Czym jest moralność?

MoralnośćmoralnośćMoralność to ukształtowany w procesie długotrwałego rozwoju społecznego zespół norm postępowania, według których ocenia się określone zachowanie jako dobre lub złe, słuszne lub niesłuszne. W każdym społeczeństwie istnieje pewien zbiór norm moralnych, które pozwalają na ocenę zachowań ludzi względem siebie oraz otaczającego ich świata jako dobrych lub złych. Normy te określa się jako wartości pierwotne lub elementarne normy moralne.

Relacje przedmiotowe dotyczą kwestii zakresu regulacji moralnej i prawnej. W nauce prezentowane są dwa stanowiska w tej sprawie. Pierwsze zakłada, że prawo to minimum moralności, a więc zakres zachowań regulowanych przez prawo mieści się w zakresie regulowanym przez moralność. Każde zachowanie regulowane przez prawo ma więc swój odpowiednik moralny. Podejście to jest krytykowane przede wszystkim przez wskazanie, że prawo reguluje szereg kwestii moralnie obojętnych (nieregulowanych normami moralnymi). Przykładem takich regulacji mogą być regulacje dotyczące kwestii technicznych, np. formy pism urzędowych.

R11l6mL9EydM71

Zdjęcie przedstawia ścianę budynku z wnęką. We wnęce stoi duża rzeźba. To postać młodej kobiety w długiej szacie. Pod zdjęciem widoczny jest napis w języku greckim.

Zdecydowanie większą liczbę zwolenników ma podejście funkcjonalne, zgodnie z którym zakresy regulacji prawa i moralności krzyżują się – istnieją więc obszary regulowane jedynie przez normy moralne i obszary regulowane jedynie przez normy prawne, ale zarazem istnieje również pewna strefa wspólna. Relacje funkcjonalne dotyczą wpływu norm moralnych na treść norm prawnych. Pamiętać należy, że w odróżnieniu od prawa moralność reguluje również sferę przeżyć wewnętrznych, psychicznych człowieka. W sferze zachowań zewnętrznych nie wszystkie zachowania podlegające regulacji moralnej będą również regulowane prawnie (na przykład prostytucja jest uznawana za moralnie naganną, natomiast prawo polskie jej nie zakazuje). Z drugiej strony istnieją sfery regulowane jedynie przez prawo – np. ruch prawostronny lub lewostronny nie podlega ocenie moralnej. Strefa, w której obowiązują zarówno normy moralne, jak i prawne, ma na tym tle znaczenie szczególne.

W relacjach walidacyjnych chodzi o to, w jaki sposób niezgodność prawa z normami moralnymi wpływa na obowiązywanie norm prawnych.

Prawo a moralność

Przyjmuje się, że prawo powinno respektować przekonania moralne większości społeczeństwa, bez tego bowiem w demokratycznym społeczeństwie nie miałoby ono szans na obowiązywanie z powodu braku społecznego poparcia. Z drugiej strony demokracja nie może oznaczać tyranii większości, która narzuca swoją wolę mniejszościom kulturowym, religijnym i innym. Ochrona praw mniejszości stanowi w ostatnim czasie istotny element zarówno prawa wewnętrznego, jak i międzynarodowego. Uzgodnienie treści prawa z różnymi systemami etycznymi jest jednak zadaniem niezwykle trudnym, czego dowodzą dyskusje dotyczące eutanazji, aborcji czy małżeństw homoseksualnych. Relacje walidacyjne dotyczą tego, w jaki sposób niezgodność prawa z normami moralnymi wpływa na jego ważność. Na tym tle wykształciły się trzy zasadnicze podejścia: radykalny pozytywizm prawniczy, szkoła prawa natury i teza racjonalnego prawodawcy.

Podstawowym założeniem pozytywizmu prawnego jest oddzielenie prawa od moralności. Według tego podejścia prawo i moralność tworzą dwa odrębne i niezależne systemy normatywne. Niesłuszność czy niesprawiedliwość norm prawnych nie wpływa na ich obowiązywanie, jeżeli tylko normy te zostały ustanowione zgodnie z obowiązującymi procedurami i nie zostały uchylone. Wyrazem tego podejścia jest sentencja dura lex sed lex (z łac. – surowe prawo, ale prawo). Nie oznacza to oczywiście, że pozytywizm zakłada sprzeczność prawa i moralności, tylko to, że norma prawna nie utraci mocy obowiązującej, jeśli jest niezgodna z moralnością. W podejściu tym bowiem dobro prawne jest pochodną uznania ze strony ustawodawcy. Z normy prawnej można dowiedzieć się, jakie zachowanie jest dobre i zasługuje na ochronę, a jakie należy ocenić negatywnie.

Doktryna prawa naturalnego uznaje istnienie obiektywnego porządku wartości, stojącego ponad wolą ustawodawcy, a więc i prawem stanowionym. Jeżeli prawo nie respektuje podstawowych wartości moralnych, nie może obowiązywać.

Podejście pośrednie (teza racjonalnego prawodawcy) zakłada co do zasady, że działanie ustawodawcy jest celowe i zmierza do realizacji wartości moralnych, jednak w przypadkach, kiedy norma prawna w sposób wyjątkowo rażący narusza elementarne normy moralne, traci moc obowiązującą.

Oparcie większości systemów prawnych na pozytywistycznym założeniu o rozdzieleniu prawa od moralności, którego konsekwencją jest to, że norma prawna nie traci mocy obowiązującej, jeśli jest niezgodna z normą moralną, nie oznacza, że normy moralne są ignorowane w procesie stanowienia i stosowania prawa. Skuteczność prawa zależy bowiem między innymi od tego, czy jest ono społecznie akceptowane, co z kolei zależy od uzgodnienia prawa ze społecznie aprobowanymi normami moralnymi. Dlatego systemy prawne otwarte są na wartości moralne i w ich ramach wypracowano szereg mechanizmów i technik, za pomocą których przejmują one wartości moralne. Do najważniejszych należą:

Słownik