Zofia Stefanowska Białoszewskiego „Pamiętnik z powstania warszawskiego”

Najważniejszym może czynnikiem, który nadaje PamiętnikowiBiałoszewskiego wartość dokumentu doświadczeń zbiorowych, jest odtworzenie tego, co on sam nazywa „materią życiową tam tego życia”. Podstawowe, powtarzalne sytuacje ludzkie: „Wyobrażanie sobie, co może być albo co na pewno będzie za chwilę, zajmowało chyba połowę myślenia. Reszta szła na załatwianie bieżących spraw , różnych, a to jedzeniowych, a to położeniowych się, nakryciowych” (s. 43). Ile i z jaką dokładnością mówi się w Pamiętniku o tych sprawach! Żywność, woda (problemy dramatycznie ogromniejące w miarę, jak zbliżał się koniec każdej z osobna powstańczej dzielnicy), technika gotowania, mycie się, sposób zagospo¬darowania schronu, jego oświetlenie. Powstańcze wychodki, ze Starego Miasta i ze Śródmieścia, po tej i tam tej stronie Alej, epopeja prymarnych ludzkich potrzeb w warunkach, w których ich zaspokojenie wymaga heroizmu i kiedy już rozstrzygnąć nie sposób, co jest heroizmem z własnej decyzji, co zaś heroizmem wymuszonym na całej ludności oblężonego miasta. Nikt tak dokładnie, z takim poczuciem wagi opisywanego zjawiska, nie powiedział o życiu codziennym w schronach, a więc o tym, co było udziałem wszystkich, cywilnych i wojskowych mieszkańców powstańczej Warszawy.

stef Źródło: Zofia Stefanowska, Białoszewskiego „Pamiętnik z powstania warszawskiego”, „Teksty: teoria literatury, krytyka, interpretacja”, nr 1973/4, s. 130–131.

Miron Białoszewski Pamiętnik z powstania warszawskiego

Wstawało się rano, nie do jedzenia przecież, bo zaczęło się jeść już chyba wtedy raz dziennie. Mama nad wieczorem robiła z resztek kaszy zbożową kawę. Na wszystkich. Rozdawała po filiżance każdemu. Oczywiście bez cukru. Już odkąd bez cukru. Od początku chyba. I po trzy suchary. Takie już cienkie, powyginane, niecałe plasterki czarnego chleba. Potem były już tylko po dwa. To była najuroczystsza chwila. I przedtem czy potem - różaniec. Dzień był długi. Chociaż niby się mówi, że koniec sierpnia - dzień krótszy, to gdzie tam. Tyle tego słońca. Upału. I tyle tych bomb. I stań pod framugą. I liczeń.
– Raz, dwa, trzy, cztery, pięć, sześć, siedem, osiem, dziewięć, dziesięć, jedenaście, dwaa‑naaśście... no... niewypał... o...
I zaraz:
– Raz, dwa, trzy, cztery, pięć... – Huk, kotłowanina, coś się obrywa! My? Nie... I znów:
– Raz, dwa, trzy, cztery, pięć, sześć... [...]
Wlatuję do bramy numer pięć. Jest. Tłok. Brzęk. Ogon. Podwóreczko. Studnia. Na podwóreczku. Drewniana. Zielona. Omszała. W kwadrat. Taka stara, że aż o niej nie wiedzieli. Ktoś odkrył. Kto? Bo ludzi tu nie ma. Dom niby stoi. Częściowo. Ale zupełnie nieczynny. To znaczy, jakaś cząstka stoi. Nawet może nie wypalona. Tylko coś po bombach. Bo wciąż były. I to coś, co było chyba biurem, posłużyło za miejsce na ogon. Bo ogon był. I przybywał. Z wody nikt nie rezygnował. I tak się stało. Cierpliwie. Parter bo parter. Ale zawsze – nie na wierzchu. Był upał. Dzień. Jasno. I długo się stało. Bo studnia była naprawdę stara. I trzeba było po kolei wpuszczać i wyciągać (kijem czy sznurkiem) wiadro po wiadrze. A to było biuro. Przyjrzałem się resztkom mebli, czyli szafce. Zasuwanej na drewnianą harmonię. Odsuniętą. Ale z papierami. Czystymi. Do pisania. Wziąłem sobie plik. To był luksus. Sam fakt. I gatunek. Pamiętam znak wodny. Chyba SIMON i coś tam. Papieru mi brakło, więc bardzo się cieszyłem. I czekałem. Swojej kolejki. Godzinę. Dwie. Chyba dwie. Oprócz szafki było jeszcze może coś. Z gruzami. I więcej nic. Owszem – gruzy, wapno z trzciną, cegły, otwory bez drzwi i okien. Przez taki otwór wychodziło się – w tym ogonku – do tej studni, jak nadeszła swoja pora. Bo wreszcie nadeszła. Moja. Wpuściłem kubeł. Wyciągnąłem. Ktoś nawet mi pomagał. Wiedział jak. I poleciałem z wodą i papierem do swoich. Do swoich gruzów.

cytat6 Źródło: Miron Białoszewski, Pamiętnik z powstania warszawskiego, Warszawa 2006, s. 99–100.