Ćwiczenia

W powtórkowych lekcjach skupimy się na części poświęconej pytaniom. Odnoszą się one do wielu różnych materiałów źródłowych (nie tylko tekstów oraz ilustracji, ale również map, tabel czy wykresów itp.). Przede wszystkim musisz dokładnie zapoznać się z materiałami źródłowymi, ale także zwrócić uwagę na polecenia. Poniżej przybliżamy, jak rozumieć polecenia w zadaniach różnego typu:

Pamiętajcie, że odpowiedź musi odnosić się do źródła – błędem jest bazowanie wyłącznie na swojej wiedzy i zignorowanie podanego źródła. Chodzi bowiem o to, aby osoba odpowiadająca na pytanie umiejętnie połączyła analizę materiału źródłowego z własną wiedzą. Nie bójcie się korzystać z posiadanych informacji i zawsze odwołujcie się do podanych źródeł. Pamiętajcie również o tym, by wczytywać się w polecenia – czasem wiedza własna nie jest potrzebna, czasem tekst to tylko inspiracja, a innym razem należy połączyć wiedzę z interpretacją tekstu.

Rozwiązywanie konfliktów międzynarodowych z uwzględnieniem roli ONZ

Od mediacji do Trybunału Sprawiedliwości

Gdy zawiodą bezpośrednie rokowania dyplomatyczne, spory między państwami mogą być za ich zgodą rozstrzygane za pomocą następujących procedur:

Procedury te znane są już od bardzo dawna, a na trzy ostatnie wskazuje też Karta Narodów Zjednoczonych jako na możliwe formy rozwiązywania sporów międzynarodowych. Jednak decyzje podjęte na podstawie wymienionych czterech procedur nie są dla stron wiążące – wprowadzenie ich w życie zależy od ich dobrej woli.

Niewystarczalność tej formy doprowadziła do upowszechnienia się uzupełniającej, ale nie wykluczającej podanych wyżej procedur, instytucji arbitrażu międzynarodowego; już w XIX w. rozstrzygnięto za jego pomocą ponad dwieście sporów. Jego formę prawną zdefiniowała pierwsza konwencja haska z 1907 r., wskazując, że za zgodą i na propozycję państw będących stronami sporu wyznaczani są sędziowie niezależni, którzy mają badać wywiązywanie się stron z umów międzynarodowych. Ich wyrok jest ostateczny i bezapelacyjny i obowiązuje tylko strony sporu. Konieczne jednak okazało się powołanie stałego sądu międzynarodowego. Na podstawie decyzji Ligi Narodów w 1920 r. utworzono Stały Trybunał Sprawiedliwości Międzynarodowej (STSM).

Na jego miejsce w 1946 r. powołano – jako stały organ sądowy ONZ – Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości. Trybunał może wydawać:

• wyroki o charakterze ostatecznym, gdy wniosek składa jedno z państw wobec innego państwa, które również zaakceptowało taką procedurę. Także umowy międzynarodowe mogą zawierać postanowienia o obowiązkowym poddaniu się przez strony procedurze MTS w razie sporów wokół ich wykonywania;

• opinie prawne doradcze w każdej kwestii przedłożonej przez Zgromadzenie Ogólne lub Radę Bezpieczeństwa ONZ.

MTS przyznał m.in. prawo do samostanowienia dla Sahary Zachodniej, której terytorium po wycofaniu się Hiszpanii w 1976 r. zostało zagarnięte przez Maroko i Mauretanię.

Misje pokojowe ONZ

Zgodnie z Kartą NZ Rada Bezpieczeństwa ma możliwość na wiele sposobów rozstrzygnąć spór mogący zagrozić utrzymaniu międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa. W celu usprawnienia obrony pokoju wykształcił się nowy sposób – operacje pokojowe. Nie mają one za zadanie pokonania agresora, lecz zapobieżenie konfliktowi zbrojnemu, utrzymanie zawieszenia broni, rozejmu czy pokoju lub charakter szkoleniowy. W misji takiej biorą udział nie tylko żołnierze, mogą też być wysłani międzynarodowi obserwatorzy. Pierwsza misja pokojowa odbyła się na Bliskim Wschodzie w 1948 r. – nadzorowała rozejm arabsko‑izraelski (misja UNTSO). Dopiero po zakończeniu zimnej wojny (po przełomie lat 80. i 90. XX w.) nastąpił gwałtowny wzrost liczby wysłanych misji pokojowych. W 1988 r. Siły Pokojowe ONZ otrzymały Pokojową Nagrodę Nobla.

