa ONZ
terroryzm
terroryzm
użycie siły lub przemocy fizycznej przeciwko osobom lub własności z pogwałceniem prawa w celu zastraszenia lub wymuszenia