Mocz (łac. urina) to powstały w wyniku filtracji krwi płyn zawierający produkty przemiany materii. Przebiegający etapowo proces powstawania moczu odbywa się w nerkach. Ich podstawową jednostką strukturalno‑czynnościową jest składający się z ciałka nerkowego, kanalika proksymalnego, pętli Henlego i kanalika dystalnego nefronnefronnefron.

Więcej informacji o budowie układu moczowego znajdziesz w e‑materiale: Budowa i funkcje układu wydalniczego człowiekaPGzpCKsOnBudowa i funkcje układu wydalniczego człowieka.

Ciałko nerkowe zbudowane z sieci naczyń włosowatych (kłębuszka nerkowego) i otoczone torebką Bowmana jest miejscem, w którym zachodzi pierwszy etap powstawania moczu – filtracjafiltracjafiltracja. Do przesączu kłębuszkowego zwanego moczem pierwotnymmocz pierwotny (przesącz kłębuszkowy, filtrat)moczem pierwotnym przedostają się wszystkie składniki osocza poza większością białek, które są zbyt duże, żeby przejść przez szczeliny bariery filtracyjnej. Filtrat składa się więc głównie z wody oraz z rozpuszczonych w niej soli mineralnych, cukrów, aminokwasów, witamin i produktów przemiany materii.

W ciągu doby organizm wytwarza  150–180 l moczu pierwotnego, z którego powstaje ostatecznie 1,5‑2,0 l moczu ostatecznegomocz ostatecznymoczu ostatecznego (wtórnego). Dzieje się tak, ponieważ 99% moczu pierwotnego musi ulec resorpcji zwrotnej w dalszej części nefronu.

W kanaliku proksymalnym, w procesie resorpcjiresorpcja zwrotnaresorpcji, na drodze transportu aktywnegotransport aktywnytransportu aktywnego zwrotnie wchłaniane są do krwi: glukoza, aminokwasy oraz jony NaIndeks górny +⁺, KIndeks górny +⁺, a na drodze transportu biernegotransport biernytransportu biernego: woda i mocznik. Proces resorpcji przebiega dalej w pętli Henlego. Również w kanalikach krętych II rzędu, w zależności od potrzeb, może odbywać się dodatkowe wchłanianie jonów sodowych i wody.

Zjawiskiem odwrotnym do resorpcji jest sekrecjasekrecja kanalikowasekrecja. Podczas przemieszczania się moczu pierwotnego przez kanalik nerkowy do jego wnętrza, na drodze transportu biernego, przedostają się słabe zasady i kwasy. Stabilizują one pH moczu pierwotnego. Natomiast w sposób aktywny do światła kanalika przenoszone są m.in. związki pochodzenia egzogennego (np. penicylina i sulfonamidy) oraz związki endogenne, takie jak hormony sterydowe czy kreatynina.

Resorpcja zwrotnaresorpcja zwrotnaResorpcja zwrotna i sekrecjasekrecja kanalikowasekrecja to mechanizmy prowadzące do zagęszczenia moczu oraz modyfikacji jego składu. W wyniku tych procesów powstaje przesącz zwany moczem ostatecznymmocz ostatecznymoczem ostatecznym, zawierający:

• wodę,

• azotowe związki przemiany materii – głównie mocznik powstający w wyniku metabolizmu białek, a w niewielkich ilościach także: kwas moczowy (produkt rozpadu puryn obecnych m. in. w DNA), kreatyninę (powstałą w wyniku nieenzymatycznego rozpadu fosforanu kreatyny), amoniak,

• sole mineralne (jony sodowe, potasowe, chlorkowe, węglanowe i inne),

• śladowe ilości innych związków (barwniki żółciowe – m. in. urobilinogenurobilinogenurobilinogen, metabolity leków, toksyny).

Prawidłowy mocz nie zawiera białka, glukozy, elementów morfotycznych krwi ani bakterii.

Słownik