Oprócz misji pokojowych, ONZ powołuje również misje polityczne, głównie o charakterze cywilnym, które mają na celu promowanie oraz działanie na rzecz pokoju przed konfliktem zbrojnym, w jego trakcie bądź po nim. Najważniejsze tego rodzaju misje trwają na Wybrzeżu Kości Słoniowej (MINUCI), w Afganistanie (UNAMA), Timorze‑Leste (Timorze Wschodnim; UNOTIL) i Sierra Leone (UNISIL). Poza tym ONZ organizuje także misje w celu nadzorowania wyborów.

Użycie siły w ramach porządku prawnego ONZ

Na podstawie art. 42 Karty NZ możliwe jest wyrażenie zgody przez Radę Bezpieczeństwa ONZ na użycie siły militarnej (w postaci blokady, demonstracji lub innej operacji sił zbrojnych), w przypadku stwierdzenia zagrożenia lub naruszenia pokoju bądź aktu agresji, w celu przywrócenia międzynarodowego pokoju, po wyczerpaniu środków opisanych w art. 41 Karty NZ (czyli sankcji gospodarczychsankcje gospodarczesankcji gospodarczych, komunikacyjnych i politycznych) lub uznaniu ich za niewystarczające. Dotychczas decyzję taką podjęto dwukrotnie: w 1950 i 1990 r. W ich rezultacie w latach:

• 1950–1953 – wojska USA pod flagą ONZ doprowadziły do powstrzymania agresji Korei Północnej na Koreę Południową, a tym samym zatrzymały ekspansję komunizmu;

• 1990–1991 – wojska USA i Wielkiej Brytanii (w ramach operacji militarnej „Pustynna Burza”) pod flagą ONZ wyzwoliły Kuwejt, który został wcześniej zajęty przez wojska dyktatora Iraku, Saddama Husajna.

Wybrane działania ONZ związane z walką z międzynarodowym terroryzmem

Do statutowych działań ONZ należy walka z międzynarodowym terroryzmemterroryzmterroryzmem. W związku z nasilaniem się tego problemu Zgromadzenie Ogólne NZ powołało w 1999 r. do życia Sekcję Zapobiegania Terroryzmowi, wchodzącą w skład Biura ds. Środków Odurzających i Przestępczości. Sekcja ta jest odpowiedzialna za analizę informacji o światowym terroryzmie, działania mające zapobiegać aktom terroru, udzielanie wsparcia poradniczego innym organom ONZ oraz państwom.

Walka z terroryzmem prowadzona z inicjatywy ONZ nasiliła się zwłaszcza po atakach terrorystycznych Al‑Kaidy na USA (Nowy Jork, Waszyngton) z 11 września 2001 r. Zdano sobie wówczas sprawę z konieczności międzynarodowej współpracy mającej zwalczać, zapobiegać i przeciwdziałać atakom terrorystycznym. Ówczesny sekretarz generalny ONZ Kofi Annan potępił wszelkie akty terroru oraz zapowiedział zwalczanie terroryzmu wszelkimi środkami. W tym celu została wkrótce powołana Grupa robocza ds. wypracowania polityki NZ wobec międzynarodowego terroryzmu.

Współpraca ONZ z UE

Współpraca ONZ z UE sięga czasów Wspólnot Europejskich, czego świadectwem było nadanie Europejskiej Wspólnocie Gospodarczej specjalnego statusu obserwatora ONZ w 1974 r. UE koordynuje swoje działania i współpracuje z ONZ w takich dziedzinach, jak: rozwój, utrzymywanie pokoju, ochrona środowiska i zrównoważony rozwój, pomoc humanitarna, prawa człowieka, handel, rozwój kultury i cywilizacji. To właśnie budżet UE jest jednym z głównych źródeł finansowania programów i agend wyspecjalizowanych i funduszy ONZ. Wszystkie państwa UE należą do ONZ.

Współpraca ONZ z innymi organizacjami

ONZ współpracuje z innymi organizacjami głównie w ramach misji pokojowych. Opowiada się zazwyczaj za koordynacją działań różnych organizacji, np. Organizacji Państw Amerykańskich, Unii Afrykańskiej, OBWE, NATO. Możliwe jest prowadzenie misji pokojowych we współdziałaniu z innymi siłami międzynarodowymi, m.in. UNITAF (Somalia), czy połączenie sił IFOR i SFOR w Bośni i Hercegowinie.

Proponowane reformy ONZ

Sposób funkcjonowania ONZ budzi wiele zastrzeżeń i jest przedmiotem krytyki. Przede wszystkim wskazuje się konieczność usprawnienia działań Zgromadzenia Ogólnego, modyfikacji w składzie i w rozłożeniu głosów Rady Bezpieczeństwa, zmian zasad podejmowania decyzji o interwencji militarnej.

1. W 1997 r. Sekretarz Generalny Kofi Annan przedstawił program reform ONZ na lata 1997–2001, a w kolejnych raportach zaproponował plan dalszych zmian. Wskazał on na konieczność reform instytucjonalnych i zaproponował:

• zmiany w składzie i uprawnieniach Rady Bezpieczeństwa – obecny skład Rady jest niereprezentatywny w stosunku do obecnej sytuacji polityczno‑ekonomicznej na świecie; nie uwzględnia mocarstwowej pozycji gospodarczej Japonii i Niemiec, a także przemian na kontynencie afrykańskim – państwa z tego regionu powinny mieć swojego stałego przedstawiciela w Radzie;

• usprawnienie działań Zgromadzenia Ogólnego przez lepsze rozplanowanie pracy i koordynację współdziałania z organami pomocniczymi;

• rewizję dotychczasowych działań ONZ i wyznaczenie nowych priorytetów, np. intensyfikację prac w zakresie ochrony praw człowieka;

• zmiany w zarządzaniu, m.in. reorganizację Ośrodków Informacji ONZ, redukcję kosztów administracyjnych i bardziej efektywne wykorzystanie środków finansowych.

2. Projekt zgłoszony przez Niemcy, Japonię, Brazylię, Indie (grupę G‑4) zawiera propozycje:

• poszerzenia składu Rady Bezpieczeństwa do 25 członków, członków stałych do 11 (obecnie jest ich pięcioro) i niestałych do 14 (obecnie dziesięcioro). Nowym stałym członkom Rady nie przysługiwałoby prawo weta. Proponowani nowi stali członkowie: Niemcy, Japonia, Brazylia, Indie i dwa państwa afrykańskie (RPA, Nigeria lub Egipt). Uzasadniając taki skład Rady, państwa te wskazują, że lepiej odzwierciedlałby on obecną sytuację geopolityczną na świecie i zapewniałby udział reprezentacji państw afrykańskich. Państwa te zabiegają o poparcie dla swojego planu reform wśród państw Unii Afrykańskiej.

3. Propozycja Unii Afrykańskiej przewiduje:

• poszerzenie składu Rady Bezpieczeństwa do 28 członków, dodatkowo 6 stałych miejsc: 2 miejsca z prawem weta dla Afryki, 2 miejsca dla Azji i 1 miejsce dla grupy „Europa Zachodnia i inni” oraz 1 miejsce dla Ameryki Łacińskiej i Karaibów, dodatkowo 7 niestałych miejsc: 5 dla Afryki, 1 dla Ameryki Łacińskiej i Karaibów oraz 1 dla Europy Wschodniej

Program Antónia Guterresa

Słownik